Kuş: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Khutuck Bot (mesaj | katkılar) k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir) |
|||
467. satır:
==Anatomi ve fizyoloji==
{{Ana|Kuş anatomisi|Kuşlarda görme}}
[[Dosya:Birdmorphology.svg|küçükresim|314x314pik|Bir kuşun dış anatomisi ([[Sarı gerdanlı kızkuşu]]): 1 [[Gaga]], 2 [[Kafa]], 3 [[İris]], 4 Göz Bebeği, 5 Örtü tüyleri, 6 Küçük örtü tüyleri, 7 Skupular, 8 Orta örtü tüyleri, 9 İkincil uçuş tüyleri, 10 Arka, 11 Ana kanat, 12 Kıç, 13 Üst bacak eklemi, 14 Tibio-tarsal eklemi, 15 [[Ayak bileği|Ayak bilek]], 16 Ayak, 17 [[Tibia|Tibya]], 18 [[Göbek]], 19 Yan cenah, 20 Göğüs, 21 Boğaz, 22 Gerdan, 23 Gözçizgisi]]
Diğer omurgalılarla kıyaslandığında kuşların [[vücut planı]]nda, çoğunlukla [[Kuşlarda uçma|uçuş]]u kolaylaştırmak için oluşmuş birçok sıra dışı [[adaptasyon]] görülür.
Satır 473 ⟶ 474:
===Boşaltım ve sindirim sistemi===
[[Sürüngen]]ler gibi kuşlar da ürikoteliktir yani [[böbrek]]leri kanlarından [[nitrojenli atık]]ları ayırır ve bunları [[üre]] ya da [[amonyak]] olarak değil de [[ürik asit]] olarak üreterler yoluyla bağırsaklara boşaltır. Kuşların ne [[idrar kesesi]] ne de deve kuşları dışında dışa açılan üretra açıklığı vardır ve böbreklerden bağırsaklara geçen ürik asit dışkı ile birlikte yarı katı atık olarak dışarı atılır.<ref>{{Web kaynağı | soyadı1 = Ehrlich | ad1 = Paul R. | ad2 = David S. | soyadı2 = Dobkin | ad3 = Darryl | soyadı3 = Wheye | başlık = Drinking | url = http://www.stanford.edu/group/stanfordbirds/text/essays/Drinking.html | yıl = 1988 | eser = Birds of Stanford | yayıncı = Stanford University | erişimtarihi = 13 Aralık 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20060502012513/http://www.stanford.edu/group/stanfordbirds/text/essays/Drinking.html | arşivtarihi = 2 Mayıs 2006 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|soyadı1=Tsahar |ad1=Ella |başlık=Can birds be ammonotelic? Nitrogen balance and excretion in two frugivores |dergi=Journal of Experimental Biology |cilt=208 |sayı=6 |sayfalar=1025-1034|yıl=2005 |pmid=15767304 |doi=10.1242/jeb.01495 |soyadı2=Martínez Del Rio |ad2=C |soyadı3=Izhaki |ad3=I |soyadı4=Arad |ad4=Z }}</ref><ref name=coprodeum>{{Dergi kaynağı |doi= 10.1016/S1095-6433(03)00006-0 | soyadı1= Skadhauge | ad1= E | soyadı2= Erlwanger | ad2= KH | soyadı3= Ruziwa | ad3= SD | soyadı4= Dantzer | ad4= V | soyadı5= Elbrønd | ad5= VS | soyadı6= Chamunorwa | ad6= JP | başlık= Does the ostrich (''Struthio camelus'') coprodeum have the electrophysiological properties and microstructure of other birds? | dergi= Comparative Biochemistry and Physiology A | cilt= 134 | sayı= 4 | sayfalar=749-755| yıl= 2003 | pmid = 12814783 }}</ref> Ancak sinek kuşları gibi kuşlar
Besinleri depolamak için bir [[kursak]]ları ve dişlerinin olmamasını telafi etmek için yuttukları taşlarla besinleri öğüttükleri bir [[taşlık (anatomi)|taşlık]]ları olan kuşların [[sindirim sistemi|sindirim sistem]]leri kendilerine özgüdür.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı=Gionfriddo |ad=James P. |tarih=1 Şubat 1995 |başlık=Grit Use by House Sparrows: Effects of Diet and Grit Size |dergi=Condor |cilt=97 |sayı=1 |sayfalar=57-67|doi=10.2307/1368983 |url=http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/condor/v097n01/p0057-p0067.pdf |yazar2=Best |jstor=1368983 |erişimtarihi=9 Nisan 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170812214621/https://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/condor/v097n01/p0057-p0067.pdf |arşivtarihi=12 Ağustos 2017 |ölüurl=hayır}}</ref> Kuşların çoğu uçuşa yardımcı olması için hızlı sindirme yönünde adaptasyon geçirmişlerdir.