Budizm: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Etiketler: Mobil değişiklik mobil uygulama değişikliği Android uygulaması değişikliği |
Etiketler: Mobil değişiklik mobil uygulama değişikliği Android uygulaması değişikliği |
||
111. satır:
=== Karma ve yeniden doğum ===
{{Ana|Yeniden doğum}}
Budizmde her varlık sonsuz bir ölüm ve [[yeniden doğum]] döngüsü içinde, [[Altı Âlem]] denilen farklı yaşam formları arasında tekrar tekrar varolur. Ancak yeniden doğum kavramı diğer dinlerdeki, ''sabit ve her şeyden apayrı bir varlığı olan “ruhun göçü”'', yani [[reenkarnasyon]] inancından farklıdır. Bunun nedeni Budizm'e has iki temel kavramdır: [[anatta]], çevresinden bağımsız bir ''ben'' olgusunun yokluğu; ve [[anicca]], her şeyin değişime tabi olması. [[Karma]] (Sanskritçe) ya da Pali dilinde '''kamma''' kelimeleri, ''eylem'' anlamına gelmektedir. Budizm'de ise erdemli (kusala) veya zararlı (akusala) istemlerin ve bunların yol açtığı zihinsel etmenlerin, canlıların [[yeniden doğum]] süreçlerini ve yazgılarını şekillendirmesini ifade eder.<ref>Nyanatiloka, Buddhist Dictionary, sayfa 84</ref> Olumlu ya da olumsuz her eylemin karması, bizzat o yaşam süresinde veya daha sonrakilerde ''meyve'' verecek bir ''tohum'' yaratır.<ref>T.P. Kasulis of Ohio State University, ''Zen as a Social Ethics of Responsiveness." Journal of Buddhist Ethics: [http://www.buddhistethics.org/13/zse1-kasulis.pdf] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090325011050/http://www.buddhistethics.org/13/zse1-kasulis.pdf |tarih=25 Mart 2009 }}.</ref>
Reenkarnasyon (Pali dilinde Punabbhava) ve Karma Buda’dan önce Hint felsefesinde bilinen kavramlardı. Buda, çoğunlukla, batılı alımlamalardan kaçtığı gibi [[vedik]] tasarımlarına da karşı gelmekte ve kendi deneyimlerine göre eksiklikleri tamamlamaktaydı. Hint felsefesinde bilinen [[Atman]] (Sanskritçe) ya da [[Atta]] (Pali dilinde) ‘benlik’i Batı'ya ait düşünce dünyasındaki insan ruhuyla benzer görmekteydi. Buda, bireysel olarak varlığı ve yeniden de doğabilecek sabit bir bütünlüğü reddetti. Bunun aksine Anatman (Sanskritçe) ya da Anatta (Pali dilinde) hakkında görüşlerini dile getirmekteydi. Ona göre Atman’ın tasviri, Dünya'nın durumu hakkındaki yanılmanın bir bölümüdür. Buda’nın öğretilerine göre kişilik, insanın kendi deneyimleri ve Dünya'yı algılamasıyla birlikte beş gruptan (Sanskritçe: [[skandas]]) oluşmaktadır: Vücut, duyu, idrak, ruhsal farkındalık ve bilinçaltı.
Satır 126 ⟶ 125:
Dört Yüce Gerçek ve Sekiz Aşamalı Asil Yol bütün Budist okullarında itibar edilen öğretilerdendir. Budist yazmalarda kaydedildiğine göre, Dört Yüce Gerçek Gautama Buddha tarafından, aydınlanmaya ulaştıktan sonra verdiği ilk vaazda öğretilmiştir.<ref>Dhammacakkappavattana Sutta için bkn: Thera, Piyadassi, ''The Book of Protection'', Buddhist Publication, 1999. [http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn56/sn56.011.piya.html www.accesstoinsight.org] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080612022503/http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn56/sn56.011.piya.html |tarih=12 Haziran 2008 }} Buda Orta Yol, Sekiz katlı asil yol ve Dört yüce geröek konularında olan ilk vaazını (Dhammacakkappavattana Sutta) bir süre yanlarında yaşadığı beş çileci dervişe vermiştir.</ref>
* 1. gerçek, [[Dukkha]]: acı, hayatın ve varoluşun bir parçasıdır.
