|
'''Orta Doğu''', [[Afrika-Avrasya]]'da genellikle [[Batı Asya]]'yı ([[Güney Kafkasya]] hariç), tüm [[Mısır]]'ı (çoğunlukla [[Kuzey Afrika]]'da) ve [[Türkiye]]'yi (kısmen [[Balkanlar]]'da) kapsayan [[Kıtalararası ülkeler listesi|kıtalararası]] bir bölgedir. Terim, [[20. yüzyıl]]<nowiki/>ın başlarında başlayan [[Yakın Doğu]] teriminin ([[Uzak Doğu]]'nun aksine) yerini almak üzere daha geniş bir kullanıma girmiştir. Daha geniş "[[Büyük Orta Doğu Projesi|Büyük Orta Doğu]]" kavramı (diğer adıyla Orta Doğu ve Kuzey Afrika veya [[ODKA]]) aynı zamanda [[Mağrip]], [[Sudan]], [[Cibuti]], [[Somali]], [[Komorlar]], [[Afganistan]], [[Pakistan]] ve bazen Transkafkasya ve [[Orta Asya]]'yı da bölgeye dahil etmektedir. "Orta Doğu" terimi, değişen tanımları konusunda bazı karışıklıklara yol açtı.
Orta Doğu ülkelerinin çoğu (18 ülkeden 13'ü) [[Arap devletleri]]<nowiki/>nin bir parçasıdır. Bölgedeki en kalabalık ülkeler [[Mısır]], [[İran]] ve [[Türkiye]] iken, [[Suudi Arabistan]] alan bazında en büyük Orta Doğu ülkesidir. [[Orta Doğu tarihinin kronolojik listesi|Ortadoğu'nun tarihi]], bölgenin jeopolitik öneminin binlerce yıldır kabul edilmesiyle eski zamanlara dayanmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.nl/books?id=_ukBNxLFNxgC&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&source=gbs_navlinks_s|başlık=The Gulf: The Bush Presidencies and the Middle East|tarih=2012-10-18 Ekim 2012|dil=enİngilizce|yayıncı=University Press of Kentucky|ad=Michael F.|soyadı=Cairo|isbn=978-0-8131-3672-1}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.nl/books?id=UOgvZdjOsb0C&pg=PA177&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CDMQ6AEwA2oVChMIlNGcnPv5yAIVybMUCh2Sag-6#v=onepage&q=middle%20east%20of%20high%20importance%20since%20ancient%20times&f=false|başlık=History of the Office of the Secretary of Defense: The formative years, 1947-1950|dil=enİngilizce|yayıncı=Government Printing Office|isbn=978-0-16-087640-0}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.nl/books?id=Xoftt29B4soC&pg=PR31&dq=middle+east+of+crucial+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CFEQ6AEwB2oVChMI-8aUsPr5yAIVxGsUCh3q_wR-#v=onepage&q=middle%20east%20of%20crucial%20importance%20since%20ancient%20times&f=false|başlık=Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence|tarih=2009-04-13 Nisan 2009|dil=enİngilizce|yayıncı=Scarecrow Press|ad=Ephraim|soyadı=Kahana|isbn=978-0-8108-6302-6|ad2=Muhammad|soyadı2=Suwaed}}</ref> [[Yahudilik]], [[Hristiyanlık]] ve [[İslam]] dahil olmak üzere birçok büyük dinin kökenleri Orta Doğu'dadır. [[Araplar]] bölgedeki çoğunluk etnik grubu oluşturuyor,<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=SPBfnT_E1mgC&q=main+ethnic+groups+in+the+middle+east&pg=PA16&redir_esc=y|başlık=Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia|tarih=2011-10-31 Ekim 2011|dil=enİngilizce|yayıncı=ABC-CLIO|ad=John A.|soyadı=Shoup|isbn=978-1-59884-362-0}}</ref> ardından [[Türkler]], [[Persler]], [[Kürtler]], [[Azeriler]], [[Kıptîler]], [[Yahudiler]], [[Süryaniler]], [[Irak Türkmenleri]] ve [[Kıbrıs Rumları]] izliyor.
Orta Doğu, genellikle sıcak ve kurak bir iklime sahiptir; Mısır'daki [[Nil Deltası]], [[Mezopotamya]]'nın [[Dicle]] ve [[Fırat]] havzaları (Irak, Kuveyt ve Doğu Suriye) gibi sınırlı alanlarda tarımı desteklemek için sulama sağlayan birkaç büyük nehir ve [[Bereketli Hilal]]. [[Basra Körfezi]]'ni çevreleyen ülkelerin çoğunun, özellikle [[petrol]] ihracatından ekonomik olarak yararlanan [[Arap Yarımadası]] hükümdarları ile birlikte, büyük ham petrol rezervleri vardır. Orta Doğu, kurak iklim ve fosil yakıt endüstrisine olan yoğun bağımlılık nedeniyle, hem iklim değişikliğine büyük katkıda bulunuyor hem de bundan ciddi şekilde olumsuz etkilenmesi beklenen bir bölgedir.
