Galata Kulesi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
→Osmanlılar dönemi: görsel temizliği |
→Tarihi: -fazla detayların temizliği |
||
103. satır:
{{ana|Galata Kulesi tarihi}}
=== Arka plan, inşası ve Cenevizliler dönemi ===
[[Dosya:Constantinople mediaeval map.jpg|küçükresim
[[Bizans İmparatorluğu]] ile olan ittifakı kapsamında [[Ceneviz Cumhuriyeti|Cenevizliler]] tarafından 1267'de, [[Haliç]]'in kuzeyinde bulunan [[Galata]]'da "Pera" adı verilen bir [[Sömürgecilik|koloni]] kuruldu. Cenevizliler, kendi kontrollerindeki bölgeyi kuzeydoğusundaki tepeye doğru uygunsuz bir şekilde genişletilirken 1335-1349 yılları arasında bu tepenin yamaçlarında, [[hendek]]lerle çevrili [[sur]] ve [[kule]]ler inşa ettiler. Tepenin zirvesinde, günümüzde Galata Kulesi adıyla bilinen ve 1348'de inşa edilen surların baş kulesi; bir [[gözetleme kulesi]] olmasının yanı sıra, karadan yapılabilecek bir kuşatmada, koloninin düzlükte bulunan kıyı kısmının [[savunma kulesi|korunması]] amacı gütmekteydi. Kulenin önünde, yapıya iki yanından bitişik bir biçimde, düz sur hattından yarım daire şeklinde çıkıntı yapan bir [[barbakan]] vardı. Dört sur hattının kesiştiği bu yerde Pera'nın ana girişi de bulunmaktaydı ve üzerinde yer alan levhaya göre bu kısım, 1 Nisan 1452'de tamamlanan inşasıyla Pera'nın [[Osmanlı İmparatorluğu]] kontrolüne girmesinden önce inşa edilmiş son [[tahkimat]]tı. Bu dönem kulenin adı, tepesinde yer alan bir [[haç]]a atfen "Turris S. [Sancte] Crucis" ("Kutsal Haç Kulesi") olarak geçmekteydi.<ref name="Sağlam">{{akademik dergi kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1461392 |başlık=Galata Kulesi'nin Ceneviz dönemine yönelik bir yeniden değerlendirme |ilk=Hasan Sercan |son=Sağlam |dergi=YILLIK: Annual of Istanbul Studies |sayı=2 |yıl=2020 |sayfalar=53-80|erişimtarihi=6 Ocak 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210108080051/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1461392 |arşivtarihi=8 Ocak 2021 |ölüurl=hayır}}</ref>
109. satır:
=== Osmanlılar dönemi ===
[[Dosya:Map of Constantinople by Cristoforo Buondelmonti, Düsseldorf copy.png|küçükresim|sol|190px|''Liber insularum Archipelagi''{{'}}nin 1485-1490 yılları arasına tarihlenen [[Düsseldorf Üniversite ve Eyalet Kütüphanesi]]'ndeki kopyasında yer alan harita]]
[[Konstantinopolis]]'in 29 Mayıs 1453'te [[Osmanlı İmparatorluğu]] tarafından [[İstanbul'un Fethi|alınması]] sonrasında Pera'daki Cenevizliler, herhangi bir çatışma yaşanmadan koloniyi Osmanlı kontrolüne bıraktı. Bu dönemde kulenin tepesinde bir tahribat yapılırken Padişah [[II. Mehmed]]'in Pera'ya yönelik fermanının ardından bu tahribat durdurularak [[Zağanos Paşa]]'nın başında bulunduğu çalışmalar kapsamında kule tekrar yükseltildi ve tepesindeki haç, [[Osmanlı bayrağı]]yla değiştirildi.<ref name="Sağlam"/>
116. satır:
