Vikipedi

Türkiye: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Yasemin Güneş (mesaj | katkılar)
149 değişiklik
k düzeltme
Kekibec (mesaj | katkılar)
Devriyeler
4.367 değişiklik
Değişiklik özeti yok
93. satır:
'''Türkiye Cumhuriyeti''' ya da kısaca '''Türkiye''', topraklarının büyük bölümü [[Anadolu]]'da, küçük bir bölümü ise [[Balkanlar|Balkan Yarımadası]]'nın güneydoğu uzantısı olan [[Trakya]]'da yer alan ülke. Kuzeybatıda [[Bulgaristan]], batıda [[Yunanistan]], kuzeydoğuda [[Gürcistan]], doğuda [[Ermenistan]], [[İran]] ve [[Azerbaycan]]'ın [[Anklav ve eksklav|ekslav]] toprağı [[Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti|Nahçıvan]], güneydoğuda ise [[Irak]] ve [[Suriye]] komşusudur. Güneyini [[Kıbrıs|Kıbrıs adası]] ve [[Akdeniz]]. Batısını [[Ege Denizi]] ve kuzeyini [[Karadeniz]] çevreler. [[Marmara Denizi]] ise [[İstanbul Boğazı]] ve [[Çanakkale Boğazı]] ile birlikte [[Anadolu]]'yu [[Trakya]]'dan yani [[Asya]]'yı [[Avrupa]]'dan ayırır. Türkiye, [[Avrupa]] ve [[Asya]]'nın kavşak noktasında yer alması sayesinde [[bölgesel güç|önemli bir jeostratejik güce]] sahiptir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.economist.com/node/21536647 | başlık = The Economist: "Turkey in the Balkans: The good old days?" | erişimtarihi = 5 Kasım 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160405031214/http://www.economist.com/node/21536647 | arşivtarihi = 5 Nisan 2016 | ölüurl =evet}}</ref>
 
Türkiye toprakları üzerindeki ilk yerleşmeler [[Eski Taş Çağı|Yontma Taş Devri]]'nde başlar.<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=Stiner|ad=Mary C.|yazar2=Kuhn, Steven L. |yazar3=Güleç, Erksin |başlık=Early Upper Paleolithic shell beads at Üçağızlı Cave I (Turkey): Technology and the socioeconomic context of ornament life-histories|dergi=Journal of Human Evolution|cilt=64|sayı=5|sayfalar=380-398|doi=10.1016/j.jhevol.2013.01.008 |issn=0047-2484|pmid=23481346}}</ref><ref name="Howard">{{Kitap kaynağı|yazar=Douglas Arthur Howard|başlık=The History of Turkey|url=http://books.google.com/books?id=Ay-IkMqrTp4C|erişimtarihi=2 Nisan 2013|yayıncı=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-30708-9|sayfalar=xiv-xx}}</ref><ref name="SteadmanMcMahon2011">{{Kitap kaynağı|yazar1=Sharon R. Steadman|yazar2=Gregory McMahon|başlık=The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE)|url=http://books.google.com/books?id=7ND_CE9If3kC|erişimtarihi=23 Mart 2013|tarih=15 Eylül 2011|yayıncı=Oxford University Press|isbn=978-0-19-537614-2|sayfalar=3-11, 37|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190502075949/https://books.google.com/books?id=7ND_CE9If3kC|arşivtarihi=2 Mayıs 2019|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="MET">{{Dergi kaynağı|soyadı=Casson|ad=Lionel|başlık=The Thracians|dergi=The Metropolitan Museum of Art Bulletin|yıl=1977|cilt=35|sayı=1|sayfalar=2-6|doi=10.2307/3258667|url=http://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|erişimtarihi=4 Mayıs 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190503015440/https://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf|arşivtarihi=3 