== Terminoloji ==
"Orta Doğu" terimi 1850'lerde İngiliz Hindistan Ofisi'nden çıkmış olabilir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/17300507|başlık=The Middle East : a geographical study|tarih=1988|yer=New York|yayıncı=Halsted Press|seri=2nd ed|diğerleri=Blake, Gerald Henry., Wagstaff, J. Malcolm (John Malcolm), 1940-|soyadı=Beaumont, Peter, 1940-|isbn=0-470-21040-0|oclc=17300507}}</ref> Bununla birlikte, Amerikalı deniz stratejisti [[Alfred Thayer Mahan]] 1902'de<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00263207608700307|başlık=Captain Mahan, General Gordon, and the origins of the term ‘Middle East’|erişimtarihi=|tarih=Ocak 1976|sayı=1|dil= enİngilizce|sayfalar= 95–9895-98|çalışma=Middle Eastern Studies|yayıncı=|cilt=12|ad=Clayton R.|soyadı=Koppes|issn=0026-3206|doi=10.1080/00263207608700307}}</ref> "Arabistan ve Hindistan arasındaki bölgeyi belirlemek" için bu terimi kullandığında daha yaygın bir şekilde tanındı.<ref>Lewis, Bernard (1965). ''The Middle East and the West''. p. 9.</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/18909081|başlık=A peace to end all peace : creating the modern Middle East, 1914-1922|yer=New York|seri=1st American edition|soyadı=Fromkin, David,|isbn=0-8050-0857-8|oclc=18909081}}</ref> Bu süre zarfında [[Britanya İmparatorluğu|Britanya]] ve [[Rus İmparatorluğu|Rus]] İmparatorlukları, [[Büyük Oyun]] olarak bilinen bir rekabet olan Orta Asya'da nüfuz için rekabet ediyorlardı. Mahan, bölgenin stratejik öneminin yanı sıra merkezi [[Basra Körfezi]]'nin de farkına vardı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/25712311|başlık=Guardians of the Gulf : a history of America's expanding role in the Persian Gulf, 1833-1992|tarih=1992|yer=New York|yayıncı=Free Press|soyadı=Palmer, Michael A.|isbn=0-02-923843-9|oclc=25712311}}</ref> Basra Körfezi'ni çevreleyen bölgeyi Orta Doğu olarak etiketledi ve Mısır'ın [[Süveyş Kanalı]]'ndan sonra, Rusların [[Britanya Hindistanı]]'na doğru ilerlemesini engellemek için İngiltere'nin kontrol etmesi gereken en önemli geçit olduğunu söyledi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20070220093342/http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2117|başlık=Turkish Weekly Opinion - Is There a Place Called ‘the Middle East’?|erişimtarihi= 7 Ocak 2021 -01-07|tarih= 20 Şubat 2007 -02-20|çalışma=web.archive.org}}</ref> Mahan bu terimi ilk kez bir İngiliz dergisi olan ''National Review''<nowiki/>'da Eylül 1902'de yayınlanan "Basra Körfezi ve Uluslararası İlişkiler" makalesinde kullandı.<blockquote>Orta Doğu, görmediğim bir terimi benimseyebilirsem, bir gün onun [[Malta]] ve [[Cebelitarık]]'a ihtiyacı olacak; o da Basra Körfezi'nde olacağını takip etmiyor. Deniz kuvvetleri, geçici devamsızlık ayrıcalığını da beraberinde getiren hareket kabiliyetine sahiptir; ancak operasyonun her sahnesinde onarım, tedarik ve afet durumunda güvenlik temelleri oluşturması gerekir. [[Kraliyet Donanması|İngiliz Donanması]], fırsat doğarsa, [[Aden]], Hindistan ve Basra Körfezi hakkında yürürlükte yoğunlaşma imkanına sahip olmalıdır.<ref name=":0">{{Kitap kaynağı|url=http://archive.org/details/londoninventiono00adel|başlık=London and the invention of the Middle East|tarih=1995|yayıncı=Yale University Press|diğerleri=Internet Archive|soyadı=Roger Adelson|isbn=978-0-300-06094-2}}</ref></blockquote>Mahan'ın makalesi ''[[The Times]]''<nowiki/>'da yeniden basıldı ve Ekim ayında Sör [[Ignatius Valentine Chirol]] tarafından yazılan "Orta Doğu Sorunu" başlıklı 20 makalelik bir dizi izledi. Bu dizi sırasında, Sör Ignatius ''Orta Doğu''<nowiki/>'nun tanımını "Asya'nın Hindistan sınırlarına kadar uzanan veya [[Hindistan]]'a yaklaşımlara komuta eden bölgelerini" içerecek şekilde genişletti.<ref name=":0" /> Seri 1903'te sona erdikten sonra ''The Times'', terimin sonraki kullanımlarından tırnak işaretlerini kaldırdı.<ref name=":0" />
[[II. Dünya Savaşı]]'na kadar, [[Türkiye]] ve [[Akdeniz]]'in doğu kıyısı merkezindeki bölgelerden "[[Yakın Doğu]]" olarak bahsedilirken, "[[Uzak Doğu]]" [[Çin]] merkezliyken<ref name=":1">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.semanticscholar.org/paper/Where-is-the-Middle-East-Davison/b0f99025d232494803f84f1a4578d7a11dcf1be2|başlık=Where is the Middle East|tarih=1960|ad=H.|soyadı=Davison|doi=10.2307/20029452}}</ref> ve Orta Doğu ise bölge anlamına geliyordu. [[Mezopotamya]]'dan [[Myanmar|Burma]]'ya, yani Yakın Doğu ile Uzak Doğu arasındaki bölge.{{Kaynak belirt}} 1930'ların sonlarında İngilizler, bölgedeki askeri kuvvetleri için [[Kahire]]'de bulunan Orta Doğu Komutanlığı'nı kurdu. O zamandan sonra, "Orta Doğu" terimi, diğer kullanımların yanı sıra 1946'da [[Washington, DC]]'de kurulan [[Orta Doğu Enstitüsü]] ile [[Avrupa]] ve [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nde daha geniş bir kullanım kazandı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://archive.org/details/middleeastpatter00held_0|başlık=Middle East Patterns|tarih=1 Kasım 2000-11-01|yayıncı=Westview Press|diğerleri=Internet Archive|soyadı=Colbert C. Held|isbn=978-0-8133-3488-2}}</ref>
