|
}}
'''''Dune''''' (diğer bir adıyla ''Dune: Çöl Gezegeni'' olarak da bilinir), Amerikalı yazar [[Frank Herbert]] tarafından [[Analog Science Fiction and Fact|''Analog'' dergisi]]nde iki ayrı bölüm olarak yayımlanan 1965 çıkışlı [[bilim kurgu]] romanıdır. 1966'da [[Roger Zelazny]]'nin ''[[Bu Ölümsüz]]'' kitabıyla beraber [[En İyi Roman Hugo Ödülü]]'ne layık görüldü<ref name="Hugo 1966">{{Web kaynağı|url=http://www.thehugoawards.org/hugo-history/1966-hugo-awards/|başlık=The Hugo Awards: 1966 |website=TheHugoAwards.org |tarih=26 Temmuz 2007 |yayıncı=World Science Fiction Society|erişimtarihi=8 Mart 2011}}</ref> ve [[En İyi Roman Nebula Ödülü]]'nü kazandı.<ref name="Nebula 1965">{{Web kaynağı|url=http://www.nebulaawards.com/index.php/awards/nebulas/P40/ |başlık=1965 Nebula Awards |yayıncı=NebulaAwards.com |erişimtarihi=17 Mart 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20051217043400/http://nebulaawards.com/awards/archive/pastwin.htm |arşivtarihi=17 Aralık 2005 |ölüurl=evet}}</ref> [[Dune (seri)|''Dune'' serisi]]nin ilk kitabıdır. 2003 yılında dünyanın en çok satan bilim kurgu romanı olarak gösterildi.<ref name="Touponce 119">{{Kitap kaynağı|soyadı=Touponce |ad=William F. |yıl=1988 |başlık=Frank Herbert |bölüm=Herbert's Reputation |yer=[[Boston, Massachusetts|Boston]], [[Massachusetts]]|yayıncı=Twayne Publishers imprint, G. K. Hall & Co|sayfa=119 |isbn=0-8057-7514-5|alıntı=''[[Locus (dergi)|Locus]]'' ran a poll of readers on April 15, 1975, in which ''Dune'' 'was voted the all-time best science-fiction novel … It has sold over ten million copies in numerous editions.'}}</ref><ref name="RIF">{{Web kaynağı|başlık=SCI FI Channel Auction to Benefit Reading Is Fundamental | url=http://pnnonline.org/article.php?sid=4302 |tarih=18 Mart 2003 |yayıncı=PNNonline.org ([[Internet Archive]])|alıntı=Since its debut in 1965, Frank Herbert's ''Dune'' has sold over 12 million copies worldwide, making it the best-selling science fiction novel of all time ... Frank Herbert's ''Dune'' saga is one of the greatest 20th Century contributions to literature.|erişimtarihi=28 Eylül 2007 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20070928005501/http://pnnonline.org/article.php?sid=4302 |arşivtarihi= 28 Eylül 2007}}</ref>
''Dune'', çeşitli soylu hanedanların gezegen [[Yurtluk|tımar]]larını kontrol ettiği feodal bir yıldızlararası toplumun ortasındaki uzak bir gelecekte geçmektedir. Roman, ailesi Arrakis gezegeninin yönetimini üstlenen genç Paul Atreides'in hikâyesini anlatmaktadır. Gezegen, yaşanılmaz ve seyrek nüfuslu bir çöl arazisi olsa da, yaşamı uzatan ve zihinsel yetenekleri geliştiren bir ilaç olan "melanj"ın ("bahar" veya "baharat" olarak da bilinir) tek kaynağıdır. Melanj, sadece ilacın sağladığı bir tür çok boyutlu farkındalık ve öngörü gerektiren uzay navigasyonu için de gereklidir.