Manyetosfer: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Otorite kontrolü şablonu eklendi |
Erman Kuzu (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
[[Dosya:Structure_of_the_magnetosphere-en.svg|küçükresim|upright=1.5|Dünya manyetosferinin şeması. Güneş rüzgârı soldan sağa akıyor.]]
[[Dosya:Rattling Earth's Force Field.ogv|küçükresim|Dünya manyetosferi manyetik alan çizgilerinin bir gösterimi]]
Yer, güçlü bir [[manyetik alan]]a ve bu alanın etkisi ile şekillenen önemli bir '''manyetosfer'''e sahiptir.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia
|date=2012
|title=Ionosphere and magnetosphere
|encyclopedia=Encyclopædia Britannica
|publisher=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]]
|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1369043/ionosphere-and-magnetosphere}}</ref><ref name="Van Allen">{{cite book
|last=Van Allen|first=James Alfred|
title=Origins of Magnetospheric Physics
|date=2004
|publisher=[[University of Iowa Press]]
|location=Iowa City, Iowa USA|isbn=9780877459217|oclc=646887856}}</ref>
Yer'in manyetik alanı, ekseni gezegenin dönme eksenine 11,4<sup>o</sup> açı yapan ve merkezine 460 km. uzaktan geçen bir [[çift kutuplu]] niteliğindedir. Bu alanın gücü gezegen yüzeyinde (ekvatorda ölçüldüğünde) 0,31 gauss değerine ulaşır ve [[Satürn (gezegen)|Satürn]], [[Uranüs (gezegen)|Uranüs]] ve [[Neptün (gezegen)|Neptün]] yüzeyinde ölçülen değerlerle karşılaştırılabilecek büyüklüktedir.<ref>{{cite journal|last1=Blanc|first1=M.|last2=Kallenbach|first2=R.|last3=Erkaev|first3=N.V.|title=Solar System Magnetospheres|journal=Space Science Reviews|volume=116|date=2005|issue=1–2|pages=227–298|doi=10.1007/s11214-005-1958-y|bibcode=2005SSRv..116..227B |s2cid=122318569}}</ref> Zayıf bir manyetik alana ve sınırlı bir manyetosfere sahip olan [[Merkür (gezegen)|Merkür]] bir yana bırakılacak olursa, Yer'in manyetik alan ve manyetosferi [[yer benzeri gezegen]]ler arasında en dikkate değer örneği oluşturur. Yer manyetik alanının oluşması, gezegen içinde, elektriksel açıdan iletken, aynı zamanda da hareketli, yani akışkan bir ortam varlığını gerektirmektedir. Yer kürenin iç yapısına ilişkin modeller geliştirilirken, bu nokta da dikkate alınarak, dış çekirdeğin sıvı halde demir içeren yapısı ortaya çıkarılmıştır. Gezegenin tarihi boyunca birçok kez manyetik kutupların yer değiştirdiği bilinmektedir. Bu olayların nedenleri aydınlatılamamış olmakla birlikte, Yer çekirdeğinin dönme hızı ile gezegenin dönüşü arasındaki farklılıkların zaman içindeki değişimleri ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Yer manyetik alanının gücünde yakın dönemde önemli bir azalmanın olması, ve bu azalmanın özellikle son 150 yıl içinde hızlanarak devam etmesi, yakın bir gelecekte yeni bir kutup değişikliğinin olabileceği yönünde yorumlanmaktadır.
Yer manyetosferi, tanım olarak, gezegenin manyetik alanın etkisi ile [[Güneş rüzgarı]] adı verilen [[Güneş]] kökenli hızlı parçacıkların oluşturduğu [[plazma]] akımının, saptırılarak engellendiği bölgedir. Manyetosferin en dışında, plazma akımının aniden yavaşlayarak hızının ses hızının altına indiği ve yön değiştirdiği bir [[şok dalgası]] gözlenir. Gezegene yaklaştıkça manyetik alanın etkisi giderek artar ve güneş kökenli parçacıkların aşamayarak çevresinden dolaşmak zorunda kaldığı [[manyetopoz]], manyetosferin sınırını belirler. Güneş etkinliğine göre gezegene uzaklığı değişen bu sınır, Güneş doğrultusunda Yer'in merkezinden yaklaşık 60.000 km. uzaklıkta (Yer yarıçapının 10 katı kadar) bulunur. Güneş rüzgarının deforme ettiği manyetik kuvvet çizgilerine uyumlu olarak, bu sınır yanlara doğru genişleyerek gezegenden uzaklaşır ve bir damla biçimini alarak gezegenin arkasında milyonlarca kilometre uzanan bir kuyruk oluşturur.
| |||