"Soutweast Asia" veya "Swasia" gibi Avrupa merkezli olmayan terimler seyrek olarak kullanılırken, bir Afrika ülkesi olan Mısır'ın tanıma dahil edilmesi, bu tür terimleri kullanmanın faydasını sorgulamaktadır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.jstor.org/stable/25741178|başlık=CONSTRUCTING AND NATURALIZING THE MIDDLE EAST|tarih=2010|sayı=4|sayfalar=583–597583-597|çalışma=Geographical Review|cilt=100|ad=KAREN|soyadı=CULCASI|issn=0016-7428}}</ref>
=== Eleştiri ve kullanım ===
1918'de Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla, "Yakın Doğu" büyük ölçüde İngilizce'de yaygın kullanımdan çıkarken, "Orta Doğu" [[İslam dünyası]]<nowiki/>nın yeniden yükselen ülkelerine uygulanmaya başlandı. Bununla birlikte, "Yakın Doğu" kullanımı, bu disiplinler tarafından kullanılmayan ''Orta Doğu'' terimiyle özdeş bir alanı tanımladığı [[arkeoloji]] ve [[antik tarih]] de dahil olmak üzere çeşitli akademik disiplinler tarafından muhafaza edildi (bkz. Eski Yakın Doğu).
[[ABD Hükûmeti]] tarafından "Orta Doğu" teriminin ilk resmi kullanımı [[Süveyş Krizi]] ile ilgili 1957 [[Eisenhower Doktrini]]'nde oldu. [[Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı|ABD dışişleri bakanı]] [[John Foster Dulles]], Orta Doğu'yu "batıda [[Libya]] ile doğuda [[Pakistan]], kuzeyde [[Suriye]] ve [[Irak]] ve güneyde [[Arap Yarımadası]]<nowiki/>nın yanı sıra [[Sudan]] ve [[Etiyopya]] arasında kalan alan" olarak tanımladı.<ref name=":1" /> 1958'de Dışişleri Bakanlığı, "Yakın Doğu" ve "Orta Doğu" terimlerinin birbirinin yerine kullanılabileceğini açıkladı ve bölgeyi yalnızca Mısır, Suriye, [[İsrail]], [[Lübnan]], [[Ürdün]], Irak, [[Suudi Arabistan]], [[Kuveyt]], [[Bahreyn]] ve [[Katar]]'ı içerecek şekilde tanımladı.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/1958/08/14/archives/-near-east-is-mideast-washington-explains.html|başlık=' Near East' Is Mideast, Washington Explains (Published 1958)|erişimtarihi=7 Ocak 2021-01-07|tarih=1958-08-14 Ağustos 1958|dil=en-US|çalışma=The New York Times|ad=Special to The New York|soyadı=Times|issn=0362-4331}}</ref>
[[Associated Press]] Stylebook, Yakın Doğu'nun eskiden daha uzak batı ülkelerine, Orta Doğu'nun ise doğu ülkelerine atıfta bulunduğunu; ancak şimdi eşanlamlı olduklarını söylüyor.<blockquote>Bir hikayede bir kaynak tarafından ''Yakın Doğu'' kullanılmadığı sürece ''Orta Doğu''’yu kullanın. ''Orta Doğu'' (''Mideast'') da kabul edilebilir; ancak ''Orta Doğu'' (''Middle East'') tercih edilir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/56499055|başlık=Stylebook and briefing on media law|tarih=2004|yer=New York|yayıncı=Basic Books|seri=39th ed|diğerleri=Goldstein, Norm., Associated Press.|isbn=0-465-00488-1|oclc=56499055}}</ref></blockquote>Orta Doğu terimi de Hanafi (1998) tarafından [[Avrupamerkezcilik|Avrupa merkezli]] olarak ("İngiliz Batı algısına dayalı") eleştirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20070312062752/http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html|başlık=Virtual Conference: Articles|erişimtarihi=7 Ocak 2021-01-07|tarih=2007-03-12 Mart 2007|çalışma=web.archive.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20061008121436/http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html|başlık=Middle East in whose world?|erişimtarihi=7 Ocak 2021-01-07|tarih=8 Ekim 2006-10-08|çalışma=web.archive.org}}</ref>
=== Çeviriler ===
(km<sup>2</sup>)
!Başkent
