René Descartes: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k düzeltme (hata bildir) |
6 kitap ekle (20210902)) #IABot (v2.0.8) (GreenC bot |
||
87. satır:
'''René Descartes''' ({{IPAc-en||d|eɪ|ˈ|k|ɑːr|t}} or {{IPAc-en|UK|ˈ|d|eɪ|k|ɑːr|t}}; {{IPA|fr|ʁəne dekaʁt|lang|LL-Q150 (fra)-GrandCelinien-Descartes.wav}}; <small>[[İsimlerin Latinceleştirilmesi|Latinceleştirilmiş]]:</small> '''Renatus Cartesius''';{{efn|[[Sıfat]] biçimi:</small> ''[[Kartezyenizm|Cartesian]]'' {{IPAc-en|k|a:r|'|t|i:|z|i|@|n|,_|-|i:|Z|@n}}}}<ref name="longman">{{Kitap kaynağı|soyadı=Wells|ad=John|başlık=Longman Pronunciation Dictionary|tarih=3 Nisan 2008|yayıncı=Pearson Longman|isbn=978-1-4058-8118-0|basım=3rd|yazarbağı=John C. Wells}}</ref> d. 31 Mart 1596 – ö. 11 Şubat 1650<ref>{{Web kaynağı|başlık=Descartes|url=https://www.collinsdictionary.com/amp/english/descartes|iş=[[Collins English Dictionary]]|yayıncı=[[HarperCollins]]}}</ref><ref>"[https://en.oxforddictionaries.com/definition/us/descartes,_rene Descartes, René]" (US English). ''[[Oxford Dictionaries|Lexico]]''. [[Oxford University Press]]. 2020.</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Colie|ad=Rosalie L.|başlık=Light and Enlightenment|yayıncı=Cambridge University Press|yıl=1957|sayfa=[https://archive.org/details/lightenlightenme0000coli/page/58 58]}}</ref>{{rp|58}}), bir Fransız [[filozof]], [[matematikçi]] ve [[bilim insanı]]ydı. Daha önce birbirinden ayrı olan geometri ve cebir alanlarını birleştirerek [[analitik geometri]]yi icat etti. İlk olarak [[Nassaulu Maurice]]'in [[Hollanda Devlet Ordusu]]'nda ve bir [[Stadhouder]] olarak [[Birleşik Hollanda Cumhuriyeti]]'nde hizmet veren Descartes, çalışma hayatının büyük bir bölümünü [[Hollanda Cumhuriyeti]]'nde geçirdi. [[Hollanda Altın Çağı]]'nın en dikkate değer entelektüel şahsiyetlerinden biri<ref>[[Steven Nadler|Nadler, Steven]]. 2015. ''The Philosopher, the Priest, and the Painter: A Portrait of Descartes''. Princeton University Press. {{ISBN|978-0-691-16575-2}}.</ref> olan Descartes ayrıca [[modern felsefe]]nin kurucularından biri olarak kabul edilir.
Descartes'ın felsefesinin birçok unsurunun, geç [[Aristotelesçilik]], 16. yüzyılın [[Neostoizm|yeniden canlanan Stoacılık]] veya [[Hippolu Augustine|Augustine]] gibi daha önceki filozoflarda emsalleri vardır. [[Doğa felsefesi]]'nde, [[Skolastisizm|ekoller]]'den iki ana noktada ayrıldı: birincisi, [[Madde|cismani töz]]'ün madde ve biçime ayrılmasını reddetti; ikinci olarak, doğal fenomenleri açıklamada ilahi veya doğal [[Teleoloji|nihai amaçlar]]'a yapılan herhangi bir çağrıyı reddetti.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı=Carlson |ad=Neil R. |başlık=Physiology of Behavior |url=https://archive.org/details/physiologybehavi00carl_313 |yayıncı=Pearson: Allyn & Bacon |yıl=2001 |yer=Needham Heights, Massachusetts |sayfa=[https://archive.org/details/physiologybehavi00carl_313/page/n26 8] |isbn=978-0-205-30840-8 }}</ref> Teolojisinde [[Yaratılışçılık|Tanrı'nın yaratma eylemi]]'nin mutlak özgürlüğünde ısrar eder. Önceki filozofların otoritesini kabul etmeyi reddeden Descartes, görüşlerini sıklıkla kendinden önceki filozoflardan ayırır. Duygular üzerine bir [[Erken modern dönem|erken modern]] bir inceleme olan ''[[Ruhun Tutkuları]]''nın açılış bölümünde, Descartes, bu konuda "sanki daha önce bu konularda kimse yazmamış gibi" yazacağını iddia edecek kadar ileri gider. En iyi bilinen felsefi ifadesi "{{lang|la|link=no|[[Cogito ergo sum|cogito, ergo sum]]|label=no}}" ("Düşünüyorum, öyleyse varım", {{lang|en|"I think, therefore I am"}}; {{lang|fr|link=no|Je pense, donc je suis}}), ''[[Yöntem Üzerine Söylem]]'' (1637; Fransızca ve Latince) ve ''[[Felsefenin İlkeleri]]''nde (1644, Latince).