<ref name="Kunzru">{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/books/2015/jul/03/dune-50-years-on-science-fiction-novel-world|başlık=''Dune'', 50 years on: how a science fiction novel changed the world|soyadı=Kunzru|ad=Hari|tarih=3 Temmuz 2015|iş=[[The Guardian]]|erişimtarihi=11 Şubat 2019|dil=en-GB|issn=0261-3077}}</ref> Melanj yalnızca Arrakis'te üretilebildiğinden, gezegenin kontrolü bu nedenle gıpta ile bakılan ama tehlikeli olan bir girişimdir. Hikâye, imparatorluğun fraksiyonları Arrakis'in ve baharatınınbaharın kontrolü için bir mücadelede karşı karşıya gelirken siyaset, din, ekoloji, teknoloji ve insan duygularının çok katmanlı etkileşimlerini araştırır.<ref>{{Web kaynağı|alıntı=During my studies of deserts, of course, and previous studies of religions, we all know that many religions began in a desert atmosphere, so I decided to put the two together because I don't think that any one story should have any one thread. I build on a layer technique, and of course putting in religion and religious ideas you can play one against the other.|ad=Frank |soyadı=Herbert |yazarbağı=Frank Herbert |url=http://www.sinanvural.com/seksek/inien/tvd/tvd2.htm |başlık=Interview with Dr. Willis E. McNelly |tarih=3 Şubat 1969 |yayıncı=Sinanvural.com |erişimtarihi=26 Ocak 2010}}</ref>
Herbert kitabın devamı niteliğinde beş roman yazdı: ''[[Dune Mesihi]]'', ''[[Dune Çocukları]]'', ''[[Dune Tanrı İmparatoru]]'', ''[[Dune Sapkınları]]'' ve ''[[Dune Rahibeler Meclisi]]''. Herbert'in 1986'daki ölümünün ardından, oğlu [[Brian Herbert]] ve yazar [[Kevin J. Anderson]], 1999'dan bu yana bir düzineden fazla roman yazarak seriye devam etti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.dunenovels.com/novels|başlık=Official ''Dune'' website: Novels|yayıncı=DuneNovels.com|erişimtarihi=26 Ocak 2010|arşivtarihi=17 Mayıs 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190517055122/https://dunenovels.com/novels|ölüurl=evet}}</ref>
==Konu==
[[Okyanus gezegeni]] Caladan'ın hükümdarı [[Atreides Hanesi]]'nden Dük [[Leto Atreides]], Padişah İmparatoru Shaddam IV tarafından [[Arrakis]] gezegeninin tımar hükümdarı olarak görevlendirilir. Arrakis sert ve konuksever olmayan bir [[çöl gezegeni]] olmasına rağmen muazzam bir öneme sahiptir, çünkü "[[melanj]]"ın gezegensel tek kaynağıdır. Melanj, "bahar" veya "baharat" olarak da adlandırılan ve insanın gençliğini, canlılığını ve ömrünü uzatan paha biçilmez bir özel maddedir. Daha da önemlisi, [[Uzay Loncası|Uzay Loncası navigatörleri]]nin olağanüstü zihinsel yeteneklerini elde edebilmelerinin yolu bu baharatınbaharın tüketimidir. Shaddam, Atreides Hanesi'ni gelecekteki potansiyel bir rakip ve tehdit olarak görür ve şu anda Arrakis'te baharatbahar hasadından sorumlu ve [[Landsraad]]'ın diğer Büyük Haneleri arasında Atreides Hanesi'nin uzun süredir düşmanı olan [[Harkonnen Hanesi]] ile gelişlerinden sonra Leto ve ailesini yok etmek için komplo kurar. Leto, görevinin bir tür tuzak olduğunun farkındadır, ancak görevden çekilmenin onu imparatorluktan kaçan hain yapacağını bilir.