Mayıs 2019|ölüurl=hayır}}</ref> [[Doğu Trakya]]'da [[Traklar]] olmak üzere, [[Hititler]], [[Frigler]], [[Lidyalılar]] ve Dor istilası sonucu Yunanistan'dan kaçan Akalar tarafından kurulan [[İyonya|İyon]] medeniyeti gibi çeşitli eski [[Anadolu]] medeniyetlerinin ardından [[İskender]]'in egemenliğiyle birlikte [[Helenistik Dönem]] başladı. Daha sonra sırasıyla [[Roma İmparatorluğu|Roma]] ve [[Anadolu]]'nun [[Hristiyanlık|Hristiyanlaştığı]] [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] dönemleri yaşandı.<ref name="SteadmanMcMahon2011"/><ref name="FreedmanMyers2000">{{Kitap kaynağı|yazar1=David Noel Freedman|yazar2=Allen C. Myers|yazar3=Astrid Biles Beck|başlık=Eerdmans Dictionary of the Bible|url=http://books.google.com/books?id=P9sYIRXZZ2MC&pg=PA61|erişimtarihi=24 Mart 2013|yıl=2000|yayıncı=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2400-4|sayfa=61}}</ref> 11. yüzyılda [[Abbâsîler|Abbasi]] hilafetini siyasi hakimiyeti altına alan ve İslam dünyasında büyük bir güç konumuna gelen [[Selçuklular]]ın 1071 yılında Bizans'a karşı kazandığı [[Malazgirt Muharebesi]] ile Anadolu'daki Bizans üstünlüğü büyük ölçüde kırılarak [[Anadolu]] kısa süre içerisinde [[Selçuklu]]<nowiki/>lara bağlı Türk beyleri tarafından ele geçirildi ve [[Anadolu]] toprakları üzerinde [[İslamlaşma]] ve [[Türkleştirme|Türkleşme]] başladı.<ref>{{Kitap kaynağı |yıl=1996 |bölüm=Turkish Origins |bölümurl=http://countrystudies.us/turkey/5.htm |editör1-soyadı=Metz |editör1-ad=Helen Chapin |başlık=Turkey: A Country Study |seri=Area handbook series |basım=fifth |yer=Washington DC |yayıncı=[[United States Government Publishing Office]] for the [[Federal Research Division|Federal Research Division of the Library of Congress]] |isbn=0-8444-0864-6 |lccn=95049612}}</ref> Kısa sürede [[Anadolu]]'daki diğer Türk beylikleri üzerinde hakimiyet kuran [[Konya]] merkezli [[Anadolu Selçuklu Devleti|Anadolu Selçuklu Sultanlığı]], 1243'teki [[Moğol istilaları|Moğol istilasına]] kadar [[Anadolu]]'yu yönetti.<ref name="mfk&gl">{{Kitap kaynağı|soyadı1=Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser|başlık=The origins of the Ottoman Empire|sayfa=33|erişimtarihi=10 Eylül 2014}}</ref> 13. yüzyılın sonundan itibaren [[Batı Anadolu]]'daki Türk beyliklerinden biri olarak öne çıkan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlılar]], 14. yüzyılda [[Balkanlar]]'da gerçekleştiriği fetihlerle büyük bir güç haline geldi ve [[Anadolu]]'daki diğer Türk beylikleri üzerinde de hakimiyet kurdu. Osmanlılar, 1453 yılında [[II. Mehmed|Fatih Sultan Mehmed]]'in [[İstanbul]]'u fethederek [[Bizans İmparatorluğu]]'na son vermesiyle büyük bir imparatorluk haline geldi. İmparatorluk zirvesini 16. yüzyılda, özelikle [[I. Süleyman|Kanuni Sultan Süleyman]] döneminde yaşadı. 1683 [[II. Viyana Kuşatması]] sonrasında gelen bozgun ve 15 sene süren [[Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları|Kutsal İttifak Savaşları]] neticesinde [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun Avrupa'ya karşı üstünlüğü sona erdi.
