Vikipedi

Muhammed Tapar: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Kopyala yapıştır yapmışsınız 98% telif vardı kaldırdım
Justinianus (mesaj | katkılar)
Devriyeler
23.336 değişiklik
k Geri alma tamamıyla hayatı kısmını siliyordu, kaynaklı bilgiler kalsa daha iyi.
11. satır:
| sonra_gelen = [[II. Mahmud (Selçuklu)|II. Mahmud]]
| veliaht =
| eşi = Gevher Hatun<br />Sefeveddin Meryem Hatun
| çocukları =
| tam ismi = Muhammed Tapar bin Melikşah bin Alp Arslan bin Çağrı bin Mikail bin Selçuk bin Dukak
27. satır:
 
'''Muhammed Tapar''' ya da '''Gıyaseddîn Muhammed Tapar''' (d. 21 Ocak 1082 - ö. 18 Nisan 1118, [[Bağdad]]) [[Büyük Selçuklu Sultanı]] ve [[Melikşah]]'ın oğlu.
 
==Hayatı==
 
Annesi cariye kökenli Taceddin Seferiyye Hatun'dur.<ref>TDV İslam Ansiklopedisi, cilt:&nbsp;30,&nbsp; sayfa:&nbsp;579</ref> Yeğeni [[Muizzeddin Melikşah]]'tan sonra [[Bağdad]]'da Selçuklu tahtına çıktı. Bağdad'da hüküm sürmesinden dolayı Selçuklu hanedanının başı olarak sayılıyordu ama [[Horasan]] ve [[Maveraünnehir]]'de hüküm süren kardeşi Sultan [[Ahmed Sencer]] daha büyük bir güce sahipti.
 
1107'de Halep atabeyi [[Rıdvan]]'la birlik olup [[Anadolu Selçuklu Devleti|Anadolu Selçuklu Sultanı]] [[I. Kılıç Arslan]] ile [[Habur Nehri]] kıyısında [[Musul Muharebesi]]'ne girişti. I. Kılıç Arslan savaşı kaybederek muharebe meydanında öldü.<ref name="cawley"/>
 
Muhammed Tapar hemen yarı kardeşi olan ve Sultan olarak tahta geçen [[Berkyaruk]] ile gayet ciddi askeri mücadeleye başladı. Kronik-tarihçi Hamdullah Müstevfî-i Kazvînî'nin "Tarih-i Guzide" adlı eserine göre Mayıs 1100'de (Hicri Recep 493'te) Muhammed Tapar kardeşine karşı bir muharebede galip geldi; ama 1101'de mağlup oldu ve 1102'deki muharebede de yenik düştü. Fakat iki taraf arasında yapılan antlaşmaya göre Muhammed Tapar'a Melik unvanı verilip Suriye, [[Diyarbakır]]; Irak'ın [[Fırat Nehri]] kıyıları bölgeleri, Ermenistan, Mugan, Gürcistan ve Azerbaycan yörelerinde hükümdarlığı kabul edildi.<ref name="cawley"/>
 
Fakat Muhammed Tapar bundan tatmin olmamıştı ve Sultan Berkyaruk'a karşı tekrar isyan etti. Ama başarı kazanamadı ve Güney Kafkasya'ya kaçmak zorunda kaldı.
 
1104'te Sultan Berkyaruk veremden hasta idi ve devamlı Selçuklu tahtına iddiaları olanlarla savaşmaktan bıkmıştı. Büyük Selçuklu Devleti'nin batısında Irak, İran ve Doğu Anadolu'da bulunan kendinin hüküm ettiği arazilerin yönetimini Muhammed Tapar ile paylaşmak için anlaşma yaptı. 1104'te Berkyaruk öldü ve bundan sonra Muhammed Tapar batıda Büyük Selçuklu Devleti'nin tek hükümdarı oldu. [[Horasan]] ve [[Maveraünnehir]]'de ise Selçuklu Devleti Sultanı [[Ahmed Sencer]]'di.
 
1106'da Muhammed Tapar, Nizarî İsmailî kalesi olan Sahdiz'i eline geçirdi. Nizarî İsmailîlere karşı bir askeri sefer açmayı planladı. Bu sefere [[Hazar Denizi]] güneyinde Tabaristan'da hüküm süren [[Bavendiler]] hükümdarı IV. Şahriyar'ı ordusu ile katılmaya davet etti. IV. Şehriyar Muhammed Tapar'ın kendisine yazdığı mektubun küçümseyici üslubundan ve kendisi de Şii olduğu için Nizarî İsmaililere saldırıda bulunmak istememesinden dolayı Muhammed Tapar'ın asker isteğini kabul etmedi.
 
