Tasavvuf edebiyatı: Revizyonlar arasındaki fark

[[Tasavvuf müziği|Tasavvuf]] ([[Arapça]]:تصوف tasawwuf), kelime anlamıyla "[[sufi]] olmaolmak", "sufiye yolunu izleme" demektirveya kısacası; Alevilikte "Hakk Makamına Eren" bir Pir / Şeyh manasına gelir. Tasavvuf ehline [[mutasavvıf]] ya da [[sufi]] denir. '''Tasavvuf edebiyatı''' ise tasavvufla uğraşan kişilerin ortaya koyduğu ürünleri kapsayan edebiyat türüdür. [[Halk edebiyatı]]nın "tasavvufi halk edebiyatı" türü 12. yüzyılda [[Ahmed Yesevi]] ile başladıyaygınlaştı.<ref>[http://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s24/ispir.pdf‎ Türkiyat Araştırmaları Dergisi]{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}</ref> Konusu, Alevilikte temel ittikad olan [[Dört Kapı Kırk Makam|4 Kapı 40 Makam]] vasıtasıyla Allah'a ulaşmanın yolları ve Hakk ile Hakk olma süreci, yani Fenâfillah-Bekâbillah Makamlarına ermek, ahlak ve nefsin terbiyesidir. Anadolu’nun bu alandaki ilk ve en ünlü şairi [[Alevilik|Alevi]] mutassavıfı [[Yunus Emre]]’dir.

Dinî -Tasavvufî Türk edebiyatında asıl olan sanat yapmak değil, dinî-tasavvufi düşünceyi yaymaktır. Mecazi aşk ile hakiki aşk arasında kuvvetli bağlar kuran, ortak mazmunların bulunduğu bir şiir çizgisinde gelişimini sürdüren tasavvuf edebiyatında tekke şairlerinin çoğu tarikatlarda yetişmiş şeyh ve dervişlerdir. Dili Aşık Edebiyatı'na göre ağır, divan edebiyatına göre sadedir. İlahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye, deme gibi nazım şekilleri kullanılmıştır. [[Tekke]] şiiri anlam yönüyle olduğu gibi şekil ve tür bakımından da zengindir.<ref>Erman Artun, Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, 2002</ref> Örneğin en yaygın konulardan biri olan içkili eğlenceler konu edinirken meyhaneler [[tekke]]yi, şarap ve [[mey]] ilâhî aşkı, meyhaneci [[tarikat]] [[şeyh]]ini, mahbûb ve mâşuk Allah'ı simgeliyordu. Tekke edebiyatı, kitleleri birleştiren bir edebiyat ve kültür köprüsü vazifesini üstleniyordu.<ref>Bekir Şahin, ''Osmanlı ansiklopedisi: tarih, medeniyet, kültür'', Ağaç Yayıncılık, 1993</ref> Ancak [[Tekke edebiyatı]] bu konuları tarikatlara bağlanan halk topluluklarının anlayabileceği dilde konu edinmiştir.<ref>Abdülbâkî Gölpınarlı, ''Mevlana, Hayatı, Eserlerinden Seçmeler'', Varlık Yayınları, İstanbul 1963</ref>

Eserler dörtlük birimiyle yazılmıştır. Genellikle yarım uyak kullanılır . En büyük şairleri [[Yunus Emre]], [[Hacı Bektaşi Veli]], [[Pir Sultan Abdal]], [[Abdal Musa]], [[Abdû Furkan]] gibi önemli şairlerdir.

Dinî-Tasavvufî [[osmanlı edebiyatı]] [[İslâmiyet]]’in ve Tasavvufun etkisiyle ortaya çıkmıştır. İslâmiyet'in kökleşip yayılmasında büyük etkisi olan tasavvuf, zamanla edebî eserlerde de işlenmiş, din ve tasavvuf, edebiyat aracılığıyla yayılmaya çalışılmıştır. Dinî -Tasavvufî [[Türk edebiyatı]]na [[Tekke]] edebiyatı da denir. Dinî -Tasavvufî Türk edebiyatında asıl olan sanat yapmak değil, dinî-tasavvufi düşünceyi yaymaktır. Tekke şairlerinin çoğu tarikatlarda yetişmiş [[şeyh]] ve [[derviş]]lerdir. Tekke şiiri, halk şiirinden de divan şiirinden de nazım şekilleri almıştır. Tasavvufçu olmak için nefsi kontrol etme , kendine terbiye etme, acı çekme gibi bazı şartları vardı. Bu özelliklerin dışında kalan; eserlerini aruz ölçüsüyle ve Divan Edebiyatı diliyle, hatta tamamıyla Arapça-Farsça yazan tasavvufçular da vardır. Örneğin Mevlana Anadolu’da yetişen ilk ve en büyük Türk mutasavvıf olduğu halde eserlerini Farsça yazmıştır. [[Şeyh Galip]], Divan tarzında eser verdiği için Tekke Edebiyatı çerçevesinde düşünülmez, DivanDi-van Edebiyatı mensubu sayılır.

* İlahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye, deme gibi nazım türlerişekilleri kullanılmıştır.

* Dili Aşık Edebiyatı'na göre ağır, Divandivan edebiyatına göre sadedir.

* Aşık, maşuk, şarap, saki gibi mazmunlaramanzumlara yer verilmiştir.

== BazıAlevilikte bazı terimler ==

* [[Vahdet-i vücud|Vahdet-i Vücud]] (Varlığın Birliği): Evrende sadece Allah’ın varlığı söz konusudur. Diğer varlık zannettiğimiz, bu “mutlak varlığın”, Allah’ın bir parçası ve görüntüsüdürler.

* [[Şeyh]]: 1. Tarikat kurucusu. 2. Tarikatta en yüksek dereceye ermiş kişi. 3. Tarikat kollarından birinin başında bulunan kimsedir.

{{Çoklu sütun}} === İlahi ===

[[Alevi]]-[[Bektaşî]] şairlerinin yazdıkları tasavvufî şiirlerdir. Nefeslerde genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücut (varlığı birliği) kavramı anlatılır. Bunun yanı sıra [[Muhammed|Peygamber Muhammed]] ve [[Ali|İmam Ali]] için övgüler de söylenir. Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslûp göze çarpar. [[Pir Sultan Abdal]] nefesleriyle ünlüdür.

[[Tekke]] Edebiyatı'nda pirlerin ve [[mürşit]]lerin, tarikata yeni giren müridleri bilgilendirmek tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek amacıyla söylenen didaktik şiirlerdir. Alevi-Bektaşilerinin, [[aşıkAşık]] tarzı halk edebiyatı nazım türü olan nefese verdiği isimdir. Türün en önemli temsilcisi Kaygusuz Abdal’dır.

[[Dini]] ve tasavvufi halk şiirinde genel olarak [[mizahi]] manzumelere şathiye adı verilir. Tasavvufi konuları işleyenleri şathiyat-ı sûfiyâne adını alırlar, inançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma ve [[şirk]] sanılan bu sözlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramlara değindiği anlaşılır. Alevilikte Ledün ilmi ile deyişler derlenmiştir ve her şeyin derin mânası vardır. Bu tür şiirlere genellikle [[Alevi]]-[[Bektaşi]] şairlerinde rastlanır. [[MedreseSünni]] hocalarına göre bu şathiyeler küfür sayılır. Bu türün en tanınmış şairi [[Kaygusuz Abdal]]'dır.