 
13. yüzyılın sonundan itibaren [[Batı Anadolu]]'daki Türk beyliklerinden biri olarak öne çıkan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlılar]], 14. yüzyılda [[Balkanlar]]'da gerçekleştiriği fetihlerle büyük bir güç haline geldi ve [[Anadolu]]'daki diğer Türk beylikleri üzerinde de hakimiyet kurdu. Osmanlılar, 1453 yılında [[II. Mehmed|Fatih Sultan Mehmed]]'in [[İstanbul]]'u fethederek [[Bizans İmparatorluğu]]'na son vermesiyle büyük bir imparatorluk haline geldi. İmparatorluk 1516-1517'de [[I. Selim|Yavuz Sultan Selim]]'in [[Suriye]] ve [[Mısır]]'ı fethedip [[Mekke]] ve [[Medine]]'yi de hakimiyeti altına almasıyla [[İslam]] dünyasındaki en büyük güç haline geldi ve [[İslam]]i hilafetin de tek temsilcisi oldu. İmparatorluk zirvesini [[Orta Doğu]] ve [[Kuzey Afrika]]'dan [[Macaristan]]'a kadar hakimiyet kurduğu 15. ve 17. yüzyıllar arasında, özelikle [[I. Süleyman|Kanuni Sultan Süleyman]] döneminde yaşadı. 1683 [[II. Viyana Kuşatması]] sonrasında gelen bozgun ve 15 sene süren [[Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları|Kutsal İttifak Savaşları]] neticesinde 1699'da [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun Avrupa'ya karşı üstünlüğü sona erdi. 19. yüzyıla gelindiğinde imparatorluk, [[Tanzimat]] adı verilen ciddi bir modernleşme sürecine girdi. 1876 yılında anayasanın ilan edilip meclisin açılmasıyla başlayan [[Birinci Meşrutiyet|I. Meşrutiyet]] devri, Sultan [[II. Abdülhamid]]'in 1878 yılındayılına [[93 Harbi|Osmanlı-Rus Savaşını]] gerekçe göstererek anayasayı askıya alıp meclisi kapatması ile kısakadar sürse de, 1908 yılında [[İkinci Meşrutiyet]] ilan edilerek anayasa tekrar yürürlüğe girdi. Ancak reformlar [[Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi|dağılmayı]] engelleyemedi. Bu süreçte bağımsızlığını kazanarak imparatorluktan ayrılan [[Balkan]] devletlerinin birleşerek [[Osmanlı İmparatorluğu]]'na savaş açması ile başlayan [[Balkan Savaşları|1912-1913 Balkan Savaşı]] ile [[Osmanlı İmparatorluğu]], [[Balkanlar]]'daki tüm topraklarını kaybetti. [[Balkan]] bozgunundan bir sene sonra da [[I. Dünya Savaşı]]'na [[İttifak Devletleri]]'nin yanında giren imparatorluk, savaş sonucunda yenik düşerek [[Arap Yarımadası|Arap Yarımadasındaki]] tüm topraklarını kaybetti, 30 Ekim 1918 tarihinde tüm orduların teslim olması şartını kabul etti, ve devamında İtilaf Devletlerince işgal edildi.<ref name=OttoTurkVis>{{Web kaynağı | başlık = Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860–1950 | url = {{Google Kitaplar |plainurl=evet |id=qejRAQAAQBAJ |page=180 }} | erişimtarihi = 18 Şubat 2015 | arşivengelli = evet}}</ref> 16 Mart 1920'de [[İtilaf Devletleri]]'nin [[İstanbul]]'u işgal edip bazı milletvekillerini tutuklayarak sürgüne göndermesi sonucunda [[Meclis-i Mebûsan]]'ın kapanmasıyla [[Mustafa Kemal Atatürk]] önderliğinde 23 Nisan 1920 tarihinde [[Ankara]]'da [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] kuruldu. Onun önderliğinde işgalci kuvvetlere karşı yapılan [[Türk Kurtuluş Savaşı|Kurtuluş Savaşı]] (1919-1922) başarıya ulaşıp 1 Kasım 1922 tarihinde [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] tarafından saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı monarşisi tarihe karıştı. 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilan edilmesi ve 3 Mart 1924'te hilafetin kaldırılıp [[Osmanlı Hanedanı]]'nın yurt dışına sürgün edilmesinden sonra çağdaş Türkiye'nin oluşumunda önemli yer tutacak olan bir dizi devrim gerçekleştirildi.
