Vikipedi

Gastronomi: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.729 değişiklik
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
RoyceRouce (mesaj | katkılar)
25 değişiklik
"Gastronomy" sayfasının çevrilmesiyle oluşturuldu.
Etiketler: Ücretsiz blog veya wiki bağlantısı içeren madde İçerik Çevirmeni İçerik Çevirmeni 2
1. satır:
[[Dosya:Produits régionaux - photo CPPR.jpg|250px|küçükresim|sağ|Güzel yiyecekler, gastronominin en temel ilgi alanıdır.]]
'''Gastronomi''', [[yemek]] ve [[kültür]] arasındaki ilişkiyi kurup hassas ve iştah açıcı yiyecekleri belirli bölgelerin pişirme stilleri de kullanarak hazırlayan yemek sunma sanatıdır.<ref name="GillespieCousins2012">{{Kitap kaynağı|yazar1=Cailein Gillespie|yazar2=John Amy’s first Cousin|başlık=European Gastronomy into the 21st Century|url=https://books.google.com/books?id=2G5cihKVlOIC|tarih=23 Mayıs 2012|yayıncı=Routledge|isbn=978-1-136-40493-1|sayfa=4|erişimtarihi=4 Haziran 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200608080256/https://books.google.com/books?id=2G5cihKVlOIC|arşivtarihi=8 Haziran 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.crystal.kitchen/2011/05/13/what-the-hell-is-gastronomy-anyway/|başlık=What the Hell is Gastronomy, Anyway?|tarih=13 Mayıs 2011|eser=adventures of an omnomnomnivore in NYC|erişimtarihi=17 Ocak 2018|dil=İngilizce|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180117070333/http://www.crystal.kitchen/2011/05/13/what-the-hell-is-gastronomy-anyway/|arşivtarihi=17 Ocak 2018|ölüurl=evet}}</ref> Gastronomi’yi bilenlere ve ilgilenenlere gastronom denir. Bu kişi(ler), çalışmalarında teori ve uygulamayı birleştirerek sunum yaratan kişlerdir. Pratik gastronomi, dünyanın çeşitli ülkelerinden çeşitli yiyecek ve içeceklerin hazırlanması, üretimi ve servisinin uygulanması ve çalışması ile ilişkilidir. Teorik gastronomi ise pratik gastronomiyi destek niteliktedir.<ref name=Ory1996pp445-448>{{Kitap kaynağı|soyadı1=Ory|ad1=Pascal|başlık=Realms of Memory: Tradition|tarih=1996|yayıncı=Columbia University Press|sayfalar=445-448}}</ref> Yemek tarifleri, teknikler ve yemek kitapları üzerine odaklanmış bir sistem ve süreç yaklaşımı ile ilgilidir. Gıda gastronomisi, daha çok yiyecek ve içeceklerin oluşumuyla bağlantılıdır. Teknik gastronomi ise, pratik gastronominin temelini oluşturur ve gastronomi konularının değerlendirilmesine titiz bir yaklaşım getirir.<ref>"[http://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/gastronomic-meal-of-the-french-00437?RL=00437 Gastronomic Meal of the French - UNESCO] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170204205938/http://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/gastronomic-meal-of-the-french-00437?RL=00437 |tarih=4 Şubat 2017 }}"Inscribed in 2010 (5.COM) on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity.</ref>
 