![[Satın alma gücü paritesi|GDP]](2018)<ref name="GDP IMF">{{citeWeb webkaynağı|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C546%2C213%2C674%2C911%2C676%2C314%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C962%2C156%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C565%2C924%2C283%2C233%2C853%2C632%2C288%2C636%2C293%2C634%2C566%2C238%2C964%2C662%2C182%2C960%2C359%2C423%2C453%2C935%2C968%2C128%2C922%2C611%2C714%2C321%2C862%2C243%2C135%2C248%2C716%2C469%2C456%2C253%2C722%2C642%2C942%2C643%2C718%2C939%2C724%2C734%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C144%2C336%2C146%2C263%2C463%2C268%2C528%2C532%2C923%2C944%2C738%2C176%2C578%2C534%2C537%2C536%2C742%2C429%2C866%2C433%2C369%2C178%2C744%2C436%2C186%2C136%2C925%2C343%2C869%2C158%2C746%2C439%2C926%2C916%2C466%2C664%2C112%2C826%2C111%2C542%2C298%2C967%2C927%2C443%2C846%2C917%2C299%2C544%2C582%2C941%2C474%2C446%2C754%2C666%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=&pr.x=32&pr.y=12|titlebaşlık=World Economic Outlook Database|access-dateerişimtarihi=May 14, Mayıs 2019|datetarih=10 AprilNisan 2019|publisheryayıncı=[[International Monetary Fund]]}}</ref>
!Kişi başına
(2018)<ref name="GDP-capita IMF">{{citeWeb webkaynağı|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C546%2C213%2C674%2C911%2C676%2C314%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C962%2C156%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C565%2C924%2C283%2C233%2C853%2C632%2C288%2C636%2C293%2C634%2C566%2C238%2C964%2C662%2C182%2C960%2C359%2C423%2C453%2C935%2C968%2C128%2C922%2C611%2C714%2C321%2C862%2C243%2C135%2C248%2C716%2C469%2C456%2C253%2C722%2C642%2C942%2C643%2C718%2C939%2C724%2C734%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C144%2C336%2C146%2C263%2C463%2C268%2C528%2C532%2C923%2C944%2C738%2C176%2C578%2C534%2C537%2C536%2C742%2C429%2C866%2C433%2C369%2C178%2C744%2C436%2C186%2C136%2C925%2C343%2C869%2C158%2C746%2C439%2C926%2C916%2C466%2C664%2C112%2C826%2C111%2C542%2C298%2C967%2C927%2C443%2C846%2C917%2C299%2C544%2C582%2C941%2C474%2C446%2C754%2C666%2C698&s=NGDPDPC&grp=0&a=|titlebaşlık=Report for Selected Countries and Subjects|access-dateerişimtarihi=May 14, Mayıs 2019|datetarih=April 2019|publisheryayıncı=[[International Monetary Fund]]}}</ref>
!Para birimi
!Yönetim şekli
|-
|[[Dosya:Emblem of Bahrain.svg|orta|46x46px]]
|{{flagiconbayraksimge|Bahrain
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Cyprus coat of arms 2006.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Cyprus
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Egypt (Official).svg|orta|54x54pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Egypt
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Emblem of Iran.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Iran
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Iraq (2008–present).svg|orta|55x55pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Iraq
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Emblem of Israel.svg|orta|55x55pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Israel
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Jordan.svg|orta|59x59pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Jordan
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Emblem of Kuwait.svg|orta|50x50pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Kuwait
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Lebanon.svg|orta|54x54pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Lebanon
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:National emblem of Oman.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Oman
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Coat of arms of State of Palestine (Official).png|orta|54x54pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Palestine
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Emblem of Qatar.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Qatar
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Emblem of Saudi Arabia.svg|orta|48x48pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Saudi Arabia
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Coat of arms of Syria.svg|orta|45x45pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Syria
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Emblem of Turkey.svg|orta|45x45pik]]''(de facto)''
|{{flagiconbayraksimge|Turkey
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Emblem of the United Arab Emirates.svg|orta|51x51pik]]
|{{flagiconbayraksimge|United Arab Emirates
| size = 45px
}}
|-
|[[Dosya:Emblem of Yemen (2).svg|orta|45x45pik]]
|{{flagiconbayraksimge|Yemen
| size = 45px
}}
Çeşitli kavramlar genellikle Orta Doğu'ya paraleldir, özellikle Yakın Doğu, [[Bereketli Hilal]] ve Levant. Yakın Doğu, Levant ve Bereketli Hilal, coğrafi anlamda Orta Doğu'ya en yakın olan Yakın Doğu ile modern tanımlanmış Orta Doğu'nun geniş bölümlerine atıfta bulunan coğrafi kavramlardır. Esas olarak Arapça konuşulduğu için, bazen Kuzey Afrika'nın Mağrip bölgesi dahil edilir.