<ref>Bu fikir, [[İspanyol felsefesi|İspanyol filozof]] [[Gómez Pereira]] tarafından yüz yıl önce şu şekilde önerilmişti: "Bir şey bildiğimi biliyorum, kim var olduğunu bilen varsa, o zaman ben de varım" (''nosco me aliquid noscere, & quidquid noscit, est, ergo ego sum''). {{Madde işaretli liste|Pereira, Gómez. 1749 [1554]. "De Immortalitate Animae." ''Antoniana Margarita''. p. 277.|Santos López, Modesto. 1986. "Gómez Pereira, médico y filósofo medinense." In ''Historia de Medina del Campo y su Tierra, volumen I: Nacimiento y expansión'', edited by E. L. Sanz.}}</ref>
Descartes sıklıkla [[modern felsefe]]nin babası olarak anılır ve 17. yüzyılda [[epistemoloji]]'ye verilen artan ilgiden büyük ölçüde sorumlu olarak görülür.<ref name="Russell2004p516">[[Bertrand Russell]] (2004) [https://books.google.com/books?id=Ey94E3sOMA0C&pg=PA516 ''History of western philosophy''] pp. 511, 516–17</ref><ref>See also: [[wiktionary:epistemological turn|Epistemological turn]].</ref> Daha sonra [[Baruch Spinoza|Spinoza]] ve [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]] tarafından savunulan 17. yüzyıl kıtasal [[rasyonalizm]]inin temellerini attı ve daha sonra [[Thomas Hobbes|Hobbes]], [[John Locke|Locke]], [[George Berkeley|Berkeley]] ve [[David Hume|Hume]]'dan oluşan [[Deneycilik|ampirist]] düşünce okuluna karşı çıktı. 17. yüzyıl Hollanda Cumhuriyeti'nde, erken modern rasyonalizmin yükselişi -tarihte ilk kez kendi başına oldukça sistematik bir felsefe okulu olarak- genel olarak modern Batı düşüncesi üzerinde muazzam ve derin bir etki yarattı. Descartes'ın (yetişkin yaşamının çoğunu geçirmiş ve tüm önemli yapıtlarını Hollanda'nın Birleşik Eyaletleri'nde yazmıştır) ve Spinoza'nın iki etkili rasyonalist felsefi sistemi - [[Kartezyencilik]] ve [[Spinozizm]]. "[[Aydınlanma Çağı|Akıl Çağı]]"na adını ve tarihteki yerini verenler, Descartes, Spinoza ve Leibniz gibi 17. yüzyıl baş rasyonalistleriydi. Leibniz, Spinoza<ref>Moorman, R. H. 1943. "[http://www.faculty.umb.edu/gary_zabel/Courses/Spinoza/Texts/The%20Influence%20of%20Mathematics%20on%20the%20Philosophy%20of%20Spinoza.pdf The Influence of Mathematics on the Philosophy of Spinoza]." ''[[Mathematics Magazine|National Mathematics Magazine]]'' 18(3):108–15.</ref> ve Descartes felsefenin yanı sıra matematikte de çok bilgiliydiler ve Descartes ve Leibniz bilime de büyük katkıda bulundular.<ref>[[Jean Grondin|Grondin, J.]], ''Introduction to Metaphysics: From Parmenides to Levinas'' ([[New York City|New York]]: [[Columbia University Press]], 2004), [https://books.google.com/books?id=6Kvn-xYnWX8C&pg=PA126 p. 126].</ref>
98. satır:
[[Dosya:Maison de René DESCARTES - Jean-Charles GUILLO.JPG|küçükresim|<center>Descartes'ın [[Descartes, Indre-et-Loire|La Haye en Touraine]]'de doğduğu ev</center>]]