[[Dosya:Produits_régionaux_-_photo_CPPR.jpg|küçükresim|267x267pik| Fine food, gastronominin temel çalışması]]
==Terminoloji ve geçmişi==
'''Gastronomi''', eski Yunanca γαστήρ -τρός "mide" ve -νομία "-kural" sözcüklerinden türetilen bileşik bir kelimedir. <ref>{{Web kaynağı|url=https://en.wiktionary.org/wiki/gastronomy|başlık=gastronomy - Wiktionary|erişimtarihi=2021-01-07|dil=en|çalışma=en.wiktionary.org}}</ref> [[Yiyecek|Yemek]] ve [[kültür]] arasındaki ilişkiyi, zengin veya hassas ve iştah açıcı yiyecekleri hazırlama ve sunma sanatı, belirli bölgelerin pişirme stilleri ve iyi yeme biliminin incelenmesidir. <ref>''Oxford Dictionary''.</ref>  Gastronomide çok bilgili olan kişiye gastronom denir, '''gastronomist''' ise '''gastronomi''' çalışmasında teori ve pratiği birleştiren kişidir. Pratik gastronomi, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerden çeşitli yiyecek ve içeceklerin hazırlanması, üretimi ve servisinin uygulanması ve çalışılmasıyla ilişkilidir. Teorik gastronomi, pratik gastronomiyi destekler. Tariflere, tekniklere ve yemek kitaplarına odaklanan bir sistem ve süreç yaklaşımı ile ilgilidir. Yemek gastronomisi, yiyecek ve içeceklerle ve bunların oluşumuyla bağlantılıdır. Teknik gastronomi, gastronomik konuların değerlendirilmesine titiz bir yaklaşım getirerek pratik gastronominin temelini oluşturur. <ref name="GillespieCousins2012">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=2G5cihKVlOIC|başlık=European Gastronomy into the 21st Century|tarih=23 May 2012|sayfa=4|yayıncı=[[Routledge]]|isbn=978-1-136-40493-1}}</ref> <ref>{{Web kaynağı|url=https://www.crystal.kitchen/2011/05/13/what-the-hell-is-gastronomy-anyway|başlık=What the Hell Is Gastronomy, Anyway?|erişimtarihi=7 August 2020|tarih=13 May 2011|çalışma=Adventures of an Omnomnomnivore<!--not a typo--> in NYC|yayıncı=self-published}}</ref>  <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">&#x5D;</sup>
''Gastronomi'' terimi ilk kez [[Fransızlar|Fransız]] yazar [[:fr:Joseph Berchoux|Joseph Berchoux]] tarafından 1801 yılında [[Yunanca]]’da ''"mide"'' anlamına gelen ''"Γκάστρο, Gostó"'' ve ''"kural"'' anlamına gelen ''"–nόμι, –nomōs"'' terimlerinin birleşiminden ''yemekyasası'' anlamına gelen ''"gastronomi"'' olarak oluşmuştur.
<sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[Vikipedi:Güvenilir kaynaklar|<span title="The material near this tag may rely on an unreliable source. WP:SPS (August 2020)">güvenilmez kaynak?</span>]]''</sup>
 
== Tarih ==
Yüzlerce yıllık yemek tecrübesi ve lezzet birikimi, yemeği yaşamsal öneminden sıyrarak bir keyif ve haz olgusu vaziyetine getirmiştir. Lezzet ve görselliğin keyif vericiliği, günümüzde Gastronomi teriminin önemini fark edilir kılmış ve bir bilim olarak görülmesine neden olmuştur.
Gastronomi, yemek hazırlama ve bir bütün olarak [[İnsan beslenmesi|insan beslenmesinin]] duyusal niteliklerini keşfetmeyi, tatmayı, deneyimlemeyi, araştırmayı, anlamayı ve yazmayı içerir. Ayrıca beslenmenin daha geniş kültürle nasıl etkileşim kurduğunu da inceler. Yemek pişirmenin biyolojik ve kimyasal temeli [[Moleküler Gastronomi|Moleküler gastronomi]] olarak bilinirken, aslında gastronomi çok daha geniş, disiplinler arası bir zemini kapsıyor.
[[Dosya:Jean_François_Tourcaty,_Carte_Gastronomique_de_la_France,_1809_Cornell_CUL_PJM_1033_01.jpg|küçükresim| Bu, Charles Louis Cadet de Gassicourt'un (1809) "Cours Gastronomique" inin başlangıcında bir ülkeyi ürünleriyle özetleyen bir karte gastronominin ilk örneğidir.]]
Mutfak terimi ilk kez 1801'de Joseph Berchoux'un "Gastronomi" <ref name="Ory1996pp445-448">{{Kitap kaynağı|başlık=Realms of Memory: Tradition|tarih=1996|sayfalar=445–448|yayıncı=[[Columbia University Press]]}}</ref> adlı şiirinde bir başlıkta yer alıyor. Fransız tarihçi Pascal Ory, gastronomiyi yeme ve içme kurallarının oluşturulması olarak tanımlıyor, sofra "ve onu iyi yemek pişirmekten ayırır ( {{Dil|fr|bonne cuisine}} ) veya iyi pişirme ( {{Dil|fr|[[haute cuisine]]}} ). Ory, gastronominin kökenini, insanların iyi ve kötü tarzı ayırt etmek için kurallar geliştirmeye ilgi duydukları ve düşüncelerini iyi yemek zevkini tanımlamak için genişlettikleri [[XIV. Louis|Louis XIV]] Fransız saltanatına kadar izler. Fransız sarayının cömert ve sofistike mutfağı ve uygulamaları Fransızlar için mutfak modeli haline geldi. [[Alexandre Balthazar Laurent Grimod de La Reynière|Alexandre Grimod de La Reynière]], {{Dil|fr|Almanach des gourmands}} gastronomi çalışmasını yazdı. (1803), Fransız geleneği ve ahlakına ilişkin görüşlerine dayanarak yemek söyleminin statüsünü disiplinli bir düzeye yükseltti. Grimod, devrimden sonra kaybedilen düzeni yeniden tesis etmeyi ve gastronomiyi Fransa'da ciddi bir konu olarak kurmayı amaçladı. Grimod, gastronomi literatürünü türün üç formuna genişletti: rehber kitap, gastronomik inceleme ve dergi. Gastronomi literatürünün icadı, Fransa'da konunun alaka düzeyini artıran önemli kültürel dönüşümlerle aynı zamana denk geldi. Fransa'da asaletin sona ermesi, insanların yiyecekleri nasıl tükettiğini değiştirdi; daha az zengin hane aşçı çalıştırıyordu ve yeni burjuvazi sınıfı elitist yiyecekleri tüketerek statülerini savunmak istiyordu. Restoranın ortaya çıkışı bu sosyal ihtiyaçları karşıladı ve popüler tüketim için iyi yiyecekler sağladı. Fransa'daki mutfak mükemmeliyetinin merkezi Ver Say'dan, rekabetçi ve yenilikçi bir mutfak kültürüne sahip bir şehir olan Paris'e kaydı. Grimod ve diğer gastronomların mutfak yorumları, tüketici-şef etkileşiminde üçüncü bir taraf olarak tüketicilerin zevklerini ve beklentilerini benzeri görülmemiş bir şekilde etkiledi.
 
