Yaşamın evrimsel tarihi: Revizyonlar arasındaki fark

[[Dünya]]daki '''yaşamın evrimsel tarihi''', fosil ya da günümüz yaşayan canlı organizmaların evrildiği süreçlerin izlerini takip eder. Yaşamın evrimsel tarihi, yeryüzünde [[Abiyogenez|yaşamın kökeninden]], günümüzden yaklaşık [http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=4,500 4,5 milyar] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121102065824/http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=4,500 |tarih=2 Kasım 2012 }} yıl önceki bir tarihten, günümüze kadar uzanmaktadır. Günümüz tüm canlı türleri arasındaki benzerlikler, bilinen tüm canlı türlerin, [[evrim]] süreçleri içinde giderek birbirlerinden ayrıldığı [[Ortak ata|ortak bir ataya]] sahip olduklarına işaret etmektedir.<ref>[[Douglas Futuyma]] (2005). ''Evolution''. Sunderland, Massachusetts: Sinuer Associates, Inc. ISBN 0-87893-187-2.</ref>

 

 

En erken [[Embryophyte|kara bitkileri]] [http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=450 450 milyon] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110504164104/http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=450 |tarih=4 Mayıs 2011 }} yıl öncesi ile tarihlenmekle<ref>"The oldest fossils reveal evolution of non-vascular plants by the middle to late Ordovician Period (~450-440 m.y.a.) on the basis of fossil spores" [http://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html Transition of plants to land] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080302040410/http://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html |tarih=2 Mart 2008 }}</ref> birlikte bulgular, [[su yosunları]]ndan oluşan köpüksü formların karalarda bundan daha önce, yaklaşık [http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=1,200 1,2 milyar] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110905045611/http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=1,200 |tarih=5 Eylül 2011 }} yıl önce, oluşmaya başladığını göstermektedir. Kara bitkileri, [[Geç Devoniyen yok oluşu]]nda katkıda bulunduklarını düşündürecek kadar başarılıydılar.<ref name=Algeo1998>{{Dergi kaynağı| yazar = Algeo, T.J. | yıl = 1998 | başlık = Terrestrial-marine teleconnections in the Devonian: links between the evolution of land plants, weathering processes, and marine anoxic events | dergi = Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences | cilt = 353 | sayı = 1365 | sayfalar =113-130|doi= 10.1098/rstb.1998.0195 | soyadı2 = Scheckler | ad2 = S. E. }}</ref> [[Omurgasızlar|Omurgasız hayvanlar]] [[Vendiyan]] dönemi boyunca görülmeye başlarken<ref>[http://www.ucmp.berkeley.edu/phyla/metazoafr.html Metazoa: Fossil Record] {{Webarşiv|url=https://www.webcitation.org/69KoGSlLH?url=http://www.ucmp.berkeley.edu/phyla/metazoafr.html |tarih=22 Temmuz 2012 }} http://www.ucmp.berkeley.edu/phyla/metazoafr.html {{Webarşiv|url=https://www.webcitation.org/69KoGSlLH?url=http://www.ucmp.berkeley.edu/phyla/metazoafr.html |tarih=22 Temmuz 2012 }}</ref> omurgalılar, [http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=525 525 milyon] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121102065414/http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=525 |tarih=2 Kasım 2012 }} yıl önce, [[Kambriyen patlaması]] sırasında görülmüştür.<ref name = "Shu et al. 1999">{{Dergi kaynağı|başlık=Lower Cambrian vertebrates from south China | yazar=Shu |tarih=4 Kasım 1999|dergi=[[Nature (dergi)|Nature]]| cilt=402|sayfalar=42-46|doi= 10.1038/46965|soyadı2=Luo|ad2=H-L.|soyadı3=Conway Morris|ad3=S.|soyadı4=Zhang|ad4=X-L.|soyadı5=Hu|ad5=S-X.|soyadı6=Chen|ad6=L.|soyadı7=Han|ad7=J.|soyadı8=Zhu|ad8=M.|soyadı9=Li|ad9=Y.|sayı=6757|bibcode=1999Natur.402...42S|yazarlarıgöster=1}}</ref> [[Permiyen]] devri boyunca, [[memeliler]]in atalarını da içeren [[sinapsid]]ler karaya egemen oldular,<ref>Hoyt, Donald F., 1997 [http://www.csupomona.edu/~dfhoyt/classes/zoo138/SYNAPSID.HTML Synapsid Reptiles] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090520072737/http://www.csupomona.edu/~dfhoyt/classes/zoo138/SYNAPSID.HTML |tarih=20 Mayıs 2009 }}</ref> fakat [http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=251 251 milyon] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110905045701/http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=251 |tarih=5 Eylül 2011 }} yıl öncesine denk gelen [[Permiyen-Triyas yok oluşu]], tüm kompleks yaşamı silme eşiğine getirdi.