<ref name="Attenborough">{{Kitap kaynağı|soyadı=Attenborough |ad=David |yıl=1998 |başlık=The Life of Birds |url=https://archive.org/details/lifeofbirds0000atte |yer=Princeton |yayıncı=Princeton University Press |isbn=0-691-01633-X}}</ref> Bazı göçmen kuşlar, bağırsaklarındaki [[protein]]ler de dahil olmak üzere vücutlarının çoğu kısmındaki proteini göç sırasında ek enerji kaynağı olarak kullanmak üzere adaptasyon geçirmişlerdir.<ref name="Battley">{{Dergi kaynağı|soyadı1=Battley |ad1=Phil F. |tarih=Ocak 2000 |başlık=Empirical evidence for differential organ reductions during trans-oceanic bird flight |dergi=Proceedings of the Royal Society B |cilt=267 |sayı=1439 |sayfalar=191-195|doi=10.1098/rspb.2000.0986 |pmid=10687826 |soyadı2=Piersma |ad2=T |soyadı3=Dietz |ad3=MW |soyadı4=Tang |ad4=S |soyadı5=Dekinga |ad5=A |soyadı6=Hulsman |ad6=K |pmc=1690512}} (Erratum ''Proceedings of the Royal Society B'' '''267'''(1461):2567.)</ref> ▼
=== Üreme sistemi ===
▲Besinleri depolamak için bir [[kursak]]ları ve dişlerinin olmamasını telafi etmek için yuttukları taşlarla besinleri öğüttükleri bir [[taşlık (anatomi)|taşlık]]ları olan kuşların [[sindirim sistemi|sindirim sistem]]leri kendilerine özgüdür.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı=Gionfriddo |ad=James P. |tarih=1 Şubat 1995 |başlık=Grit Use by House Sparrows: Effects of Diet and Grit Size |dergi=Condor |cilt=97 |sayı=1 |sayfalar=57-67|doi=10.2307/1368983 |url=http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/condor/v097n01/p0057-p0067.pdf |yazar2=Best |jstor=1368983 |erişimtarihi=9 Nisan 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170812214621/https://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/condor/v097n01/p0057-p0067.pdf |arşivtarihi=12 Ağustos 2017 |ölüurl=hayır}}</ref> Kuşların çoğu uçuşa yardımcı olması için hızlı sindirme yönünde adaptasyon geçirmişlerdir.<ref name="Attenborough">{{Kitap kaynağı|soyadı=Attenborough |ad=David |yıl=1998 |başlık=The Life of Birds |url=https://archive.org/details/lifeofbirds0000atte |yer=Princeton |yayıncı=Princeton University Press |isbn=0-691-01633-X}}</ref> Bazı göçmen kuşlar, bağırsaklarındaki [[protein]]ler de dahil olmak üzere vücutlarının çoğu kısmındaki proteini göç sırasında ek enerji kaynağı olarak kullanmak üzere adaptasyon geçirmişlerdir.<ref name="Battley">{{Dergi kaynağı|soyadı1=Battley |ad1=Phil F. |tarih=Ocak 2000 |başlık=Empirical evidence for differential organ reductions during trans-oceanic bird flight |dergi=Proceedings of the Royal Society B |cilt=267 |sayı=1439 |sayfalar=191-195|doi=10.1098/rspb.2000.0986 |pmid=10687826 |soyadı2=Piersma |ad2=T |soyadı3=Dietz |ad3=MW |soyadı4=Tang |ad4=S |soyadı5=Dekinga |ad5=A |soyadı6=Hulsman |ad6=K |pmc=1690512}} (Erratum ''Proceedings of the Royal Society B'' '''267'''(1461):2567.)</ref>
[[Koşucu kuşlar|Palaeognathae]] türlerinin [[Kivi (kuş)|kivi]] haricindeki erkek kuşları, [[Anhimidae]] familyası haricinde [[Kazsılar|Anseriformes]] takımından bulunan erkek kuşlar ve [[Tavuksular|Galliformes]] takımındaki erkek kuşlarda bulunan [[kuş penisi|penis]], [[Neoaves]] [[klad]]ında yoktur. [[Galliformes]] takımında ise [[Cracidae]] familyası haricinde penis tam gelişmemiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://phenomena.nationalgeographic.com/2013/06/06/how-chickens-lost-their-penises-ducks-kept-theirs/|başlık=Phenomena: Not Exactly Rocket Science How Chickens Lost Their Penises (And Ducks Kept Theirs)|erişimtarihi=3 Ekim 2013|arşivtarihi=9 Haziran 