Bundan çok geçmeden Muhammed Tapar Emir Çavlı komutasında bir Selçuklu ordusunu [[Bavendiler]]'in önemli merkezi olan [[Sari, İran|Sari]]'yi zaptetme hedefi ile Tabaristan'a gönderdi. Fakat IV. Şehriyar ve oğlu III. Karin komutasında olan [[Bavendiler]] ordusu, üzerine gelen Selçuklu ordusunu hiç beklenmedik bir şekilde mağlup etti.
 
Bundan hemen sonra Muhammed Tapar IV. Şehriyar'a bir mektup göndererek ondan küçük yaşta olan bir oğlunu [[İsfahan]]'da bulunan Büyük Selçuklu Devleti merkezi sarayına eğitim için göndermesini talep etti. IV. Şehriyar da küçük yaşta olan oğlu Ali'yi İsfahan'daki saraya eğitim için gönderdi. Ali'nin üstün yeteneği Sultan Muhammed Tapar'a gayet iyi etki yapıp Sultan kızını ona gelin olarak vermek istedi. Fakat Ali bunu kabul etmedi. Sultan Muhammed Tapar'ın kızının [[Bavendiler]] hükümdarlığına veliaht olan ağabeyi III. Karin'e gelin olarak verilmesinin daha uygun olacağını belirtti. III. Karin Tabaristan'dan İsfahan sarayına çağrıldı ve orada Muhammed Tapar'ın kızı ile evlendi. III. Karin (1114–1117) döneminde ve I. Ali ise (1118–1142) döneminde [[Bavendiler]] hükümdarları oldular.
 
1106/1107'de ünlü Selçuklu veziri olan [[Nizam-ül Mülk]]'un oğlu [[Ahmed bin Nizam-ül Mülk]] yaşamakta olduğu [[Hamedan]]'in yöneticisine (reisi)'ne karşı bir şikayette bulunmak için Sultan Muhammed Tapar'ın sarayına gitmişti. Tam bu sırada Selçuklu Veziri olan Saadelmülk Ebumuhsin Abi dinî dalalet ile suçlanmış ve idam edilmişti. Ahmed'in babası Nizam-ül Mülk'in üstün devlet idareciliğinden dolayı oğlu olan Ahmed'in de bu yetenekleri haiz olduğu kabul edilerek Muhammed Tapar tarafından hemen Selçuklu Devleti Veziri olarak atanmıştır. Babasına verilmiş şeref unvanları olan "Kevamedin", "Sadülislam" ve "Nizam-ül Mülk" unvanları oğlu Ahmed'e de verilmiştir. Vezir olarak Ahmed bin Nizam-ül Mülk 1107/1109'da Muhammed Tapar'ın Irak'ta Mazeedi hükümdarı Sayfeldavla Sadaka bin Mansur'a karşı askeri seferinde bulunmuştur ve onun muharebede mağlup edilip öldürülmesine neden olmuştur. 1109'da Vezir Ahmed bin Nizam-ül Mülk ve askeri komutan Çavlı Sakavu Sultan Muhammed Tapar tarafından Haşhaşilerin kurdukları merkez olan [[Alamut]] kalesini ve diğer güçlü kaleleri olan Ostavand kalesini fethetmek görevi ile bir askeri sefere gönderilmişlerdir. Fakat bu kaleleri almamışlar ve başarısız olarak geri dönmüşlerdir. 1010 başlarından Ahmet bin Nizam-ül Mülk Bağdad'da bir camiide iken bir [[Haşhaşiler]] fedaisinin suikast saldırısına hedef olmuştur. Ama bu suikast başarısız kalıp Ahmed bin Nizamülmülk hayatını kurtarmıştır. Ahmed bin Nizam-ül Mülk dört yıl Sultan Muhammed Tapar'ın döneminde Vezir olarak görev yapmıştır. 1110 yılında azledilmiş ve yerine Hatirelmülk Ebu Mansur Maybudi Vezir olarak atanmıştır. Tarihçi Ali İbnülesir'e göre Ahmed bin Nizam-ül Mülk bundan sonra Bağdad'a çekilmiştir. Anuşirvan bin Halid adlı tarihçiye göre Muhammed Tapar eski vezirini 10 yıl zindanda hapsetmiştir.<ref>Bosworth, C. E. (1984) "Ahmed B. Nezam-al-Molk". ''Encyclopaedia İranica, Cilt İ, Fas. 6 Say 642–643 [http://www.iranicaonline.org/articles/ahmad-b-nezam] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20141117062029/http://www.iranicaonline.org/articles/ahmad-b-nezam |tarih=17 Kasım 2014 }} {{İng}}</ref>
 