16. yüzyılda kule ve diğer burçlar, [[Kasımpaşa]]'daki [[Haliç Tersaneleri|tersanelerde]] çalışan [[Hristiyanlık|Hristiyan]] savaş esirlerinin barınağı ve bir [[zindan]] olarak kullanılmaktaydı.{{kdş|Eyice|1995|s=314}} 17. yüzyıla tarihlenen ''Seyahatnâme''{{'}}sinde Evliya Çelebi, kulenin önceleri zindan, o dönemlerde ise tersanenin gemi [[:wikt:levazım|levazım]] ambarı olarak kullanıldığını yazar.{{kdş|Eyice|1995|s=314}} [[Takiyüddin]] de [[Takiyüddin'in Rasathanesi|gözlemevinin]] inşası öncesinde kulede birtakım çalışmalar gerçekleştirdi.{{kdş|Eyice|1995|ss=314-315}}<ref>{{akademik dergi kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/13207 |başlık=Takiyüddin'in Pera'daki gözlemevi |ilk=Johannes Heinrich |son=Mordtmann |çevirmen-ad=Cem |çevirmen-soyadı=Pulathaneli |dergi=Osmanlı Bilimi Araştırmaları |cilt=10 |sayı=2 |ay=Haziran |yıl=2009 |sayfalar=115-129|erişimtarihi=14 Ocak 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210117164923/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/13207 |arşivtarihi=17 Ocak 2021 |ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{akademik dergi kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/652087 |başlık=Osmanlı astronomi müesseseleri |ilk=Salim |son=Aydüz |dergi=Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi |cilt=2 |sayı=4 |yıl=2004 |sayfalar=411-453|erişimtarihi=15 Ocak 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210121040022/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/652087 |arşivtarihi=21 Ocak 2021 |ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{dergi kaynağı |başlık=Rasıd Takiyüddin'in çalışmalarında Galata Kulesinin vazifesi |ilk=Süheyl |son=Ünver |yazarlink=Süheyl Ünver |dergi=Gökyüzü |yayımcı=[[Türk Astronomi Derneği]] |cilt=1 |sayı=2 |yıl=1960 |ay=Nisan-Mayıs-Haziran |sayfalar=1-3}}</ref> 18. yüzyıl itibarıyla kule, [[Mehter|Mehterhâne Ocağı]] ile yangın gözleyiciler tarafından, bir [[yangın kulesi]] olarak kullanılmaya başlandı.{{kdş|Eyice|1995|s=315}}
[[Dosya:Vue d'une partie de la ville de Constantinople, avec la pointe du Sérail, prise du Faubourg de Péra; Résidence des mi - Melling Antoine Ignace - 1819 (cropped).jpg|küçükresim
27 Temmuz 1794'te kulede çıkan yangın sonrasında kulede meydana gelen hasarlar nedeniyle kulenin boyu kısaltılarak tasarım değişikliğine gidildi. Bu çalışmalar kapsamında, en üst katın her bir yanına yapılan [[:wikt:çıkma|çıkmalı]] odalar, sofalar ve divanhâne eklenerek bu kısım bir [[kahvehane]]ye dönüştürüldü. Yangınları duyurma amacıyla da bir kös yerleştirildi. [[Tavan arası]] ise [[güvercinlik]] olarak kullanılmaktaydı.{{kdş|Eyice|1995|s=315}}<ref name="Anadol"/>
2-3 Ağustos 1831'de çıkan yangında kulede tahribat oluştu. Kulenin üst kısmı, önceki farklı bir tasarımla onarılarak -1875'tek fırtınada devrilecek olan çatısı hariç- günümüzdeki görünümüne kavuştu. Çalışmalar esnasında burayı ziyaret eden Padişah [[II. Mahmud]] tarafından kuleye bir saat konulması talimatı
[[Dosya:Galata Dunn 1855.jpg|küçükresim|sol|230px|[[Kırım Savaşı]] (1853-1856) sırasında şehre gelen Montague B. Dunn'ın 1855 civarındaki çiziminde yer alan Galata Kulesi ve çevresi]]
1853 ya da 1854 yılında kulenin çatısında bir onarım yapıldı.{{kdş|Eyice|1995|s=315}} Aralık 1857'de kurulan, Galata ve Pera'nın idaresinden sorumlu [[Altıncı Dâire-i Belediyye|Altıncı Belediye Dairesi]] tarafından kullanılacak olan binanın 1864 yılındaki inşaat çalışmaları sırasında kulenin çevresindeki avlusu, surlardaki kapılar ve kıyıya doğru uzanan sur duvarlarının 30 Kasım 1863 tarihinde alınan kararla yıkımına, hendeklerinin ise doldurulmasına başlandı.