<ref>Barry, Patrick L. [http://science.nasa.gov/headlines/y2002/28jan_extinction.htm The Great Dying] {{Webarşiv|url=https://www.webcitation.org/65VDZYtgt?url=http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2002/28jan_extinction/ |tarih=16 Şubat 2012 }}, Science@NASA, Science and Technology Directorate, Marshall Space Flight Center, NASA, January 28, 2002</ref> Bu felaketin etkilerinden toparlanırken [[arkozor]]lar, karada yaşayan en egemen omurgalı tür oldular ve [[Triyas Dönemi]] ortalarında [[therapsid]]leri bastırarak onların yerini aldılar.<ref name="TannerLucas">{{Dergi kaynağı|yazar=Tanner LH, Lucas SG & Chapman MG|başlık=Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions|dergi=Earth-Science Reviews|cilt=65|sayı=1–2|sayfalar=103-139|yıl=2004|doi=10.1016/S0012-8252(03)00082-5|url=http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf|erişimtarihi=22 Ekim 2007|biçim=PDF|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071025225841/http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf|arşivtarihi=25 Ekim 2007|bibcode=2004ESRv...65..103T|ölüurl=evet}}</ref> Bir arkozor grubu, nitekim [[dinozor]]lar,<ref name="BentonVertebratePaleontology">{{Dergi kaynağı|yazar=Benton, M.J.|yıl=2004|başlık=Vertebrate Paleontology|yayıncı=Blackwell Publishers|sayfalar=xii-452|isbn=0-632-05614-2|ssyok=true}}</ref> ancak küçük boyutlarda ve [[böcekçiller]] olarak varlığını sürdürebilen memelilerin atalarıyla birlikte [[Jura Devri|Jura]] ve [[Kretase]] devirlerine egemen oldular.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.palaeos.org/Amniota |başlık=Amniota - Palaeos |erişimtarihi=28 Ekim 2011 |arşivurl=https://www.webcitation.org/690C9ag9e?url=http://www.palaeos.org/Amniota |arşivtarihi=8 Temmuz 2012 |ölüurl=evet }}</ref> [http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=65 65 milyon] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110905045616/http://toolserver.org/~verisimilus/Timeline/Timeline.php?Ma=65 |tarih=5 Eylül 2011 }} yıl önce, [[Kretase-Tersiyer yok oluşu]] kuşların ataları olmayan tüm dinozor türlerini ortadan kaldırdıktan sonra<ref>{{Dergi kaynağı |yazar=Fastovsky DE, Sheehan PM |yıl=2005 |url=http://www.gsajournals.org/perlserv/?request=get-document&doi=10.1130%2F1052-5173%282005%29015%3C4%3ATEOTDI%3E2.0.CO%3B2 |başlık=The extinction of the dinosaurs in North America |dergi=GSA Today |cilt=15 |sayı=3 |sayfalar=4-10|erişimtarihi=18 Mayıs 2007 |doi=10.1130/1052-5173(2005)015<4:TEOTDI>2.0.CO;2 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20111209150342/http://www.gsajournals.org/perlserv/?request=get-document&doi=10.1130%2F1052-5173%282005%29015%3C4%3ATEOTDI%3E2.0.CO%3B2 |arşivtarihi=9 Aralık 2011 |ölüurl=evet }}</ref> memeliler hızlı bir şekilde [[Adaptif radyasyon|boyut ve çeşitlilik olarak artış]] gösterdi.<ref>[http://news.nationalgeographic.com/news/2007/06/070620-mammals-dinos.html Dinosaur Extinction Spurred Rise of Modern Mammals] {{Webarşiv|url=https://www.webcitation.org/69KoGza0z?url=http://news.nationalgeographic.com/news/2007/06/070620-mammals-dinos.html |tarih=22 Temmuz 2012 }} News.nationalgeographic.com erişimtarihi 2009-03-08</ref> Bunun gibi [[Yok oluş olayı|kitlesel yok oluşlar]], yeni canlı türlerin ve organizma gruplarının çeşitlenmesine olanak sağlayıp evrime hız vermiş ve ivme kazandırmış olabilir.<ref name="Van Valkenburgh 1999 463–493">{{Dergi kaynağı| soyadı=Van Valkenburgh | ad= B.| yıl=1999| url=http://arjournals.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.earth.27.1.463 | başlık=Major patterns in the history of carnivorous mammals | dergi=Annual Review of Earth and Planetary Sciences| cilt= 26| sayfalar=463-493|doi= 10.1146/annurev.earth.27.1.463|bibcode= 1999AREPS..27..463V }}</ref>