Fransız gastronomi kökenleri, Fransız terminolojisinin gastronomi literatüründe yaygın kullanımını açıklamaktadır. Pascal Ory, bu literatürü kavramsal olarak belirsiz olmakla eleştirir; büyük ölçüde anekdot niteliğindeki kanıtlara güvenerek ve kafa karıştırıcı, yetersiz tanımlanmış bir terminoloji kullanmak. Yine de gastronomi, Fransa'da marjinal bir konudan dünya çapında ciddi ve popüler bir ilgi alanına dönüştü. <ref name="Ory1996pp445-448">{{Kitap kaynağı|başlık=Realms of Memory: Tradition|tarih=1996|sayfalar=445–448|yayıncı=[[Columbia University Press]]}}</ref>
Charles Darwin tarafından ilgi duyulan bir çalışmadır. Darwin Cambridge Üniversitesi'nde gönülsüz bir şekilde ilahiyat okurken "Gurme Kulübü"ne üye oldu; bu kulüpte haftada bir toplanıyor ve normalde mönülerde bulunmayan hayvanları yemeye çalışıyorlardı. Gurme Kulübü daha çok şahin ve balabankuşunu test etmekte idi.
 
Türev ''[[Gurme]]'', ''Physiology of Taste'' ( {{Dil|fr|Physiologie du goût}} ) klasik [[Fransız mutfağı|Fransız mutfağını]] tanımlamayı amaçlayan bir avukat ve politikacı olan [[Jean Anthelme Brillat-Savarin|Jean Anthelme Brillat-Savarin'in]] 1825 yemek pişirme çalışmasıdır. Çalışma bazı gösterişli tarifler içerse de Fransız yemekleri ve misafirperverliği hazırlama teorisine giriyor. {{Sfnp|Brillat-Savarin|2004}} Brillat-Savarin'e göre: "Gastronomi, yediği gibi insanla ilgili her şeyin bilgisi ve anlaşılmasıdır. Amacı, mümkün olan en iyi yiyeceği kullanarak erkeklerin korunmasını sağlamaktır." {{Sfnp|Brillat-Savarin|2004}} <ref>{{Kitap kaynağı|başlık=[[Larousse gastronomique]]|tarih=1988|yer=New York|yayıncı=Crown|seri=2nd English ("New American")|özgünyıl=1938|editor-first=Jennifer|editor-last=Harvey Lang}} The translation of the Brillat-Savarin quotation is from this work.</ref>
 
== Gastronomi üzerine yazılar ==
Dünyanın dört bir yanında gastronomi üzerine yazılmış birçok yazı, tarihinin bir döneminde bir kültürün mutfağının düşüncelerini ve estetiğini yansıtıyor. Bazı çalışmalar, kendi kültürlerinin çağdaş gastronomik düşüncesini ve mutfağını tanımlamaya veya etkilemeye devam ediyor.
 
