Merkez bankası: Revizyonlar arasındaki fark

Günümüzde birçok zengin ülkenin, siyasi müdahaleleri engelleyen yasalarla çalışan, bağımsız merkez bankaları bulunmaktadır. Federal Reserve ([[FED]]), [[Avrupa Merkez Bankası]], [[İngiltere Bankası]], [[Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası]], [[Şili Merkez Bankası]], Reserve[[Avustralya BankRezerv of AustraliaBankası]], Reserve[[Hindistan BankRezerv of IndiaBankası]], [[Kanada Bankası]], Banco de la República[[Kolombiya deCumhuriyeti ColombiaBankası]], [[Norveç Merkez Bankası]] ve günümüz bağımsız merkez bankası örnekleridir. Bazı merkez bankalarının sahibi kamu iken, bazıları teoride, özel mülkiyettedir. Pratikte kamu mülkiyeti ve özel mülkiyet arasındaki fark çok küçüktür çünkü ikinci durumda bankanın elde ettiği kârın tamamına yakını hükûmete vergi olarak ödenmektedir.

* [[Para politikası|Para politikasının]] uygulanması,

* ülkenin toplam [[Para arzı|para arzının]] kontrolü,

* [[Hükûmet|hükûmetin]] ve [[Banka|bankaların]] bankası ([[son kredi mercii]]) olma,

* ülkenin [[döviz]] ve [[altın]] rezervlerini yönetme,

* resmî faiz oranını -[[enflasyon]] ve ülkenin [[Döviz kuru|döviz kurunu]] yönetmek amacıyla- belirlemek ve bu oranın çeşitli politika mekanizmaları aracılığıyla piyasada etkili olmasını temin etmek.

Merkez bankaları, ülkenin seçilen para politikasını uygular. Bu temel olarak ülkenin ne tür bir para birimi olacağını içerir. [[Kâğıt (fiyatitibari) para]], [[banknot]] (altına dayalı para - [[IMF]] üyesi ülkelerde izin verilmez), para kurulu ya da para birliği. Bir ülkenin kendi ulusal para birimi olduğunda, bu hâlde kâğıdın, belirli şartlar altında "para' "ya dönüştürüleceği taahhüdünü de içerir. Bu taahhüt, eskiden, parayı sabit bir miktardaki değerli metallerle değiştirme taahhüdüydü. Çoğu para biriminin kâğıt (fiyatitibari) para olduğunuolduğu günümüzde,; "ödeme taahhüdü", aynı para birimi toplamının ödenmesi taahhüdünden başka bir şey içermiyor.

Birçok ülkede merkez bankası, bir "[[para kurulu]]" kullanmak yoluyla bir başka ülkenin para birimini doğrudan (para birliği) ya da dolaylı olarak kullanabilir. İkinci durumda yerel para birimi merkez bankasının dövizlerine doğrudan, sabit bir oranda dayandırılır. Bu mekanizma [[Hong Kong]] ve [[Estonya]]' da ciddî bir biçimde kullanılmaktadır.

Kâğıt (fiyatitibari) para kullanılan ülkelerde para politikası, [[faiz oranı]] hedeflerine ulaşmak ve para otoritesince üstlenilen diğer aktif işlemler gerçekleştirmek için kullanılabilir.

Bir merkez bankasını adlandırmak için standart bir terminoloji yoktur. Fakat çoğu ülkede merkez bankaları ülke adıyla, "Ülke Bankası" olarak adlandırılır. Örneğin; [[İngiltere Bankası]], [[Kanada Bankası]], [[Japonya Bankası]]... Kimi merkez bankaları "ulusal banka" olarak adlandırılır; örneğin [[Ukrayna Ulusal Bankası]]...

Diğer adlandırmalarda "merkez" sözcüğü banka adına eklenir. [[Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası]], [[Avrupa Merkez Bankası]], [[İrlanda Merkez Bankası]].... Birçok ülkede "ulusal" sözcüğünü ticaret unvanına ekleyen [[özel bankalarbanka]]<nowiki/>lar olabilir. Birçok ülkenin kamu mülkiyetinde olup ya da diğer yarı kamu mülkiyetinde olup da, ithalat ve ihracatı finanse etmek gibi tamamen farklı işlevleri olan kurumları vardır.

Ayrıca "rezerv" sözcüğü de [[ABD]], [[Avustralya]], [[Yeni Zelanda]], [[Güney Afrika Cumhuriyeti]] ve [[Hindistan]]'da kullanılmaktadır.

