Vikipedi

Çelişki: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Gufosowa (mesaj | katkılar)
Devriyeler
5.216 değişiklik
yoruma giren kısımlar
Gufosowa (mesaj | katkılar)
Devriyeler
5.216 değişiklik
aşağıda cümlenin aynısı varmış, yukarı taşındı, diyalektik materyalizm başlığı oluşturuldu
1. satır:
[[Dosya:Square of opposition, set diagrams.svg|küçük|Aristo mantığındaki temel kategorik ifadeler arasındaki çelişki durumları.]]
 
[[Klasik mantık]]ta, '''çelişki''' bir ya da daha fazla [[önerme]] arasında uyumsuzluk olması durumudur. Çelişkili iki önerme birlikte değerlendirildiğinde genellikle birbiriyle zıt olan iki [[Sonuç (mantık)|mantıksal sonuç]] ortaya çıkar. Bu konuda [[Aristo]]'nun ''çelişmezlik kanunu''<nowiki/>'na göre "Aynı şey, aynı zamanda, aynı açıdan, aynı nesneye hem dahil hem de dahil olmayan olamaz"<ref name="horn">{{Web kaynağı | soyadı1 = Horn | ad1 = Laurence R. | başlık = Contradiction | url = https://plato.stanford.edu/archives/win2018/entries/contradiction/ | tarih = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190318044934/https://plato.stanford.edu/archives/win2018/entries/contradiction/ | arşivtarihi = 18 Mart 2019 | erişimtarihi = 8 Haziran 2020 | ölüurl =evet}}</ref> Klasik mantık açısından çelişkili bir durum bilimsel kabul edilemez. [[Belirsizlik ilkesi|Belirsizlik İlkesi]] çelişkili durumların biraradalığını ortaya koymuştur. Buna göre aynı madde aynı anda farklı yerlerde bulunabildiği gibi aynı konumda hem geçmişte hem gelecekte hem de şimdide bulunmasının mümkün olduğunu öne sürer.
 
Klasik ve Newtoncu bilimsel anlayışlar çelişkiyi yaygın şekilde bilimsel bir olumsuzlama aracı olarak kullanmaktaydılarkullandılar. [[Kuantum mekaniği|Kuantum Mekaniği']]<nowiki/>nin verileriyle çelişkinin aslında varlığın doğasını yansıtan çok önemli bir araç olduğu görüşü hakim olmaya başlamıştır.{{kaynak belirt}} Psikoloji ve bilgisayar teknolojileri bu göreceli yeni ilkelerden daha çok yararlanmaktadır.{{kaynak belirt}} [[Belirsizlik ilkesi|Belirsizlik İlkesi]] çelişkili durumların biraradalığını ortaya koymuştur. Buna göre aynı madde aynı anda farklı yerlerde bulunabildiği gibi aynı konumda hem geçmişte hem gelecekte hem de şimdide bulunmasının mümkün olduğunu öne sürer.▼
Ancak, çelişki olmasına rağmen çelişkinin bizzat kendisinin değişimi tetiklediği, dönüşümü doğurduğu dolayısıyla asıl evrensel oluşumları temsil eden durumun çelişmezlik değil çelişkinin olduğunu öne süren yaklaşımlar da vardır. [[Diyalektik mantık|Diyalektik Mantık]] ile hareket eden [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|F. Hegel]], [[Karl Marx|K. Marx]], [[Vladimir Lenin|V. Lenin]], [[Mao Zedong]] gibi düşünürler çelişki doğuran karşıt durumların aynı anda bir arada olduğunu bunların arasındaki gerilimin, değişime hatta dönüşüme yol açtığını savundular. Özellikle Marx geleneğindeki düşünürler, toplum içinde ekonomik farkların yarattığı karşıt sınıfların ''burjuva sınıfı'' ve ''işçi ve emekçi sınıfı''<nowiki/>'nın aynı anda bir arada bulunabildiklerini ve bu sınıflar arasında hem bir gerilim hem de bir mücadelenin olduğunu, bu mücadelenin karşıtların birbirini değiştirme ve dönüştümesinde önemli bir rolü oynadığını savunmuşlardır. Mao, binlerce yıldır Çin kültüründe derinlemesine bilinen ve uygulaması olan [[Yin ile yang|Yin ve Yang]] kuramının kendi kültürünün bir parçası olması avantajıyla ''Çelişkiler Üzerine'' (1937) adlı eserinde rahatlıkla "Tüm varlıklar çelişkilerin sonucu olarak ürerler" demiştir.▼
 