{{kdş|Eyice|1995|ss=315-316}}<ref>{{kitap kaynağı |başlık=İstanbul'un Tarihsel Topografyası |ilk=Wolfgang |son=Müller-Wiener |yazarlink=Wolfgang Müller-Wiener |çevirmen-ad=Ülker |çevirmen-soyadı=Sayın |yayımcı=[[Yapı Kredi Yayınları]] |basım=1. |ay=Ocak |yıl=2001 |sayfa=322 |isbn=975080158X}}</ref><ref>{{akademik dergi kaynağı |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/712007 |başlık=Altıncı Daire-i Belediye ve günümüz belediye hizmetleriyle karşılaştırılması |ilk=Şevki Bilgehan |son=Önver |dergi=Takvim-i Vekayi |cilt=7 |sayı=1 |ay=Haziran |yıl=2019 |sayfalar=37-77|issn=2148-0087 |erişimtarihi=27 Ocak 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200325040001/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/712007 |arşivtarihi=25 Mart 2020 |ölüurl=hayır}}</ref>
1875 yılında meydana gelen bir fırtınada çatısının devrilmesinin ardından en üst katın üzerine, her birinde birer odanın olduğu iki katlı [[kâgir yapı|kâgir]] ahşap bir kısım inşa edildi. Kalenin tepesi, hem 1874'te şehirde kurulan itfaiye teşkilâtının hizmetinde yangın haber merkezi hem de [[Osmanlı donanması|deniz kuvvetleri]] tarafından bir haberleşme merkezi olarak kullanılmaya başlandı.{{kdş|Eyice|1995|s=316}}<ref name="Anadol"/><ref name="Anadol-3"/>{{kdş|Koçu|1971|s=5907}}
<gallery mode=packed heights=180px>
132. satır:
Dosya:Galata Tower.jpg|[[Pascal Sébah]]'ın 1875 civarında çektiği Galata Kulesi fotoğrafı
Dosya:Bild från familjen von Hallwyls resa genom Mindre Asien och Turkiet 27 April - 20 Juni 1901 - Hallwylska museet - 103187.tif|Kulenin 1901 tarihli bir fotoğrafı
</gallery>
=== Türkiye dönemi ===
==== 1960'lara kadar kullanımı, 1965'teki restorasyonu ve sonrası ====
1923'teki [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|cumhuriyetin ilanı]] sonrasında, [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] tarafından 28 Mayıs 1927'de kabul edilen ve 15 Haziran 1927 tarihli ''[[T.C. Resmî Gazete]]''{{'}}de yayımlanarak yürürlüğe giren ve Osmanlı döneminden kalan ve resmî işlerde kullanılacak binalarda bulunan padişah tuğraları ile saltanatı övücü ifadelerin bulunduğu kitâbelerin kaldırılmasını ya da üzerlerinin örtülmesini öngören kanun gereğince, giriş kapısının üstüne konulan [[yazıt|kitâbedeki]] II. Mahmud'un [[tuğra]]sı kazındı.{{kdş|Eyice|1995|s=315}}<ref>{{akademik dergi kaynağı |url=http://isamveri.org/pdfdrg/D02370/2014_31/2014_31_BERKS.pdf |başlık=Bâb-ı Seraskerî üzerindeki kitâbelerin serencâmı |ilk=Süleyman |son=Berk |dergi=İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi |yayımcı=[[İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi]] |sayı=31 |yıl=2014 |sayfalar=105-130|erişimtarihi=29 Ocak 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210206090815/http://isamveri.org/pdfdrg/D02370/2014_31/2014_31_BERKS.pdf |arşivtarihi=6 Şubat 2021 |ölüurl=hayır}}</ref> Bu dönemde de kule, itfaiye teşkilâtı ile [[Türk Deniz Kuvvetleri|deniz kuvvetleri]] tarafından kullanılmaya devam etti.{{kdş|Eyice|1995|s=316}}<ref name="Anadol"/><ref name="Anadol-3"/>{{kdş|Koçu|1971|s=5907}} [[İngiliz Bahriye Hastanesi]]'
İstanbul'un Fethi'nin 500. yıldönümüne denk gelen 1953 yılında kulenin güneye bakan kısmının zemin katı hizasındaki duvarının dışına, [[İstanbul Fetih Cemiyeti|İstanbul Fethi Derneğinin]] girişimi sonrasında, Cenevizliler tarafından Galata'nın Osmanlı İmparatorluğu'na 1 Haziran 1453'teki devrine atıfta bulunan bir yazının yer aldığı levha asıldı.{{kdş|Arpacı|2020|s=40}}
| |||