Homeostaz: Revizyonlar arasındaki fark

'''Homeostaz''' ('''homeostasis''') veya '''dengeleşim''', çevresinde gerçekleşen olumsuzluklar karşısında [[hücre]]nin kendi dengelerini koruma çabası, değişen koşullarda iç dengenin aktif düzenlemesidir. [[Fransızlar|Fransız]] bilim insanı Claude Bernard'ın tanımlandığı hemostaz sürecinin amacı, fiziksel ve kimyasal tüm dengelerin yerinde olduğu dingin durumunu korumaktır.<ref>Martin, E. A Dictionary of Biology, Oxford University Press. pp.315–316, Oxford, 2008</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.kimdirhayatieserleri.com/claude-bernard-kimdir-hayati.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190908110152/http://www.kimdirhayatieserleri.com/claude-bernard-kimdir-hayati.html |arşivtarihi=8 Eylül 2019 |ölüurl=evet }}</ref>

[[Hücreler|Hücrelerin]] (canlıların) yaşamlarını sürdürebilmesi, çevreye ve içine bulundubulunduğu koşullara uyumuyla olanaklıdır. Uyum sağlayabilmek [[evrim]] olgusuyla gerçekleşir. Isı değişiklikleri, ortamdaki [[oksijen]] düzeyi, güneş ışınlarının yoğunluğu, beslenme kaynakları gibi koşullara en iyi uyumu sağlayan canlı türü [[İnsan|insandır]]. Örneğin, haltercilerdeki ağırlık kaldırma stresinden zarar gören hücrelerin onarımı ve strese dayanıklılığı arttırmak için yoğun [[protein]] ([[myoglobulin]]) [[Protein sentezi|sentezi]] gerçekleşir.<ref name=":0">https://www.maksillofasiyalsendromlar.org/hucrelerintepkisi{{Ölü bağlantı}}</ref>

Canlı organizmayı oluşturan hücrelerin yaşamının sürmesi için düzenleyici sistemler yardımıyla uygun ortamın sağlanması, normal işlevlerini yapabilmeleri, fizyolojik gereksinmelerinin yeterince karşılanması ile yapısal ve metabolik dengelerinin bozulmamasını gerektirir. Homeostazın bozulmasındaki en önemli etmenler ekzojen (dış) ya da endojen (iç) kaynaklı olumsuz etkileridir. Dengelerden birinde bile oluşabilecek aksama homeostazı bozabilir. Canlı organizma, homeostaz durumunu bozan tüm etkileri savaşarak yok etmek ya da yeni koşullara uyum sağlamak zorundadır. Çevresel dinamikler değiştiğinde tüm hücrelerde dengeyi koruma çabası izlenir: "[[heat-shock protein]] (HSP)" üretiminin yanı sıra yeni koşullara göre [[iyon kanalları]] açılması/kapanması, zararlı kimyasal maddelerin etkisizleştirilmesi, yağ ve [[glikojen]] depolarının mobilize olması, hücre içi değişimler “savunma” çabalarının başlıcalarıdır. Ilımlı streslerle karşılaşan hücreler bu tür bir uyarana karşı işlevsel niteliklerini değiştirerek tepki gösterirler. Kendilerine zarar verebilecek düzeydeki streslerle karşılaştıklarında verecekleri tepkiler, zedelenmenin niteliklerine göre farklılıklar gösterir. Olumsuz etkiler giderilemediğinde ya da uyum sağlanamadığında ise hücrenin ölümüne dek gidebilen dejenerasyonlar belirir.<ref name=":0" /><ref name=":1">Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015</ref><ref name=":2">Goljan EF. Rapid Review Pathology. 5th edt., Elsevier, Philadelphia, 2019</ref>

Hücrelere zarar veren etkenler -ne türden olursa olsun- önce hücrelerin işlevlerini daha sonra da [[Morfoloji (biyoloji)|morfolojik]] yapılarını bozarak hastalıklara yol açarlar. Kimi olgularda etyolojik faktörleri ve [[patogenez]] sürecini bilemeyiz; bu tür hastalıklara “primer” ya da “[[idiopatik]]” nitelemesi yapılır.

Oksijen yoksunluğunun hücrelerdeki ilk etkisi [[aerobik]] işlevlerin bozulması sonucu [[Adenozin trifosfat|ATP]] (adenosine triphosphate) üretiminin aksamasıdır. Özellikle oksijensizlik durumunun tam olduğu olgularda hücre ölümü genellikle kaçınılmazdır. Örnekler;