René Descartes, La Haye en Touraine, [[Touraine|Touraine Eyaleti]] (şimdi [[Descartes, Indre-et-Loire|Descartes]], [[Indre-et-Loire]]), [[Fransa]]'da, 31 Mart 1596'da doğdu.<ref name=":2">{{Kitap kaynağı|başlık=Math and Mathematicians: The History of Math Discoveries Around the World; Vol. 1|soyadı=Bruno|ad=Leonard C.|yazarbağı=Leonard C. Bruno|tarih=2003|özgünyıl=1999|yayıncı=U X L|diğerleri=Baker, Lawrence W.|isbn=978-0-7876-3813-9|yer=Detroit, Mich.|sayfa=[https://archive.org/details/mathmathematicia00brun/page/99 99]|oclc=41497065|url=https://archive.org/details/mathmathematicia00brun|urlerişimi=kayıtlı}}</ref> Annesi Jeanne Brochard, onu doğurduktan kısa bir süre sonra öldü ve bu yüzden onun da hayatta kalması beklenmiyordu.<ref name=":2" /> Descartes'ın babası Joachim, [[Rennes]]'deki [[Brittany Parlementosu]] üyesiydi.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı=Rodis-Lewis |ad=Geneviève |bölüm=Descartes' Life and the Development of His Philosophy |editör-soyadı=Cottingham |editör-ad=John |editör-bağ=John Cottingham |başlık=The Cambridge Companion to Descartes |yıl=1992 |yayıncı=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-36696-0 |bölümurl=https://books.google.com/books?id=Prhr9FBdQ_MC |sayfa=[https://books.google.com/books?id=Prhr9FBdQ_MC&lpg=PP1&hl=de&pg=PA22 22]}}</ref>{{rp|22}} René, büyükannesi ve büyük amcası ile birlikte yaşıyordu. Descartes ailesi Roma Katolik olmasına rağmen, [[Poitou]] bölgesi Protestan [[Huguenotlar]] tarafından kontrol ediliyordu.<ref>{{Web kaynağı |url=http://all-history.org/world_literature/descartes1.htm |başlık=All-history.org |erişimtarihi=23 Aralık 2014 |arşivtarihi=29 Ocak 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150129035839/http://all-history.org/world_literature/descartes1.htm |ölüurl=evet}}</ref> 1607'de, kırılgan sağlığı nedeniyle geç bir tarihte, [[La Flèche]]'deki<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı=Clarke|ad=Desmond M.|url=https://www.worldcat.org/oclc/67705926|başlık=Descartes : a biography|tarih=2006|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=0-511-16899-3|yer=New York|oclc=67705926}}</ref><ref>{{Web kaynağı|başlık=Descartes, Rene {{!}} Internet Encyclopedia of Philosophy|url=https://iep.utm.edu/descarte/|erişimtarihi=27 Temmuz 2021|dil=en-US}}</ref> [[Cizvit]] [[Collège Royal Henry-Le-Grand]]'a girdi ve burada [[Galileo]]'un çalışmaları dahil olmak üzere matematik ve fizikle tanıştı.<ref name=":3">{{Kitap kaynağı|soyadı=Bruno|ad=Leonard C.|url=https://archive.org/details/mathmathematicia00brun|başlık=Math and Mathematicians: The History of Math Discoveries Around the World; Vol. 1|tarih=2003|yayıncı=U X L|diğerleri=Baker, Lawrence W.|isbn=978-0-7876-3813-9|yer=Detroit, Mich.|sayfa=[https://archive.org/details/mathmathematicia00brun/page/100 100]|oclc=41497065|özgünyıl=1999|urlerişimi=kayıtlı}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı1=Porter|ad1=Roy|başlık=The Greatest Benefit to Mankind: A Medical History of Humanity from Antiquity to the Present|url=https://archive.org/details/greatestbenefitt00port_500|yayıncı=Harper Collins|yıl=1999|isbn=978-0-00-637454-1|yer=Great Britain|sayfa=[https://archive.org/details/greatestbenefitt00port_500/page/n126 217]|bölüm=The New Science|yazarbağı=Roy Porter|özgünyıl=1997}}</ref> 1614'te mezun olduktan sonra iki yıl (1615-1616) [[Poitiers Üniversitesi]]'nde okudu ve [[Kilise hukuku|Kilise]] ve [[medeni hukuk]] alanlarında ''[[Bakalorya|Baccalauréat]]'' ve ''[[Lisans derecesi]]'' kazandı. 1616'da,<ref name=":3" /> babasının istekleri doğrultusunda avukat olması gerektiğini söyledi.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı2=Kaufmann |ad2=Walter |soyadı1=Baird |ad1=Forrest E. |başlık=From Plato to Derrida |yayıncı=Pearson Prentice Hall |yıl=2008 |yer=Upper Saddle River, New Jersey |sayfalar=373-377|isbn=978-0-13-158591-1 }}</ref> Oradan Paris'e taşındı.