[[Güney Kafkasya]] ülkeleri - [[Ermenistan]], [[Azerbaycan]] ve [[Gürcistan]] - zaman zaman Orta Doğu tanımlarına dahil edilmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20140821001515/http://www.gloria-center.org/meria/2000/12/novikova.pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=7 Ocak 2021-01-07|tarih=2014-08-21 Ağustos 2014|çalışma=web.archive.org}}</ref>
[[Büyük Orta Doğu Projesi|Büyük Ortadoğu]], [[21. yüzyıl]]<nowiki/>ın ilk on yılında ikinci [[George W. Bush|Bush]] yönetimi tarafından Müslüman dünyasına ait çeşitli ülkeleri, özellikle İran, Türkiye, Afganistan ve Pakistan'ı ifade etmek için icat edilen siyasi bir terimdi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://carnegieendowment.org/2004/03/18/greater-middle-east-initiative-off-to-false-start-pub-1480|başlık=Greater Middle East Initiative: Off to a False Start|erişimtarihi=7 Ocak 2021-01-07|dil=enİngilizce|çalışma=Carnegie Endowment for International Peace|ad=Thomas Carothers, Marina|soyadı=Ottaway|ad2=Thomas Carothers, Marina|soyadı2=Ottaway}}</ref> Bazen çeşitli [[Orta Asya]] ülkeleri de dahil edilir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.worldatlas.com/webimage/countrys/me.htm|başlık=Middle East Map / Map of the Middle East - Facts, Geography, History of the Middle East - Worldatlas.com|erişimtarihi=7 Ocak 2021-01-07|dil=en-US|çalışma=WorldAtlas}}</ref>
== Tarihçe ==
=== Göç ===
"Göç, Orta Doğu'daki işgücü piyasası baskıları için her zaman önemli bir risk oluşturmuştur. 1970'ler ve 1990'lar arasındaki dönem için, özellikle [[Basra Körfezi]]'ndeki Arap devletleri, Mısır, Yemen ve Levant ülkelerinden gelen işçiler için zengin bir istihdam kaynağı sağlarken, Avrupa, her ikisi nedeniyle de Kuzey Afrika ülkelerinden genç işçileri çekmişti. yakınlık ve Fransa ile Kuzey Afrika devletlerinin çoğu arasındaki sömürge bağlarının mirası."<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/31029084/The_State_of_Middle_Eastern_Youth|başlık=The State of Middle Eastern Youth|dil=enİngilizce|çalışma=CIRS Special Issue of The Muslim World|ad=Islam|soyadı=Hassan|ad2=Center for International and Regional|soyadı2=Studies (CIRS)}}</ref> [[Uluslararası Göç Örgütü]]'ne göre dünyada Arap ülkelerinden 13 milyon birinci nesil göçmen var ve bunların %5,8'i diğer Arap ülkelerinde yaşıyor. Arap ülkelerinden gelen göçmenler, bölgedeki mali ve beşeri sermayenin dolaşımına katkıda bulunur ve böylece bölgesel kalkınmayı önemli ölçüde teşvik eder. 2009 yılında Arap ülkeleri, diğer Arap ülkelerinden [[Ürdün]], [[Mısır]] ve [[Lübnan]]'a gönderilen toplam 35.1 milyar ABD doları havale akışı ve bu ülkeler ile diğer Arap ülkeleri arasındaki ticaret gelirlerinden yüzde 40 ila 190 daha yüksektir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20110430010601/http://www.egypt.iom.int/Doc/IOM%20Intra%20regional%20labour%20mobility%20in%20Arab%20region%20Facts%20and%20Figures%20(English).pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=7 Ocak 2021-01-07|tarih=2011-04-30 Nisan 2011|çalışma=web.archive.org}}</ref> [[Somali]]'deki [[Somali İç Savaşı|iç savaş]], Somali diasporasının boyutunu büyük ölçüde artırdı; çünkü en iyi eğitimli Somalililer, Orta Doğu ülkelerinin yanı sıra Avrupa ve Kuzey Amerika'ya gittiler.
[[Türkiye]], [[İsrail]] ve [[İran]] gibi Arap olmayan Orta Doğu ülkeleri de önemli göç dinamiklerine tabidir.
[[İbranice]], [[İsrail]]'in iki resmi dilinden biridir, diğeri Arapça'dır. İbranice, İsrail nüfusunun %80'inden fazlası tarafından konuşulmakta ve kullanılmaktadır, diğer %20'si ise Arapça kullanmaktadır.
[[İngilizce]], [[Ağrotur ve Dikelya]]'nın resmi dillerinden biridir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/akrotiri/|başlık=Akrotiri - The World Factbook|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|çalışma=www.cia.gov}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/dhekelia/|başlık=Dhekelia - The World Factbook|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|çalışma=www.cia.gov}}</ref> [[Mısır]], [[Ürdün]], İran, [[Kürdistan]], [[Irak]], [[Katar]], [[Bahreyn]], [[Birleşik Arap Emirlikleri]] ve [[Kuveyt]] gibi ülkelerde özellikle orta ve üst sınıflar arasında yaygın olarak ikinci dil olarak öğretilmekte ve kullanılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/jordan/|başlık=Jordan - The World Factbook|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|çalışma=www.cia.gov}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kuwait/|başlık=Kuwait - The World Factbook|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|çalışma=www.cia.gov}}</ref> Aynı zamanda Birleşik Arap Emirlikleri'nin bazı Emirliklerinde de ana dildir.