* 2. gerçek, [[Samudaya]]: acıların kaynağı arzu ve isteklerdir.
* 3. gerçek, [[Nirodha]]: istek ve arzular bırakılırsa acılar sona erdirilebilir.
Satır 140 ⟶ 139:
{| class="wikitable"
|- style="background:yellow; color:black"
!
! Türkçe
! Pali
Satır 219 ⟶ 218:
Bağımlı kaynaklanma anlamına gelen pratītyasamutpāda (Sanskritçe; Pali: paticcasamuppāda; Tibetçe: rten.cing.'brel.bar.'byung.ba; Çince: 緣起) öğretisi, Budist metafiziğin önemli bir parçasıdır. Tüm olguların, bir karşılıklı bağımlılık ilişkisi içinde, neden ve etkiler ağından ortaya çıktığını ifade eder. “Bağımlı köken”, “birbirine bağımlı kaynaklanma”, “koşullu oluşma” ya da “durumsallık” olarak çevirmek mümkündür.
[[Pratitya-samutpada|Pratītyasamutpāda]] kavramının en çok bilinen uygulaması, ızdırap ve yenidendoğum döngüsünü ([[Samsara]]) ayrıntılı olarak anlatan [[On iki Nidānalar]] (Pali dilindeki "neden, temel, kaynak veya orijin" anlamındaki ''nidāna''dan) şemasıdır.<ref>Bu 12 nidana şeması, örneğin, [[Samyutta Nikaya]]'nın 12. bölümü, ''Nidana Vagga''da pek çok yerde bulunabilir (bkn. SN 12.2, [http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn12/sn12.002.than.html Thanissaro, 1997a)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160504215121/http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/sn/sn12/sn12.002.than.html |tarih=4 Mayıs 2016 }}. "dünyevi bağımlı köken" olarak adlandırabileceğimiz "uygulamalar" arasında [[Digha Nikaya|DN]] 15’teki dokuz-nidana şeması (bkn. [http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/dn/dn.15.0.than.html Thanissaro, 1997b)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160421133205/http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/dn/dn.15.0.than.html |tarih=21 Nisan 2016 }} ve [[Samyutta Nikaya]] 12.65’teki on-nidana şeması sayılabilir (
On iki Nidānalar, her biri bir sonrakine yol açacak şekilde birbirini takip eden nitelikler/koşullar arasında bir nedensellik ilişkisi tanımlar:
Satır 233 ⟶ 232:
# Upādāna: tutunma veya bağlanma; kelime aynı zamanda yenidendoğum döngüsünü besleyen yakıt anlamına da gelir
# Bhava: kelime anlamıyla olma (varoluş) veya dönüşme. (Theravada bunun iki anlamı olduğunu açıklar: yeni bir varoluşu üreten karma ve varoluşun kendisi.<ref>Harvey, ''Introduction to Buddhism'', s. 59</ref>)
# Jāti: kelime anlamıya doğum, ancak yaşamın kavramsal olarak başladığı anlaşılır
# Jarāmaraṇa (yaşlılık ve ölüm) ve bununla birlikte śokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsa (yas, matem, acı, üzüntü ve ızdırap)
Satır 247 ⟶ 246:
</blockquote>
Avolakiteshvara kendinden, değişmez sabit gerçekliği olan hiçbir şey olmadığını her şeyin sebeplere ve koşullara bağlı olduğunu söyler. "Ben" diye bir şey aslında yoktur. Formlar (algıladığımız dış dünya) aslında "gerçek" değildir. "Form" olmadan algı da olmayacağından ve zihin kendini ifade edemeyeceğinden kendini anlamlandıramayacağından zihin de aslında bu "boşluğa" dahildir. Ama zihin olmadan da "formlar" hiçbir şey ifade etmeyecektir. Form olmadan zihin diye bir şey olmaz çünkü hiçbir şeye tepki vermez ama zihin olmadan da form hiçbir şey ifade etmez. Bütün Dünya aslında altı organın altı farkındalık biçiminin (ki bunun içine ayrıca düşünme de dahil edilir) ilüzyonundan ibarettir. Duyu organları ve beynin yarattığı düşünce yetisi de ilgili farkındalık biçimlerini algılar. Ama bunlar "gerçeklik" değildir, gerçeklik bunlardan oluşmaz. Buddha'ya göre aslında "gerçek zihin" beyinde yahut vücudun içinde de oluşmaz. Beyinde oluşturduğumuz düşünceler "gerçek saf zihin" değildir dış dünyaya bağlı yorumlardan, deneyimlerden,deneyimlemelerden ve egodan "ben" düşüncesinden oluşur.