2013|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130609052803/http://phenomena.nationalgeographic.com/2013/06/06/how-chickens-lost-their-penises-ducks-kept-theirs/|ölüurl=evet|yayıncı=Phenomena.nationalgeographic.com|ad=Ed|soyadı=Yong}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://bcs.whfreeman.com/gill/bcs-pages/body-right_10.asp?s=10000&n=00010&i=99010.06&v=chapter&o=%7C13000%7C00010%7C&ns=undefined|başlık=Ornithology, 3rd Edition – Waterfowl: Order Anseriformes|erişimtarihi=3 Ekim 2013|arşivtarihi=22 Haziran 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150622030534/http://bcs.whfreeman.com/gill/bcs-pages/body-right_10.asp?s=10000&n=00010&i=99010.06&v=chapter&o=%7C13000%7C00010%7C&ns=undefined|ölüurl=evet|df=dmy-all}}</ref> Kuşlardaki penis uzunluğunun [[sperm rekabeti]] ile ilişkili olduğu düşünülmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı|url=http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/auk/v117n03/p00820-p00825.pdf|başlık=The 20-cm Spiny Penis of the Argentine Lake Duck (Oxyura vittata)|erişimtarihi=8 Nisan 2020|arşivtarihi=4 Mart 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160304210246/http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/auk/v117n03/p00820-p00825.pdf|ölüurl=evet|sayı=3|sayfalar=820-825|dergi=The Auk|yıl=2000|cilt=117|ad=KG|soyadı=McCracken|doi=10.1642/0004-8038(2000)117[0820:TCSPOT]2.0.CO;2|df=dmy}}</ref> Çiftleşme dışında kloakın içinde [[proktodeum]] kısmında saklı olarak durur. Dişi kuşlar ise spermin ilişkiden sonra daha uzun süre dayanmasını sağlayan [[Dişi sperm kesesi|sperm depolarına]] sahiptir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3944358/|başlık=Sperm Storage in the Female Reproductive Tract in Birds|erişimtarihi=|tarih=2013|sayı=4|sayfalar=334–338|çalışma=The Journal of Reproduction and Development|yayıncı=|cilt=59|ad=Tomohiro|soyadı=SASANAMI|issn=0916-8818|pmc=3944358|pmid=23965601|doi=10.1262/jrd.2013-038|ad2=Mei|ad3=Shusei|ad4=Gen|soyadı2=MATSUZAKI|soyadı3=MIZUSHIMA|soyadı4=HIYAMA}}</ref> Bazı dişi kuş türlerinde sperm keseleri, spermi yüzlerce gün boyunca saklayabilmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1111/j.1095-8312.1993.tb00933.x|başlık=Sexual selection and the temporal separation of reproductive events: sperm storage data from reptiles, birds and mammals|erişimtarihi=|tarih=Aralık 1993|sayı=4|sayfalar=295–311|çalışma=Biological Journal of the Linnean Society|yayıncı=|cilt=50|ad=T. R.|soyadı=BIRKHEAD|issn=0024-4066|doi=10.1111/j.1095-8312.1993.tb00933.x|ad2=A. P.|soyadı2=MØLLER}}</ref> Bu mekanizma sayesinde birden fazla erkekten alınan spermler rekabet edebilmektedir. Dişi kuşların çoğu vücudunun sol kısmında tek bir asimetrik [[Yumurtalık|yumurtalığa]] ve [[Yumurta kanalı|yumurta kanalına]] sahiptir.<ref name=":0">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.karger.com/Article/FullText/358406|başlık=Gonadal Asymmetry and Sex Determination in Birds|tarih=2014|sayı=5|dil=english|sayfalar=227–242|çalışma=Sexual Development|cilt=8|ad=Silvana|soyadı=Guioli|issn=1661-5425|pmid=24577119|doi=10.1159/000358406|ad2=Sunil|ad3=Debiao|ad4=Jessica|ad5=Robin|ad6=Michael|soyadı2=Nandi|soyadı3=Zhao|soyadı4=Burgess-Shannon|soyadı5=Lovell-Badge|soyadı6=Clinton}}</ref> Birkaç kuş takımında ise çift yumurtalık görünür. Ancak bu türler bile genellikle tek yumurta kanalına sahiptir.