Seyirci etkisi: Revizyonlar arasındaki fark

'''Seyirci etkisi'''<ref name=term>{{web kaynağı|başlık=İngilizce Türkçe Psikoloji Sözlüğü|url=http://www.termbank.net/psychology/6243.html|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151112180824/http://www.termbank.net/psychology/6243.html|arşivtarihi=12 Kasım 2015|yayıncı=termbank.net|erişimtarihi=12 Kasım 2015|ölüurl=evet}}</ref> ({{Dil|en|'''Bystander effect'''|dil_adı=e}})<ref name="term"/>, yardıma ihtiyaç duyulan bir durumda, çevrede olaya tanıklık eden kişi sayısı ne kadar fazla ise, müdahale eden kişi sayısının o oranda düştüğünü belirten psikolojik terim.<ref name="term"/> Olası bir yardım ihtiyacı durumunda, etrafta çok sayıda tanık varsa, her bir tanık orada bulunan diğerlerinin müdahale edeceğini düşünerek duruma kayıtsız kalıyor ve bu durum hiç kimsenin müdahale etmemesi gibi sonuçlara yol açabiliyor.<ref>{{web kaynağı|başlık=Seyirci Etkisi|url=http://www.guncelpsikoloji.net/seyirci-etkisi/|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151112181051/http://www.guncelpsikoloji.net/seyirci-etkisi/|arşivtarihi=12 Kasım 2015|yayıncı=guncelpsikoloji.net|erişimtarihi=12 Kasım 2015|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Kitty Genovese cinayeti: "Bystander Effect" | url = http://dunyalilar.org/kitty-genovese-cinayeti-bystander-effect.html | yayıncı = dunyalilar.org | erişimtarihi = 19 Kasım 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151119185713/http://dunyalilar.org/kitty-genovese-cinayeti-bystander-effect.html | arşivtarihi = 19 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> İlk olarak 1964 yılında ortaya atılan etki hakkındaki çalışmalar tanıkların sayısı, grup bağlılığı (İngilizce: '''Group cohesiveness'''<ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/Group_cohesiveness | başlık = Group cohesiveness | erişimtarihi = 14 Nisan 2021 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090723232535/https://en.wikipedia.org/wiki/Group_cohesiveness | arşivtarihi = 23 Temmuz 2009}}</ref>), sorumluluğun dağılması (İngilizce: '''Diffusion of responsibility'''<ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/Diffusion_of_responsibility | başlık = Diffusion of responsibility | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040617164408/https://en.wikipedia.org/wiki/Diffusion_of_responsibility | arşivtarihi = 17 Haziran 2004}}</ref>) gibi farklı faktörler üzerinde yoğunlaşmıştır. Otuz sekiz kişi izlerken Kitty Genovesenin öldürülmesi<ref>{{Web kaynağı | url = https://web.archive.org/web/20151119185713/http://dunyalilar.org/kitty-genovese-cinayeti-bystander-effect.html | başlık = Kitty Genovese Cinayeti | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170111021318/https://web.archive.org/web/20151119185713/http://dunyalilar.org/kitty-genovese-cinayeti-bystander-effect.html | arşivtarihi = 11 Ocak 2017}}</ref> iddiası üzerine teori üzerine çalışılmaya başlanmıştır.

Seyirci etkisinin ilk olarak ortaya atılması ve popülerleşmesi 1968 yılında sosyal psikolog olan John M. Darley and Bibb Latané tarafından olmuştur. Bu araştırmacıların yayınladığı deneyler sosyal psikoloji alanında en fazla etkisi olan çalışmalardan olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = Fischer, Peter; Krueger, Joachim I.; Greitemeyer, Tobias; Vogrincic, Claudia; Kastenmüller, Andreas; Frey, Dieter; Heene, Moritz; Wicher, Magdalena; Kainbacher, Martina (2011). "The bystander-effect: A meta-analytic review on bystander intervention in dangerous and non-dangerous emergencies". Psychological Bulletin. 137 (4): 517–537. doi:10.1037/a0023304. PMID 21534650.

^ | başlık = Peter Fischer | arşivengelli = evet}}</ref> Deneklerin tek başına ve grup halinde olduğu yalancı denekleri barındıran ve barındırmayan çalışmalar yapılmıştır. Acil bir durumda deneklerin olaya müdahale edip etmeyeceği ve edecekse ne kadar süreceği gözlemlenmiştir. Yapılan çalışmalar deneklerle birlikte olaya şahit olan başkalarının bulunmasının müdahale etme ihtimallerini azalttığı görülmüştür.<ref>{{Web kaynağı | url = Hudson, James M. & Bruckman, Amy S. (2004). "The Bystander Effect: A Lens for Understanding Patterns of Participation" | başlık = The Bystander Effect: A Lens for Understanding Patterns of Participation | arşivengelli = evet}}</ref> Örneğin, Bibb Latané ve Judith Rodin (1969) yılında yaptığı deneyde; denekler tekken, yanlarında tanımadıkları biri varken ve arkadaşları varken bir kadının tehlikeli bir durumda olduğuna şahit olmaları sağlanmıştır. Denekler, tekken yüzde 70 oranında kadına yardım etmek için çabalarken, yanlarında bir yapancı varken yüzde 40 oranında yardım etmişlerdir. <ref>{{Web kaynağı | url = Meyers, D. G. (2010). Social Psychology (10th ed.). New York: McGraw- Hill. | başlık = Social Psychology | arşivengelli = evet}}</ref>

Latané ve Darley, seyircilerin davranışlarını görmek için tehlike içermeyen üç deney yaptı.<ref>{{Web kaynağı | url = Darley, J. M., & Latane, B. (1970). The unresponsive bystander: why doesn't he help? New York: Appleton Century Crofts. | başlık = The unresponsive bystander: why doesn't he help? | arşivengelli = evet}}</ref> Deneyin sonuçları ise mağdurun yardım isteyiş şeklinin önemine dikkat çekti. Deneylerden birinde mağdur, denekten adıyla seslenerek yardım istedi. Çoğu insan adlarıyla seslenilince karşılık verdi. Deneylerin bir diğerinde mağdurlar deneklerden para istedi. Neden paraya ihtiyacı olduğunu açıkladığı zaman yüzde 72 oranında yardım alırken nedenini söylemediğinde yüzde 34 oranında yardım aldı.

Latané ve Darley'e göre seyircileri etkileyen beş acil durum özelliği vardır.<ref>{{Web kaynağı | url = Darley, J. M., & Latane, B. (1970). The unresponsive bystander: why doesn't he help? New York: Appleton Century Crofts. | başlık = The unresponsive bystander: why doesn't he help? | arşivengelli = evet}}</ref>