Bazı ek tarihsel örnekler:
 
* {{Dil|la|[[Apicius]]}} or {{Dil|la|De re Coquinaria}} (''On the Subject of Cooking''): A 1st-to-5th-century collection of [[Antik Roma|ancient Roman]] recipes, often attributed (without clear evidence) to the gourmet [[Marcus Gavius Apicius]], it contains instructions for preparing dishes enjoyed by the elite of the time. A new English translation was published in 2009 as ''Cookery and Dining in Imperial Rome''.{{Sfnp|Apicius|2009}}
* {{Dil|zh-Latn|[[Suiyuan Shidan]]}} ({{Dil|zh|隨園食單}}, ''The Way of Eating'', also known in English as ''Recipes from the Garden of Contentment''): An 18th-century manual on [[Çin mutfağı|Chinese cuisine]] of [[Çing Hanedanı|Qing dynasty]] by the poet [[Yuan Mei]], it contains recipes from different social classes at the time along with two chapters on Chinese gastronomic and culinary theory. The first translation into English was completed in 2017.{{Sfnp|Yuan|2017}}
 
== Ayrıca bakınız ==
* [[Yemek kitabı]]
 
* [[Uzman]]
==Kaynakça==▼
* [[Gurme]]
{{kaynakça}}
 
{{yiyecek-taslak}}
▲== Kaynakça ==
 
=== Satır içi alıntılar ===
{{Kaynakça}}
 
=== Genel Kaynakça ===
 
* {{Web kaynağı|url=https://sites.bu.edu/gastronomyblog/2011/06/06/what-is-gastronomy/|başlık=What Is Gastronomy?|erişimtarihi=7 August 2020|tarih=6 June 2011|çalışma=Gastronomy Blog|yayıncı=Metropolitan College, [[Boston University]]}}
* {{Kitap kaynağı|başlık=Traité de la gastronomie: Patrimoine et culture|tarih=2012|dil=fr|yayıncı=Sang de la Terre}}
* {{Web kaynağı|url=https://www.businessinsider.com/molecular-gastronomy-is-the-future-of-cooking-2016-2|başlık=Chemistry is bringing chefs 'a new revolution of cooking' — here's what the food of tomorrow looks like|tarih=12 February 2016|çalışma=[[Business Insider]]}}
* {{Web kaynağı|url=https://splice-bio.com/molecular-gastronomy-the-food-science|başlık=Molecular Gastronomy: The Food Science|erişimtarihi=7 August 2020|tarih=24 September 2015|çalışma=Splice|yayıncı=BioSistemika LLC}}
 
== Dış bağlantılar ==
 
* {{Kitap kaynağı|url=https://www.gutenberg.org/ebooks/29728|başlık=De re Coquinaria|erişimtarihi=7 August 2020|tarih=2009|yayıncı=[[Project Gutenberg]]|kaynak=harv|çeviribaşlık=Cookery and Dining in Imperial Rome|özgünyıl=1st–5th C.|translator-first=Joseph Dommers|translator-last=Vehling|editor-first=Frederick|editor-last=Starr}} İngilizce çeviri; çeşitli formatlar mevcuttur.
[[Kategori:Gastronomi| ]]▼
* {{Web kaynağı|url=https://wayoftheeating.wordpress.com/order-of-translation/|başlık=隨園食單|tarih=2017|kaynak=harv|çeviribaşlık=Way of the Eating|özgünyıl=1792|translator-first=Sean Jy-Shyang|translator-last=Chen}} Orijinal Çince ile İngilizce çevirisi, yorumlarla birlikte web sitesi biçiminde. Ayrıca aynı çevirmen tarafından ''Hoşnutluk Bahçesi'nden Tarifler'' (2018) olarak ciltli kitapta ''ve Yemek Yeme Yolu'' (2019) olarak ciltsiz ticarette yayınlanmıştır.
* {{Kitap kaynağı|url=https://www.gutenberg.org/ebooks/5434|başlık=The Physiology of Taste: Or Meditations on Transcendental Gastronomy|erişimtarihi=7 August 2020|tarih=2004|yayıncı=[[Project Gutenberg]]|kaynak=harv|seri=10th|özgünyıl=1825|translator-first=Fayette|translator-last=Robinson|editor2-first=Charles|editor2-last=Franks}} İngilizce çeviri; çeşitli formatlar mevcuttur.
* ABD [[Kongre Kütüphanesi|Kongre Kütüphanesi'nin]] [https://www.loc.gov/rr/rarebook/ Nadir Kitaplar ve Özel Koleksiyonlar Bölümü'nde] [https://www.loc.gov/rr/rarebook/digitalcoll/digitalcoll-gastronomy.html Gastronomi Kitapları Dijital Koleksiyon]
[[Kategori:Yemekler]]
▲[[Kategori:Gastronomi| ]]
[[Kategori:Category:Yiyecek ve içecek kültürü]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Gastronomi" sayfasından alınmıştır