'' [[Yöntem Üzerine Söylem]]''de (''Discourse on the Method'') Descartes şunları hatırlıyor:<ref>Descartes. [1637] 2011. ''[[Discourse on the Method]]''. Zhubei: Hyweb Technology. [https://books.google.com/books?id=N04dAwAAQBAJ&lpg=PP1&hl=cs&pg=PT20#v=onepage&q&f=false p. 20–21].</ref>{{rp|20–21}}
389. satır:
{{refbegin|2}}
* {{Kitap kaynağı |editör1-ad=Siegrid |editör1-soyadı=Agostini |editör2-ad=Hélène |editör2-soyadı=Leblanc |cilt=Le fondement de la science. Les dix premières années de la philosophie cartésienne (1619–1628) |url=http://www.cartesius.net/doc/pubblicazioni/Examina_Philosophica_1.pdf |başlık=Examina Philosophica. I Quaderni di Alvearium |yıl=2015}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Boyer |ad=Carl |yazarbağı=Carl Benjamin Boyer |yıl=1985 |başlık=A History of Mathematics |url=https://archive.org/details/historyofmathema0000boye |yer=Princeton, NJ |yayıncı=Princeton University Press |isbn=978-0-691-02391-5}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Carriero |ad=John |yıl=2008 |başlık=Between Two Worlds |yayıncı=Princeton University Press |isbn=978-0-691-13561-8}}
* {{Kitap kaynağı|başlık=Cartesian Linguistics: A Chapter in the History of Rationalist Thought |url=https://archive.org/details/studiesinlanguag0000unse_z7u8 |yayıncı=Harper & Row |yer=New York |yıl=1966 | author=Chomsky, Noam |yazarbağı=Noam Chomsky | isbn=978-1-877275-34-0}}; (2009) Third Edition, edited with a new introduction by James McGilvray, Cambridge University Press, {{ISBN|978-0-521-70817-3}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Clarke |ad=Desmond |yazarbağı=Desmond Clarke |yıl=2006 |başlık=Descartes: A Biography |yer=Cambridge |yayıncı=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-82301-2}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Costabel |ad=Pierre |yazarbağı=:fr:Pierre Costabel |yıl=1987 |başlık=René Descartes – Exercices pour les éléments des solides |yer=Paris |yayıncı=[[Presses Universitaires de France]] |isbn=978-2-13-040099-8}}
401. satır:
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Gaukroger |ad=Stephen |yazarbağı=Stephen Gaukroger |yıl=1995 |başlık=Descartes: An Intellectual Biography |yer=Oxford |yayıncı=Oxford University Press |isbn=978-0-19-823994-9}}
* Gillespie, A. (2006). [https://web.archive.org/web/20100618050955/http://stir.academia.edu/documents/0011/0112/Gillespie_Descartes_demon_a_dialogical_analysis_of_meditations_on_first_philosophy.pdf Descartes' demon: A dialogical analysis of 'Meditations on First Philosophy.'] Theory & Psychology, 16, 761–781.
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Grayling |ad=A.C. |yazarbağı=A. C. Grayling |yıl=2005 |başlık=Descartes: The Life and times of a Genius |url=https://archive.org/details/descarteslifetim0000gray |yer=New York |yayıncı=Walker Publishing Co., Inc. |isbn=978-0-8027-1501-2}}
* {{kaynak|yazar=[[Martin Heidegger|Heidegger, Martin]]|özgünyıl=1938|yıl=2002|başlık=''The Age of the World Picture''|url=https://books.google.com/books?id=QImd2ARqQPMC&pg=PA66|çalışma=''Off the beaten track''|sayfalar=57-85}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Keeling |ad=S. V. |yıl=1968 |başlık=Descartes |yer=Oxford |yayıncı=Oxford University Press }}
415. satır:
* Serfati, Michel, 2005, "Géometrie" in [[Ivor Grattan-Guinness]], ed., ''Landmark Writings in Western Mathematics''. Elsevier: 1–22.
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Sorrell |ad=Tom |yıl=1987 |başlık=Descartes |yer=Oxford |yayıncı=Oxford University Press. |isbn=978-0-19-287636-2 |urlerişimi=kayıtlı |url=https://archive.org/details/descartes0000sore }}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Vrooman |ad=Jack Rochford |başlık=René Descartes: A Biography |url=https://archive.org/details/renedescartesbio00vroo |yayıncı=Putnam Press |yıl=1970}}
* {{Akademik dergi kaynağı |ad1=Richard A. |soyadı1=Watson |yazarbağı1=Richard Watson (philosopher) |başlık=René Descartes |dergi=Encyclopædia Britannica |yayıncı=Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc |tarih=2012 |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/158787/Rene-Descartes |erişimtarihi=31 Mart 2012}}
* Watson, Richard A. (2007). Cogito, Ergo Sum: a life of René Descartes. David R Godine. 2002, reprint 2007. {{ISBN|978-1-56792-335-3}}. Was chosen by the New York Public library as one of "25 Books to Remember from 2002"
| |||