[[Fransızca]], [[Lübnan]]'daki birçok devlet kurumunda ve medyada öğretilmekte ve kullanılmaktadır. Mısır ve Suriye'deki bazı ilk ve orta okullarda da öğretilmektedir. Ağırlıklı olarak Avrupa'da konuşulan bir [[Sami dilleri|Sami dili]] olan [[Maltaca]], Mısır'daki Fransız-Malta diasporası tarafından da kullanılmaktadır.
Bölgede [[Ermenice]] ve [[Yunanca]] konuşanlar da bulunur. [[Gürcüce]], Gürcü diasporası tarafından konuşulmaktadır. [[Rusça]], 1990'ların sonundaki göç nedeniyle İsrail nüfusunun büyük bir kısmı tarafından konuşulmaktadır.<ref>Dowty 2004, p. 95.</ref> Bugün Rusça, İsrail'de kullanılan ve resmi olmayan popüler bir dildir; Haber, radyo ve tabelalar İbranice ve Arapça'dan sonra ülke genelinde Rusça olarak bulunabilir. [[Çerkes dilleri]], bölgedeki diasporalar ve İsrail'de İbranice ve İngilizce konuşan hemen hemen tüm [[Çerkesler]] tarafından konuşulmaktadır. Orta Doğu'daki [[Rumence]] konuşan en büyük topluluk, 1995 itibariyle nüfusun %5'i [[Latince]]'nin konuşulduğu İsrail'de bulunuyor.{{Not etiketi|According to the 1993 Statistical Abstract of Israel there were 250,000 Romanian speakers in Israel, at a population of 5,548,523 (census 1995).|not 2}}<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20071224113558/http://www.evz.ro/article.php?artid=185041|başlık=Evenimentul Zilei Nr. 5032|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|tarih=2007-12-24 Aralık 2007|çalışma=web.archive.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20100813205116/http://www.eurojewcong.org/ejc/news.php?id_article=110|başlık=European Jewish Congress - Romania|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|tarih=2010-08-13 Ağustos 2010|çalışma=web.archive.org}}</ref>
[[Bengalce]], [[Hintçe]] ve [[Urduca]], Suudi Arabistan (nüfusun %20-25'inin [[Güney Asya]] olduğu), Birleşik Arap Emirlikleri (nüfusun %50-55'inin Güney Asya olduğu) gibi birçok Orta Doğu ülkesindeki göçmen toplulukları tarafından yaygın olarak konuşulmaktadır.
Orta Doğu ekonomileri çok fakir olmaktan ([[Gazze]] ve [[Yemen]] gibi) aşırı zengin ülkelere (Katar ve BAE gibi) kadar çeşitlilik göstermektedir. Genel olarak, [[The World Factbook]]'a göre, 2007 itibariyle Orta Doğu'daki tüm ülkeler pozitif bir büyüme oranını sürdürüyor.
[[Dünya Bankası]]'nın 1 Temmuz 2009'da yayınlanan Dünya Kalkınma Göstergeleri veritabanına göre, 2008'deki en büyük üç Orta Doğu ekonomisi [[Nominal GSYİH değerlerine göre ülkeler listesi|Nominal GSYİH]] açısından [[Türkiye]] ($794.228), [[Suudi Arabistan]] ($467.601) ve [[İran]] ($385.143) idi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20090912122439/http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP.pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|tarih=2009-09-12 Eylül 2009|çalışma=web.archive.org}}</ref> Kişi başına nominal GSYİH ile ilgili olarak, en üst sıradaki ülkeler ise [[Katar]] ($93.204), [[Birleşik Arap Emirlikleri]] ($55.028), [[Kuveyt]] ($45.920) ve [[Kıbrıs Cumhuriyeti]] ($32.745).<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.imf.org/en/Publications/SPROLLs/world-economic-outlook-databases|başlık=World Economic Outlook Databases|erişimtarihi=11 Şubat 2021-02-11|dil=enİngilizce|çalışma=IMF}}</ref> Türkiye ($1.028.897), İran ($839.438) ve Suudi Arabistan ($589.531) [[Satın alma gücü paritelerine göre ülkeler listesi|GSYİH-SAGP]] açısından en büyük ekonomilere sahip ülkelerdir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20140209081011/http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP_PPP.pdf|başlık=Wayback Machine|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|tarih=9 Şubat 2014-02-09|çalışma=web.archive.org}}</ref> Kişi başına (PPP) bazlı gelire gelince, en yüksek sıradaki ülkeler Katar ($86.008), Kuveyt ($39.915), BAE (38.894 $), [[Bahreyn]] ($34.662) ve Kıbrıs ($29.853) yer almaktadır. Kişi başına gelir (PPP) açısından Orta Doğu'daki en düşük sıradaki ülke ise, Gazze Özerk Filistin Yönetimi ve [[Batı Şeria]]'dır ($1.100).