▲Klasik ve Newtoncu bilimsel anlayışlar çelişkiyi yaygın şekilde bilimsel bir olumsuzlama aracı olarak kullanmaktaydılar. [[Kuantum mekaniği|Kuantum Mekaniği']]<nowiki/>nin verileriyle çelişkinin aslında varlığın doğasını yansıtan çok önemli bir araç olduğu görüşü hakim olmaya başlamıştır. Psikoloji ve bilgisayar teknolojileri bu göreceli yeni ilkelerden daha çok yararlanmaktadır.
 
Farklı olarak çelişki kavramı, resmi mantık sistemlerinin her biri için aynı anlama gelmektedir. Çelişki, bir önermenin doğru halinin, aynı ortam geçerli iken ikinci defa önerildiği bir durumda, yerine negatif biçiminin doğru bulunması ile ortaya çıkar. Mantık tekniğinin yeniden gözden geçirilmesi adına bir koşul olarak kabul edilebilir. Boolean cebirinde ve özellikle analitik felsefe geleneğinde kullanılan etkisiz ikileme (idempotency) ilkesi, çelişkinin var olup olmadığını hatırlatmak için bir gereçtir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = LAWS AND THEOREMS OF BOOLEAN ALGEBRA | url = https://www.seas.upenn.edu/~ese170/handouts/Theorems.html | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121231114237/https://www.seas.upenn.edu/~ese170/handouts/Theorems.html | arşivtarihi = 31 Aralık 2012 | erişimtarihi = 8 Ağustos 2020 | ölüurl =hayır}}</ref>
 
== KaFelsefe ==
 
=== Diyalektik materyalizm ===
▲Ancak, çelişkiÇelişki olmasına rağmen çelişkinin bizzat kendisinin değişimi tetiklediği, dönüşümü doğurduğu dolayısıyla asıl evrensel oluşumları temsil eden durumun çelişmezlik değil çelişkinin olduğunu öne süren yaklaşımlar da vardır. [[Diyalektik mantık|Diyalektik Mantık]] ile hareket eden [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|F. Hegel]], [[Karl Marx|K. Marx]], [[Vladimir Lenin|V. Lenin]], [[Mao Zedong]] gibi düşünürler çelişki doğuran karşıt durumların aynı anda bir arada olduğunu bunların arasındaki gerilimin, değişime hatta dönüşüme yol açtığını savundular.{{kaynak belirt}} Özellikle Marx geleneğindeki düşünürler, toplum içinde ekonomik farkların yarattığı karşıt sınıfların ''burjuva sınıfı'' ve ''işçi ve emekçi sınıfı''<nowiki/>'nın aynı anda bir arada bulunabildiklerini ve bu sınıflar arasında hem bir gerilim hem de bir mücadelenin olduğunu, bu mücadelenin karşıtların birbirini değiştirme ve dönüştümesinde önemli bir rolü oynadığını savunmuşlardır. Mao, binlerce yıldır Çin kültüründe derinlemesine bilinen ve uygulaması olan [[Yin ile yang|Yin ve Yang]] kuramının kendi kültürünün bir parçası olması avantajıylaetkisiyle ''Çelişkiler Üzerine'' (1937) adlı eserinde rahatlıkla "Tüm varlıklar çelişkilerin sonucu olarak ürerler" demiştir.
 
== Kaynakça ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Çelişki" sayfasından alınmıştır