Leto'nun cariyesi [[Leydi Jessica]], gizemli siyasi amaçlar peşinde koşan ve görünüşte insanüstü fiziksel ve zihinsel yeteneklere sahip yalnızca kadınlardan oluşan bir grup olan [[Bene Gesserit]]'in bir yardımcısıdır. Bene Gesserit, Jessica'ya [[Bene Gesserit#Üreme programları|üreme programları]]nın bir parçası olarak bir kız çocuğu doğurması talimatını vermesine rağmen, Leto'ya olan sevgisinden [[Paul Atreides|Paul]] adında bir oğlu dünyaya getirmiştir. Paul, küçük yaşlardan itibaren Leto'nun yardımcıları, seçkin askerler [[Duncan Idaho]] ve [[Gurney Halleck]] tarafından savaş konusunda eğitilirken, Dük'ün Mentatı olarak hizmet eden Thufir Hawat, onu kurnaz bir siyasi manevracı olmaya hazırlamıştır; Jessica ayrıca Paul'ü Bene Gesserit disiplinlerinde yapabileceği şeyler konusunda eğitmiştir. Paul, Jessica'nın üstü [[Bene Gesserit#Muhterem Anne|Muhterem Anne]] [[Gaius Helen Mohiam]]'ı gelecekten haber veren rüyalarında görür. Bu kadın, deneğin insanlığını değerlendirmesinin bir parçası olarak ani acıya neden olan ölümcül bir test olan [[gom jabbar]]'a Paul'ü tabi tutar. Şaşırtıcı bir şekilde, Paul kendinden öncekilerden daha fazla acıya maruz kalmasına rağmen testi geçmeyi başarır.
Leto, Jessica ve Paul, daha önce Harkonnen Hanesi'nin sahiplendiği Arrakis'teki kale olan [[Arrakeen]]'i işgal etmek için hane halkıyla birlikte seyahat ederler. Leto, dev [[kum solucanları]] tarafından korunan baharatınbaharın hasat edilmesinin içerdiği tehlikeleri öğrenir ve gezegenin yerli [[Fremen]] halkıyla görüşür; onları düşmandan ziyade değerli bir müttefik olarak görür. Atreides'in gelişinden kısa bir süre sonra Harkonnen kuvvetleri, İmparator'un kılık değiştirmiş vahşi [[Sardokar]] birliklerinin de katıldığı saldırıya geçer. Leto, kişisel hekimi ve [[Suk doktoru]] olan [[Wellington Yueh]] tarafından uyuşturulup Baron [[Vladimir Harkonnen]]'e ve onun çarpık Mentat'ı [[Piter De Vries]]'e teslim edilerek doktorun ihanetine uğrar. Ancak Yueh, Jessica ve Paul'ün Harkonnenler tarafından ölü olarak kabul edildikleri çöle kaçmalarını sağlar. Yueh, Leto'nun Baron ile karşılaşması sırasında Baron'u öldürebileceğini umarak Leto'nun dişlerinden birini zehirli bir gaz kapsülüyle değiştirir. Yueh, Leto'yu teslim ettikten sonra De Vries tarafından öldürülür, Baron ise gazdan kıl payı kurtulur ve bunun yerine Leto ve De Vries ölür. Baron, Hawat'ı De Vries'in görevini devralmaya zorlar. Hawat, Baron'un emirlerini yerine getirirken Harkonnenler'e zarar vermek için gizlice çalışır.
Çöle kaçtıktan sonra Paul, Jessica'nın yanlışlıkla bir oğul doğurması ve yüksek konsantrasyonlarda baharatabahara maruz kalması nedeniyle Bene Gesserit yetiştirme planının bir sonucu olarak önemli güçlere sahip olduğunu fark eder. Düşlerinde gezegenin yerli Fremen arasında yaşadığı gelecekleri öngörür ve ayrıca baharatınbaharın bağımlılık yapan nitelikleri hakkında bilgilendirilir. Jessica'nın, Bene Gesserit tarafından ondan saklanan bir sır olan Baron Harkonnen'in kızı olduğu ortaya çıkar. Fremen tarafından yakalandıktan sonra Paul ve Jessica, [[Sietch Tabr]]'ın Fremen topluluğuna kabul edilirler ve onlara "[[garip yol]]" olarak bilinen Bene Gesserit dövüş tekniğini öğretilir. Paul erkekliğini kanıtlar ve Fremen adı Muad'Dib'i seçer, Jessica ise zehirli [[Hayat Suyu]]'nu içerek Muhterem Anne olmak için bir ayin yapmayı tercih eder. Leto'nun kızına hamile olan Jessica, istemeden doğmamış çocuğu [[Alia Atreides|Alia]]'nın rahimde aynı güçlerle aşılanmasına neden olur. Paul, Fremen olan [[Chani (karakter)|Chani]]'yi sevgili edinir ve Chani'den Leto II adında bir oğlu olur.