Orta Doğu ülkelerinin ekonomik yapısı, bazı ülkeler yalnızca petrol ve petrolle ilgili ürünlerin (Suudi Arabistan, BAE ve Kuveyt gibi) ihracatına büyük ölçüde bağımlıyken, diğerlerinin oldukça çeşitli bir ekonomik temele sahip olması anlamında farklıdır. (Kıbrıs, İsrail, Türkiye ve Mısır gibi). Orta Doğu bölgesinin endüstrileri arasında [[petrol]] ve petrolle ilgili ürünler, tarım, [[pamuk]], [[sığır]], [[Mandıra ürünü|süt ürünleri]], [[tekstil]], [[Deri|deri ürünleri]], cerrahi aletler, savunma teçhizatı ([[silah]]<nowiki/>lar, [[mühimmat]], [[tank]]<nowiki/>lar, [[denizaltı]]<nowiki/>lar, [[Askerî uçak|savaş uçakları]], [[İnsansız hava aracı|İHA]]'lar ve [[füze]]<nowiki/>ler) bulunmaktadır. [[Banka|Bankacılık]], özellikle BAE ve Bahreyn durumunda ekonomilerin önemli bir sektörüdür.
Kıbrıs, Türkiye, Mısır, Lübnan ve İsrail haricinde turizm, kısmen bölgenin sosyal açıdan muhafazakar doğası ve Orta Doğu'nun belirli bölgelerindeki siyasi kargaşadan dolayı, ekonominin görece gelişmemiş bir alanı olmuştur. Bununla birlikte, son yıllarda BAE, Bahreyn ve Ürdün gibi ülkeler, turistik tesislerin iyileştirilmesi ve turizmle ilgili kısıtlayıcı politikaların gevşetilmesi nedeniyle daha fazla sayıda turist çekmeye başladı.
Orta Doğu ve [[Kuzey Afrika]] bölgesinde, özellikle 15-29 yaş arası gençler arasında işsizlik oldukça yüksektir ve bu, bölgenin toplam nüfusunun %30'unu temsil eden bir demografiktir. [[Uluslararası Çalışma Örgütü]]'ne göre 2005 yılında toplam bölgesel işsizlik oranı %13,2 idi<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20100714042307/http://www.ppionline.org/ppi_ci.cfm?knlgAreaID=108&subsecID=900003&contentID=254026|başlık=PPI: Unemployment Rates are Highest in the Middle East|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|tarih=2010-07-14 Temmuz 2010|çalışma=web.archive.org}}</ref> ve gençler arasında %25,<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20081109191428/http://www.shababinclusion.org/content/document/detail/623/1|başlık=Middle East Youth Initiative: Publications: Inclusion: Meeting the 100 Million Youth Challenge|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|tarih=9 Kasım 2008-11-09|çalışma=web.archive.org}}</ref> [[Fas]]'ta %37 ve [[Suriye]]'de %73 gibi yüksek bir orandadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20080820065906/http://www.shababinclusion.org/content/document/detail/558/1|başlık=Middle East Youth Initiative: Publications: Social Exclusion: Comparative Analysis of Europe and Middle East Youth|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|tarih=2008-08-20 Ağustos 2008|çalışma=web.archive.org}}</ref>
== İklim değişikliği ==
[[Dosya:Middle East map of Köppen climate classification.svg|küçükresim|220x220px|[[Köppen iklim sınıflandırması]]<nowiki/>nın Orta Doğu haritası.]]
Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki ([[ODKA]]) iklim değişikliği, ODKA bölgesinin iklimindeki değişiklikleri ve bölgedeki ülkelerin müteakip müdahale, uyum ve azaltma stratejilerini ifade eder. 2018'de ODKA bölgesi 3,2 milyar ton [[karbondioksit]] saldı ve küresel nüfusun yalnızca %6'sını oluşturmasına rağmen<ref>{{Web kaynağı|url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=ZQ-1W|başlık=Population, total - Middle East & North Africa, World {{!}} Data|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|çalışma=data.worldbank.org}}</ref> küresel [[sera gazı]] emisyonlarının (GHG) %8,7'sini üretti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.globalcarbonatlas.org/en/CO2-emissions|başlık=CO2 Emissions {{!}} Global Carbon Atlas|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|çalışma=www.globalcarbonatlas.org}}</ref> Bu emisyonların çoğu, bölgede bulunan geniş petrol ve [[doğalgaz]] rezervleri nedeniyle birçok Orta Doğu ve Kuzey Afrika ekonomisinin ayrılmaz bir bileşeni olan enerji sektöründen kaynaklanmaktadır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1352231017308221|başlık=An overview of monitoring and reduction strategies for health and climate change related emissions in the Middle East and North Africa region|erişimtarihi=|tarih=Şubat 2018|dil=enİngilizce|sayfalar=33–4333-43|çalışma=Atmospheric Environment|yayıncı=|cilt=175|ad=Rana Alaa|soyadı=Abbass|doi=10.1016/j.atmosenv.2017.11.061|ad2=Prashant|ad3=Ahmed|soyadı2=Kumar|soyadı3=El-Gendy}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360544211005226|başlık=Oil consumption, CO2 emission and economic growth in MENA countries|tarih=1 Ekim 2011-10-01|sayı=10|dil=enİngilizce|sayfalar=6165–61716165-6171|çalışma=Energy|cilt=36|ad=Usama|soyadı=Al-mulali|issn=0360-5442|doi=10.1016/j.energy.2011.07.048}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2211467X19300902|başlık=The impact of the global energy transition on MENA oil and gas producers|tarih=1 Kasım 2019-11-01|dil=enİngilizce|sayfalar=100397|çalışma=Energy Strategy Reviews|cilt=26|issn=2211-467X|doi=10.1016/j.esr.2019.100397}}</ref>