=== Budizm'de bilgelik: Prajna ===
Budizm, bilgeliği [[Prajna|Prajñā]] kavramıyla daha doğrusu geniş kapsamlı olarak her şeyin ve bütün fenomenlerin iç içe girdiği ya da bağımsız bir ‘Oluş’un özündeki fenomenlerden yoksun bir bilgi olan [[Sunyata]] (Sanskritçe) ile tanımlamıştır. Fenomenlerin ve benliğin algılanmasındaki Sunyata gerçekliği aydınlanmanın elde edilmesinde temel bir deneyimdir.
Prajna, bütün fenomenleri ve evrendeki olayların hepsini içine alan geniş kapsamlı bilgeliği tasvir etmektedir. Bu nedenle, Prajna, insan aklının bütün varlık biçimlerini algılamadan önce onları kavramlar içinde anlamaya çalışır. Budizm öğretilerine göre Prajna, beden ve ruh dengesini kurarsa ve Samadhi’deki özne ve nesnelerin ayrımına varırsa dolaysız ve sezgisel bir deneyim elde edecektir. Bu duruma gelebilmek için Zen-Budizm’deki oturma meditasyonunun ([[Zazen]]) alıştırmaları uygulanmaktadır. Prajna genelde dişil olarak kabul edilir. Bilgelik, Budizm’deki kutsal Asil Sekiz Yol’un birinci ve ikinci aşamasından sayılmaktadır.
* Doğru görüş, bilgi
* Doğru tutum, niyet
Doğru tanı, net bir görüşün uygulayıcısıdır ki hem maddi hem de manevi olarak sürekli bir değişimi boyunduruğu altına almıştır.([[Anicca]]) Bu bilgi onu Dört Yüce Gerçek'e götürür: ‘Herkesin hayatı kederlidir.’ Doğru tutumun bilgeliği, acıların nedenini anlamak, üstesinden gelmek ve Asil Sekiz Yol üzerine yazdığı yazıları ölene kadar tamamlamak niyeti olgunlaştırır.
[[Vedanta]] bilinç durumunu dörde ayırır: Vaischvanara, uyanık olma durumu; Taijana, rüyada olma durumu; Prajna ve Turiya ise ‘dördüncüsüdür.’Mandukya-Upanishad ayrıntılı olarak bunlarla ilgilenmiştir. Bu dört bilinç durumu Avastha, Jagrat, Svapna, Sushupti ve Turiye olarak da adlandırılmaktadır.
=== Karuna ===
[[Karuna]] (şefkat), Budizm düşünce okulunun ve etiğinin merkezi bir kavramıdır. Acıma, sevgi ve şefkat erdemi anlatılmaktadır. Metta’nın (iyilik seven), Mudita’nın (neşeli) ve Upekkha’nın (suskun) yanı sıra bu düşünce tutumunun, [[Bodhisattva]]’nın diğer aydınlanma yoluna ulaşmasına yardım eden dört temel erdemden (Brahma-Viharas) birini geliştirmesi gerekmektedir. Karuna’nın gelişmesindeki koşul bütün varlıkların birlik tecrübesini edinmektir. Bu ayrı olmama deneyiminin tutarlılığı, bütün kutuplaşmış düşüncelerin ve bununla birlikte birbirine bağlı olan direniş ve antipatinin çözüldüğü bir şefkat durumudur. Bu Dünya'daki bütün varlıklar ve olaylar aynı sevgi ve yardımseverlikle karşı karşıya getirilmiştir. Bu düşünce tutumundaki erdem Boddhisattva Avalokiteshvara sayesinde Mahayana Budizm’inde hayat bulmuştur. Karuna kavramı, Budizm metinlerinde bulunmayan kurum adları ve sağlam tekniklerle ilintilendirilmektedir.
== Uygulamalar ==
| |||