 
16 Mart 1920'de [[İtilaf Devletleri]]'nin [[İstanbul]]'u işgal edip bazı milletvekillerini tutuklayarak sürgüne göndermesi sonucunda [[Meclis-i Mebûsan]]'ın kapanmasıyla [[Mustafa Kemal Atatürk]] önderliğinde 23 Nisan 1920 tarihinde [[Ankara]]'da [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] kuruldu. Onun önderliğinde işgalci kuvvetlere karşı yapılan [[Türk Kurtuluş Savaşı|Kurtuluş Savaşı]] (1919-1922) başarıya ulaşıp 1 Kasım 1922 tarihinde [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] tarafından saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı monarşisi tarihe karıştı. 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilan edilmesi ve 3 Mart 1924'te hilafetin kaldırılıp [[Osmanlı Hanedanı]]'nın yurt dışına sürgün edilmesinden sonra çağdaş Türkiye'nin oluşumunda önemli yer tutacak olan bir dizi devrim gerçekleştirildi.
 
Türkiye, [[başkanlık sistemi]]yle yönetilen [[Demokrasi|demokratik]], [[Laik devlet|laik]] ve [[Üniter devlet|üniter]] bir [[anayasal cumhuriyet]]tir.<ref name="cia">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html | başlık = Turkey | yayıncı = The World Factbook | erişimtarihi = 9 Şubat 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160709035610/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html | arşivtarihi = 9 Temmuz 2016 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="multicultural">{{Web kaynağı | başlık = What really matters about Multiculturalism in Turkey by Rabee Al-Hafidh | url = http://www.todayszaman.com/op-ed_what-really-matters-about-multiculturalism-in-turkey-by-rabee-al-hafidh-_303176.html | website = todayszaman.com | erişimtarihi = 18 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305005402/http://www.todayszaman.com/op-ed_what-really-matters-about-multiculturalism-in-turkey-by-rabee-al-hafidh-_303176.html | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref> Resmî dili, nüfusun %85'inin anadili olan [[Türkçe]]dir.<ref name="milliyet-languages">{{Web kaynağı | url = http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html | başlık = Türkiye'nin yüzde 85'i 'anadilim Türkçe' diyor | yayıncı = Milliyet.com.tr | erişimtarihi = 4 Kasım 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303202847/http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref> Ülkenin %70-80'ini [[Türkler]], geriye kalanını [[Lozan Antlaşması|Lozan]]'a göre yasal olarak tanınan ([[Türkiye Ermenileri|Ermeniler]], [[Rumlar]] ile [[Türkiye'deki Yahudiler|Yahudiler]]) ve yasal olarak tanınmayan [[Türkiye Kürtleri|Kürtler]] ve diğer halklar ([[Arnavutlar#Türkiye|Arnavutlar]], [[Boşnaklar]], [[Türkiye'deki Çerkesler|Çerkesler]], [[Çveneburi|Gürcüler]] ile [[Lazlar]] vb.) oluşturmaktadır.<ref name="cia"/><ref>{{Web kaynağı | başlık = Turkey Overview | url = http://www.minorityrights.org/4387/turkey/turkey-overview.html | website = minorityrights.org | erişimtarihi = 27 Kasım 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150909185440/http://www.minorityrights.org/4387/turkey/turkey-overview.html | arşivtarihi = 9 Eylül 2015 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="etnikyapi">{{Kitap kaynağı|yazar=Ali Tayyar Önder|başlık=Türkiye'nin Etnik Yapısı|yıl=2006|yayıncı=Kripto Yayınevi|isbn=9786054125036}}</ref><ref name="konda">{{Web kaynağı | url = http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf | başlık = Toplumsal Yapı Araştırması 2006 | tarih = 2006 | erişimtarihi = 21 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303233304/http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl =evet}}</ref> Nüfusunun büyük bölümü [[Müslüman]]dır.<ref name="cia" /> [[Avrupa Konseyi]], [[NATO]], [[OECD]], [[Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı|AGİT]] ve [[G20|G-20]] topluluklarına üye olan Türkiye, [[Batı dünyası]]yla bütünleşmiştir. 