İki yıl geçer ve Paul'ün güçlü öngörüsü ortaya çıkınca Bene Gesserit'in [[Missionaria Protectiva]]'sı nedeniyle Fremen tarafından [[Mehdi|mesih]] olarak görülmeye başlar. Paul, Fremen'in Arrakis'i geri almak için güçlü bir savaş gücü olabileceğini fark eder ama aynı zamanda onları kontrol etmezse [[cihat]]larının tüm evreni tüketebileceğini de görür. Yeni Fremen liderinin haberi, giderek daha yıkıcı baskınlar nedeniyle baharatbahar üretimi düşerken hem Baron Harkonnen'e hem de İmparator'a ulaşır. Baron, vahşi yeğeni [[Glossu Rabban]]'ı demir yumrukla yönetmeye teşvik eder ve kurnaz yeğeni [[Feyd-Rautha]]'nın, sonunda Rabban'ın yerine geçtiğinde kendisini Arrakis halkı arasında popüler hale getireceğini umar. Baron'un iktidarı ele geçirmek için Sardokar'dan daha güçlü birlikler oluşturmaya çalıştığından şüphelenen İmparator, Arrakis'teki faaliyetleri izlemek için casuslar gönderir. Hawat, İmparator'un gerçek planları hakkında Baron'da şüphe uyandırmak için bu fırsatı kullanır ve ittifaklarına daha da baskı uygular.
Harkonnen darbesinden sağ kurtulan ve kaçakçı olan Gurney Halleck, Fremen tarafından hasat makinesine yapılan baskından sonra Paul ve Jessica ile yeniden bir araya gelir. Jessica'nın bir hain olduğuna inanan Gurney, onu öldürmekle tehdit eder ama Paul tarafından durdurulur. Paul, Gurney'nin saldırısını öngörmemiştir ve erkekler için ölümcül olan Hayat Suyu'nu içerek önsezisini arttırması gerektiği sonucuna varır. Paul, suyu içtikten sonra birkaç hafta boyunca bilinçsiz kalır, ancak uyandığında zaman ve uzayın tamamında geleceği görebilme gücüne sahip olur: O, artık Bene Gesserit yetiştirme programının nihai hedefi olan [[Kwisatz Haderach]]'tır.
Paul, İmparator ve Baron'un, Fremen isyanını bastırmak için Arrakis çevresinde filolar topladıklarını hisseder ve Fremen'i Harkonnen birliklerine karşı büyük bir saldırıya hazırlar. İmparator, Baron ile Arrakis'e gelir; onların ortak birlikleri bir Fremen askerî karakolunu ele geçirir, Leto II dahil birçok kişiyi öldürür, Alia yakalanır ve Baron'a götürülür. Alia, kardeşine güvenerek karşı koymaya çalışır. İmparator'un birliklerinin savunma kalkanlarını devre dışı bırakan bir [[oraj|elektrik fırtınası]]nın örtüsü altında Paul ve Fremen, dev kum solucanlarına binerek başkente saldırırken Alia, Baron'a suikast düzenler ve kaçar. Fremen hem Harkonnen hem de Sardokar birliklerini çabucak yener.
Paul, İmparatorla yüzleşir ve İmparator tahttan feragat etmediği sürece baharatbahar üretimini sonsuza dek yok etmekle tehdit eder. Feyd-Rautha, Paul'ü kemerindeki zehirli bir iğneyle kandırıp öldürmeye çalıştığı törensel bir bıçak düellosuna meydan okuyarak Paul'ü durdurmaya çalışır. Paul üstünlük kazanır ve onu öldürür. İmparator isteksizce tahtı Paul'e bırakır ve kızı [[Prenses Irulan]]'la evlenme sözü verir. Paul, İmparatorluğun kontrolünü ele geçirirken amacına ulaşmış olsa da, ona olan inançları dizginlenemeyecek kadar güçlü olduğu için artık Fremen cihatını durduramayacağını fark eder.
==Kaynakça==
|