Muhammed Tapar 1118'de Bağdat'ta öldü. Yerine Büyük Selçuklu Devleti'nin batı yörelerini yönetim için oğlu [[II. Mahmud (Selçuklu)|II. Mahmud]] geçti. Ancak [[Ahmed Sencer]] [[Horasan]] ve [[Maveraünnehir]]'de [[Selçuklu]] dünyasının en kuvvetli hükümdarı olarak hüküm sürmeye devam etti.
 
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
* Mücmelü’t-tevârîḫ ve’l-ḳıṣaṣ (nşr. Muhammed Ramazânî), Tahran 1318 hş., s. 384-385, 408-410, 412-414, 429, 465.
* İbnü’l-Kalânisî, ''Târîḫu Dımaşḳ'' (Amedroz), bk. İndeks.
* İbnü’l-Ezrak el-Fârikī, ''Târîḫu Meyyâfâriḳīn'', bk. İndeks.
* İbnü’l-Cevzî, ''el-Muntaẓam'', IX, tür.yer.
* Râvendî, ''Râhatü’s-sudûr'' (Ateş), I, 148-163.
* ''Ahbârü’d-devleti’s-Selcûkıyye'' (Lugal), bk. İndeks.
* İbnü’l-Esîr, ''el-Kâmil'', bk. İndeks.
* Bündârî, ''Zübdetü’n-Nusra'' (Burslan), bk. İndeks.
* Sıbt İbnü’l-Cevzî, ''Mirʾâtü’z-zamân'', VIII/1, s. 8, 19, 23, 27, 29-31, 35, 37-38, 45-46, 52, 62, 68, 72, 98-99, 234, 272, 444-445.
* İbnü’l-Adîm, ''Zübdetü’l-ḥaleb'', II, 86, 153, 159, 168.
* İbn Hallikân, ''Vefeyât'', V, 71-74.
* Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî, Câmiʿu’t-tevârîḫ (nşr. Ahmed Ateş), Ankara 1960, II/5, s. 53, 67-78, 80.
* Muhammed b. Abdullah el-Hüseynî el-Yezdî, el-ʿUrâża fi’l-ḥikâyeti’s-Selcûḳıyye (trc. Abdünnaîm M. Haseneyn – Hüseyin Emîn), Bağdad 1979, s. 82-94, bk. İndeks.
* Zahîrüddîn-i Mar‘aşî, Târîḫ-i Ṭaberistân ve Rûyân ve Mâzenderân (nşr. M. Hüseyin Tesbîhî), Tahran 1345 hş./1966, s. 94.
* Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162) (nşr. ve trc. H. D. Andreasyan), Ankara 1962, bk. İndeks.
* Cl. Cahen, La Syrie du nord, Paris 1940, s. 181-183, 241-268, 272, 274, 275, 277.
* Coşkun Alptekin, Dimaşk Atabegliği (Tog-teginliler), İstanbul 1985, bk. İndeks.
* a.mlf., “Selçuklu Paraları”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, III, Ankara 1971, s. 517-524.
* Runciman, ''Haçlı Seferleri Tarihi'', II, 11, 33, 52, 53, 87, 90-92, 98-100, 107-108, 110, 122.
* Abdülkerim Özaydın, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118), Ankara 1990.
* a.mlf., Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/1092-1104), İstanbul 2001, bk. İndeks.
* B. Lewis, Haşîşîler (trc. Ali Aktan), İstanbul 1995, s. 44, 46, 49, 50, 88.
* Th. Houtsma, “Muhammed b. Melikşah”, ''İA'', VIII, 481-482.
* C. E. Bosworth, “Muḥammad b. Maliks̲h̲āh”, ''EI2'' (İng.), VII, 408.
 
== EkDış okumalarbağlantılar ==
* Özaydın, Abdülkerim (1990),''Sultan Muhammed Tapar devri Selçuklu tarihi:498-511/1105-1118'', Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi ISBN 9789751602404.
* Köymen, Mehmet A. (1954) ''Büyük Selçuklu imparatorluğu tarihi, II. İkinci imparatorluk devri'', Ankara,
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Muhammed_Tapar" sayfasından alınmıştır