[[Birleşmiş Milletler]], [[Dünya Bankası]] ve [[Dünya Sağlık Örgütü]] tarafından 21. yüzyılın en büyük küresel sorunlarından biri olarak tanınan [[Iklim değişikliği|iklim değişikliği]], şu anda Dünya'nın doğal sistemleri üzerinde benzeri görülmemiş bir etkiye sahip.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://elibrary.worldbank.org/doi/book/10.1596/978-0-8213-6731-5|başlık=Global Issues for Global Citizens: An Introduction to Key Development Challenges|tarih=2006-08-28 Ağustos 2006|dil=enİngilizce|yayıncı=The World Bank|isbn=978-0-8213-6731-5|editoreditör-firstad=Viy K.|editoreditör-lastsoyadı=Bhargava|doi=10.1596/978-0-8213-6731-5}}</ref> [[Keskin küresel sıcaklık]] ve [[deniz seviyesi]] değişiklikleri, değişen yağış modelleri ve aşırı hava olaylarının artan sıklığı, [[Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli]] (IPCC) tarafından tanımlanan iklim değişikliğinin ana etkilerinden bazılarıdır.<ref name=":2">IPCC, 2014: Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, 151 pp.</ref> ODKA bölgesi, kurak ve yarı kurak ortamı nedeniyle bu tür etkilere karşı özellikle savunmasızdır ve düşük yağış, yüksek sıcaklıklar ve kuru toprak gibi iklimsel zorluklarla karşı karşıyadır.<ref name=":2" /><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/987160752|başlık=Climate change in the Mediterranean : socio-economic perspectives of impacts, vulnerability and adaptation|tarih=2003|yer=Cheltenham|yayıncı=E. Elgar|diğerleri=Carlo Giupponi, Mordechai Shechter, Edward Elgar Publishing|isbn=978-1-78195-025-8|oclc=987160752}}</ref> ODKA için bu tür zorlukları besleyen iklim koşullarının, IPCC tarafından 21. yüzyıl boyunca kötüleşeceği öngörülüyor.<ref name=":2" /> Sera gazı emisyonları önemli ölçüde azaltılmazsa, ODKA bölgesinin bir kısmı [[2100]] yılından önce yaşanmaz hale gelme riski taşır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://www.nature.com/articles/nclimate2833|başlık=Future temperature in southwest Asia projected to exceed a threshold for human adaptability|erişimtarihi=|tarih=Şubat 2016|sayı=2|dil=enİngilizce|sayfalar=197–200197-200|çalışma=Nature Climate Change|yayıncı=|cilt=6|ad=Jeremy S.|soyadı=Pal|issn=1758-678X|doi=10.1038/nclimate2833|ad2=Elfatih A. B.|soyadı2=Eltahir}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.weforum.org/agenda/2019/04/middle-east-front-lines-climate-change-mena/|başlık=How the Middle East is suffering on the front lines of climate change|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|dil=enİngilizce|çalışma=World Economic Forum}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.euractiv.com/section/climate-environment/opinion/with-climate-change-life-in-the-gulf-could-become-impossible/|başlık=With climate change, life in the Gulf could become impossible|erişimtarihi=2021-02-11 Şubat 2021|tarih=2018-12-21 Aralık 2018|dil=en-GB|çalışma=www.euractiv.com|ad=Jonathan|soyadı=Gornall}}</ref>
İklim değişikliğinin ODKA bölgesinde halihazırda kıt olan su ve tarım kaynaklarına önemli bir baskı oluşturması ve dahil olan tüm ülkelerin ulusal güvenliğini ve siyasi istikrarını tehdit etmesi bekleniyor.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://link.springer.com/10.1007/s10113-017-1144-2|başlık=Climate change impacts in the Middle East and Northern Africa (MENA) region and their implications for vulnerable population groups|erişimtarihi=|tarih=Ağustos 2017|sayı=6|dil=enİngilizce|sayfalar=1623–16381623-1638|çalışma=Regional Environmental Change|yayıncı=|cilt=17|ad=Katharina|soyadı=Waha|issn=1436-3798|doi=10.1007/s10113-017-1144-2|ad2=Linda|ad3=Sophie|ad4=Valentin|ad5=Florent|ad6=Dim|ad7=Marianela|ad8=Holger|ad9=Guy|ad10=Rachel|ad11=Matthias|soyadı2=Krummenauer|soyadı3=Adams|soyadı4=Aich|soyadı5=Baarsch|soyadı6=Coumou|soyadı7=Fader|soyadı8=Hoff|soyadı9=Jobbins|soyadı10=Marcus|soyadı11=Mengel}}</ref> Bu, bazı ODKA ülkelerini [[Paris Anlaşması]] gibi çevresel anlaşmalar yoluyla uluslararası düzeyde iklim değişikliği sorunuyla ilgilenmeye sevk etti. Politika ayrıca ODKA ülkeleri arasında, yenilenebilir enerjilerin geliştirilmesine odaklanılarak ulusal düzeyde oluşturulmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/794555541|başlık=Climate change, human security and violent conflict : challenges for societal stability|tarih=2012|yer=Berlin|yayıncı=Springer|diğerleri=Jürgen Scheffran|isbn=978-3-642-28626-1|oclc=794555541}}</ref>
== Galeri ==
| 