<ref name=":0" /> Bazı kuş bilimciler bunun uçuşu kolaylaştıracak bir adaptasyon olduğunu düşünmüştür. Ancak erkek bireylerde iki testis görünür. Ayrıca kuş [[Gonad|gonadlarının]] üreme mevsimi dışında ciddi bir oranda küçüldüğü bilinmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0091302214000764|başlık=Annual gonadal cycles in birds: Modeling the effects of photoperiod on seasonal changes in GnRH-1 secretion|tarih=2015-04-01|dil=en|sayfalar=52–64|çalışma=Frontiers in Neuroendocrinology|cilt=37|issn=0091-3022|doi=10.1016/j.yfrne.2014.08.004}}</ref> Ayrıca karasal kuşlarda tıpkı yumurtlayan bir memeli olan [[Ornitorenk|ornitorenklerde]] olduğu gibi tek bir yumurtalık vardır. Durumun olası açıklaması yumurtanın yumurta kanalından yaklaşık bir gün boyunca geçerken bir kabuk geliştirmesidir. Eğer aynı anda iki yumurta gelişseydi hayati bir risk oluşacaktı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.karger.com/Article/FullText/358406|başlık=Gonadal Asymmetry and Sex Determination in Birds|tarih=2014|sayı=5|dil=english|sayfalar=227–242|çalışma=Sexual Development|cilt=8|ad=Silvana|soyadı=Guioli|issn=1661-5425|pmid=24577119|doi=10.1159/000358406|ad2=Sunil|ad3=Debiao|ad4=Jessica|ad5=Robin|ad6=Michael|soyadı2=Nandi|soyadı3=Zhao|soyadı4=Burgess-Shannon|soyadı5=Lovell-Badge|soyadı6=Clinton}}</ref>
Kuşlarda iki [[erkek]] ve [[dişi]] olmak üzere cinsiyet bulunur. Cinsiyet tayini memelilerdeki [[Eşey kromozomları|X ve Y kromozomu]] yerine [[ZW Cinsiyet Belirlenme Sistemi|Z ve W kromozomlarına]] bakılarak yapılır. Erkek kuşlarda iki Z kromozomu bulunur (ZZ) dişi kuşlarda ise bir Z ve bir W kromozomu bulunur.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/30354617|başlık=Ornithology|tarih=1995|yer=New York|yayıncı=W.H. Freeman|seri=2nd ed|soyadı=Gill, Frank B.|isbn=0-7167-2415-4|oclc=30354617}}</ref>
Kuş türlerinin neredeyse hepsinde bireyin cinsiyeti döllenme sırasında belirlenir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1442-9993.2007.01709.x|başlık=Incubation temperatures and sex ratios in Australian brush-turkey (Alectura lathami) mounds|tarih=2007|sayı=4|dil=en|sayfalar=378–385|çalışma=Austral Ecology|cilt=32|ad=Ann|soyadı=Göth|issn=1442-9993|doi=10.1111/j.1442-9993.2007.01709.x}}</ref> Latince ismi ''[[Alectura lathami]]'' olan bir çalı hindisi türünde cinsiyetin ortam sıcaklığına bağlı belirlendiğine ilişkin çalışmalar olsa da daha sonra bunun sıcaklık etkisiyle cinsiyet bazlı ölümlerden kaynaklı erkek-dişi oranının azalması olduğu ortaya çıkmıştır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsbl.2004.0247|başlık=Bir kuşta sıcaklık kaynaklı cinsiyet oranlarının değişimi|erişimtarihi=|tarih=2005-03-22|sayı=1|dil=İngilizce|sayfalar=31–33|çalışma=Biology Letters|yayıncı=|cilt=1|ad=Ann|soyadı=Göth|pmc=PMC1629050|pmid=17148121|doi=10.1098/rsbl.2004.0247|ad2=David T|soyadı2=Booth}}</ref>
== Davranışları ==
Satır 483 ⟶ 489:
=== Kış uykusu ===
Kuşlar kural olarak, Çobanaldatanlar ([[Çobanaldatanlar|Caprimulgiformes]]) haricinde kış uykusuna yatmazlar. Kış uykusu sırasında ''[[Phalaenoptilus nuttallii]]'' türü vücut sıcaklığını 7
=== Göç ===
{{Ana|Kuşlarda göç}}
Kuşlarda göç, yılın belli bir dönemini, kuluçkaya yattığı yerden uzak olarak geçirmek anlamına gelir. Gezici kuşlar, kuluçka yerinden değişik yönlere doğru kısmen ayrılan kuşlardır. Yerli kuşlar ise, sürekli kuluçka bölgesinde kalan kuşlardır. Her üç grubunda arasında geçiş formu gruplar bulunmaktadır. Göç davranışı, kuluçka bölgesinde geçici olarak besinin azalması ile ortaya çıkabilir. Kuzeydeki kuşların soğuk mevsimle ve bitkilerin yapraklarını dökmesiyle göç ettikleri bilinir. Örneğin su kuşlarının yaşadıkları yerde suların buz tutmasıyla ya da güneyde yaşayanlarda kuraklık nedeniyle yazın kuzeye de göç davranışı başlar. Çoğu kuşta, kışlama ve kuluçkaya yatma bölgeleri kalıtsal bir birlik olarak saptanmıştır. İlkbaharda ya da yazın iç, kısmen dış etkilerle göç başlatılır.{{Kaynak belirt}}
== Ayrıca bakınız ==
| |||