=== Sermaye Gerekliliği ===

Merkez Bankası bağımsızlığı ile, merkez bankasının [[para politikası]] ile ilgili kararların alınmasında ve uygulamasında doğrudan [[politik baskılardanbaskı]]<nowiki/>lardan uzak hareket edebilme yeteneği kastedilmektedir. Son yıllarda birçok ülkede merkez bankalarının bağımsızlığı büyük ilgi odağı haline gelmiştir ve [[siyasi iktidarlardaniktidar]]<nowiki/>lardan bağımsız, özerk bir merkez bankacılığı anlayışı giderek yaygınlaşmaktadır. Bağımsızlık kavramı, para ve banka sisteminin işleyiş ve denetiminde ortaya çıkan ve sürekli artış gösteren karmaşık problemlere çözüm olarak ortaya çıkmış; her ülkenin sosyal, politik, ekonomik ve kurumsal özelliklerine göre zamanla uygulanış aşamasında farklılık göstermiştir.

Literatürde merkez bankasının bağımsızlığı; siyasi iktidardan bağımsızlık, başka bir deyişle, hükûmetin merkez bankası üzerinde etkinliğinin kalmaması olarak yorumlanmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://worldcat.org/oclc/47698052|başlık=Nasıl bir para sistemi? : parasal disiplin ve parasal istikrar için alternatif öneriler|tarih=1998|yayıncı=Istanbul Menkul Kıymetler (Borsası|ad=Aktan, vd.,Coşkun 1998;111).Can,|soyadı=1963-|isbn=975-8027-47-6|oclc=47698052}}</ref> Merkez bankasının bağımsızlığından söz edilebilmesi için, merkez bankasının paranın istikrarını sağlama görevini yerine getirirken siyasi otoriteden direktif almaması gerekmektedir. Bir başka deyişle, merkez bankasının bağımsızlığının birincil koşulu para politikasına ilişkin temel kriterleri belirleme ve uygulamada serbestlik içinde olmasıdır. Ancak bu bağımsızlık, merkez bankasının hükûmetin ekonomi politikalarına uygun para politikalarını belirleyip uygulamaları anlamındadır. Diğer bir deyişle, merkez bankasının [[Bağımsızlık|bağımsızlığından]] ziyade, [[Özerklik|özerkliğinden]] bahsetmek yerinde olacaktır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://akademikbakis.org/eskisite/36/12.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=28 Ocak 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140202092357/http://akademikbakis.org/eskisite/36/12.pdf |arşivtarihi=2 Şubat 2014 |ölüurl=evet}}</ref>

[[Avrupa ]]'da [[17. yyyüzyıl]] başlarında paranın çoğu mal-para (özellikle altın ya da gümüş) idi. Fakat en azından 500 yıldır madene dayalı paralar ([[banknot]]) hem Avrupa'da hem de [[Asya]]'da kullanılıyor ve kabul görüyordu. [[Ortaçağ Avrupa Tapınak Şövalyeleri]] belki de bir merkez bankasının en iyi bilinen erken prototipini[[prototip]]<nowiki/>ini oluşturdular. Taahhütleri geniş ölçüde kabul ediliyordu ve üstlendikleri birçok faaliyet, günümüz çağdaş bankacılık sistemine önderlik etti. Yaklaşık olarak aynı zamanlarda [[Çin]], [[Moğol hakanıHakanlığı|Moğol Hakanı]] [[Kubilay Han]] sayesinde kâğıt (fiyat) parayı tanımıştır.

Dünyanın en eski merkez bankası, Hollandalı bir iş adamının yardımıyla 1668 yılında [[İsveç]]'te kurulan Riksbank'[[İsveç tırUlusal Bankası]] (Riksbanken)'dır. Bunu, İngiliz hükûmetinin savaş için yardım ödemesi yapmasını istemesi üzerine [[İskoçlar|İskoç]] iş adamı Willieam Peterson tarafından 1694'te Londra'da kurulan [[İngiltere Bankası]] izlemiştir. [[Bulgar Ulusal Bankası]] 25 Ocak 1879'da kurulmuştur. [[FED]] ise Glass-Owen Bill'in kongreden geçmesi ve Başkan [[Woodrow Wilson]]'ın 23 Aralık 1913 tarihindeki onayıyla kurulmuştur.

[[Çin Halk Bankası]], merkez bankası işlevini 1979 yılında, ülkenin piyasa ekonomisine girişiyle almış ve 1989 yılında bu işlevi, en azından ihracat bakımından genellikle kapitalist bir yaklaşımda olması dolayısıyla bu işlevi artmıştır. 2000 yılında Çin Halk Bankası tüm yönleriyle çağdaş bir merkez bankasıydı ve kısmen [[Avrupa Merkez Bankası]]'na karşılık ortaya çıkmıştı.

* [[Merkez bankasıbankaları dijital para birimilistesi]]