1963'te [[Avrupa Ekonomik Topluluğu]] [[Ankara Anlaşması (1963)|ortak üyesi]] olmuş, 1995'te [[Avrupa Birliği Gümrük Birliği|AB Gümrük Birliği]]'ne katılmış ve [[Avrupa Birliği]]'ne [[Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik süreci|tam üyelik müzakereleri]]ne 2005'te başlamıştır.<ref name=TR_EUChrono /> Ülke ayrıca [[Türk Keneşi]], [[Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı]], [[İslam İşbirliği Teşkilatı]] ve [[Ekonomik İşbirliği Teşkilatı]] gibi örgütlere de üyedir. Günümüzde Türkiye, büyüyen ekonomisi ve diplomatik girişimleri sayesinde [[bölgesel güç]] olarak kabul edilmektedir.<ref name="Stratfor">{{Web kaynağı | url = http://www.stratfor.com/weekly/20090317_turkey_and_russia_rise | başlık = Turkey and Russia on the Rise | yayıncı = Stratfor | tarih = 17 Mart 2009 | erişimtarihi = 21 Ağustos 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160612152636/https://www.stratfor.com/weekly/20090317_turkey_and_russia_rise | arşivtarihi = 12 Haziran 2016 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="Heptagon">{{Web kaynağı | url = http://www.heptagonpost.com/Dessi/can_turkey_be_a_source_of_stability_in_the_middle_east | başlık = Can Turkey Be a Source of Stability in the Middle East? | yayıncı = heptagonpost.com | tarih = 18 Aralık 2010 | erişimtarihi = 16 Mayıs 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160424160945/http://heptagonpost.com/Dessi/can_turkey_be_a_source_of_stability_in_the_middle_east | arşivtarihi = 24 Nisan 2016 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="Eurasiareview">{{Web kaynağı | url = http://www.eurasiareview.com/03012012-turkey-a-welcome-return-to-the-balkans-analysis/ | başlık = Turkey: A Welcome Return To The Balkans? | yayıncı = eurasiareview.com | tarih = 3 Ocak 2012 | erişimtarihi = 15 Kasım 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160531012317/http://www.eurasiareview.com/03012012-turkey-a-welcome-return-to-the-balkans-analysis/ | arşivtarihi = 31 Mayıs 2016 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="giga-hamburg.de1">{{Web kaynağı | başlık = The Political Economy of Regional Power: Turkey | url = http://www.giga-hamburg.de/de/system/files/publications/wp204_bank-karadag.pdf | website = giga-hamburg.de | erişimtarihi = 18 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140210210237/http://www.giga-hamburg.de/de/system/files/publications/wp204_bank-karadag.pdf | arşivtarihi = 10 Şubat 2014 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="dw.de1">{{Web kaynağı | başlık = Turkey: From regional to global player | url = http://www.dw.de/turkey-from-regional-to-global-player/a-16036132 | website = dw.de | erişimtarihi = 18 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150320004627/http://www.dw.de/turkey-from-regional-to-global-player/a-16036132 | arşivtarihi = 20 Mart 2015 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="ministryofforeign9">{{Web kaynağı|url=http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3|başlık=International Organisations|erişimtarihi=10 Eylül 2014|arşivtarihi=11 Aralık 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151211141620/http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?7cafe2ef-78bd-4d88-b326-3916451364f3|tarih=|ölüurl=evet|website=mfa.gov.tr|yayıncı=}}</ref><ref name="isanet.org1">{{Web kaynağı|url=http://web.isanet.org/Web/Conferences/FLACSO-ISA%20BuenosAires%202014/Archive/3bae0df8-d05d-4837-9811-73216a2a95bf.pdf|başlık=Theoretical Analysis of Turkey as a Regional Power|erişimtarihi=18 Şubat 2015|arşivtarihi=7 Nisan 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160407184058/http://web.isanet.org/Web/Conferences/FLACSO-ISA%20BuenosAires%202014/Archive/3bae0df8-d05d-4837-9811-73216a2a95bf.pdf|tarih=|ölüurl=evet|website=isanet.org|yayıncı=}}</ref>
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Türkiye" sayfasından alınmıştır