Ebeveyn: Revizyonlar arasındaki fark

 

== Ebeveyn kavramı ==

Ana babalığı ifade eden ebeveynlik kavramına yönelik birçok kuramsal bakış açısı bulunmaktadır. ''Genel Sistem Kuramı ile İletişim Kuramı, ''Aile Yapısı'' ve ''Aile Değişimi Kuramı'' bu kuramlara örnektir.

=== Genel Sistem Kuramı ve İletişim Kuramı ===

 

=== Aile Yapısı ===

Aile sistemini inceleyen farklı bakış açıları aile sisteminde var olan değişimleri ailenin sahip olduğu farklı özelliklerle açıklamaya çalışmaktadır.<ref name=":1" /> Aile sistemi içinde, aile üyelerinin oluşturduğu ebeveyn alt sistemi, karı koca alt sistemi ve kardeşler alt sistemi olmak üzere farklı sistemler bulunmaktadır ve bu sistemler aile üyelerine farklı roller ve gereklilikler yüklemektedir.<ref name=":5" /> Karı koca alt sistemi değerlendirildiğinde, Amerika toplumu için yaklaşık 34 yıllık bir süreç karşılaştırıldığında evliliğin eskisi kadar merkezi bir role sahip olmadığı ve evlenmeyen bireylerin sayısında artışın bulunduğu gözlenmektedir.<ref>Smith, T. W. (2008). Changes in family structure, family values, and politics, 1972-2006. (Report No. 53 GSS Social Change) National Opinion Research Center, University of Chicago. <nowiki>http://www.gss.norc.org/Documents/reports/social-change-reports/SC53%20Changes%20in%20Family%20Structure%20Family%20Values%20and%20Politics%201972-2006.pdf</nowiki></ref> Türkiye’de ise evliliğin hala merkezi bir öneme sahip olduğu görülmektedir.<ref name=":1" />  Ebeveyn alt sistemi incelendiğinde ise, '''''[[Türkiye İstatistik Kurumu]] (TÜİK)''''' tarafından 2012 yılında yayınlanan İstatistiklerle Çocuk<ref>{{Web kaynağı | url = https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Cocuk-2012-13488 | başlık = Türkiye İstatistik Kurumu. (2012). İstatistiklerle çocuk, 2012 (Yayın No. 13488). | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> verilerine göre çocuk nüfusu genel nüfusun %30’u iken, İstatistiklerle Çocuk raporunun 2019 yılındaki verileri sonucunda çocuk nüfusunun %27,5 olduğu görülmektedir. <ref>{{Web kaynağı | url = https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Cocuk-2019-33733# | başlık = Türkiye İstatistik Kurumu. (2019). İstatistiklerle çocuk, 2019 (Yayın No. 33733). | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> Çocuk nüfusundaki bu düşüşün nedenlerinden bazıları kente göç, özellikle kadınların eğitim düzeyinin yükselmesi ve çalışan kadın sayısındaki artış olarak görülmektedir.<ref name=":1" />  

 

''Aile Değişim Kuramı'' ise aile yapısı, aile sistemi ve aile etkileşimi kavramları çerçevesinde temellendirilmiştir.<ref name=":2">Kağıtçıbaşı, Ç. (2017). Çocuğun değeri ve aile. Benlik, Aile ve İnsan Gelişimi: Kültürel Psikolojide Kuram ve Uygulamalar (4. baskı) içinde (s. 145-180). Koç Üniversitesi Yayınları.</ref>  Kağıtçıbaşı, aile yapısına etki eden [[Doğurganlık|doğurganlığın]] [[Sosyoekonomi|sosyoekonomik]] değerler açısından incelendiği çalışmalara farklı bir yön kazandırmıştır.<ref name=":3">Trommsdorff, G. (2013). Toplumsal değişim ve insan gelişimi açısından çocuğun değeri. S. Bekman ve A. Aksu-Koç (Ed.), İnsan gelişimi, aile ve kültür: Farklı bakış açıları içinde (s.133-154).  Koç Üniversitesi Yayınları.</ref> 1970’li yıllara kadar ''[[Çocuğun Değeri]]'' çalışmalarında ekonomik değişimler, doğurganlık oranları gibi değişkenlerle açıklanmaya çalışılmıştır ancak [[Çiğdem Kağıtçıbaşı|Kağıtçıbaşı]], doğurganlık oranlarının doğrudan ekonomik nedenlerle açıklanamayacağını, çocuğun değerinin bu iki değişken arasında bir etkiye sahip olduğunu ifade etmiştir.<ref name=":2" />

 

 

Kağıtçıbaşı tarafından Çocuğun Değeri çalışmalarının etkisiyle oluşturulan [[Aile Değişim Kuramı]] üç farklı aile modeli sunmaktadır.<ref name=":2" /> '''Bağımlı aile modeli''' kırsal kesimdeki geleneksel aile modelini ifade etmektedir, bu aile modelinde [[Ataerkillik|ataerkil]] bir aile yapısının bulunduğu ve ilişkilerin daha sıkı olduğu görülmektedir. Bağımlı aile modelinde çocuğun ekonomik/faydacıl değeri önemlidir ve bu yüzden ailenin çocuklarından maddi beklentileri çoktur.  Ayrıca çocuğun aileye [[İtaat|itaati]] beklenmekte ve çocuğun aileden bağımsızlığı aile için bir tehdit olarak algılanmaktadır. Bu nedenle çocukta ilişkisel ve özerk olmayan bir [[benlik]] gelişimi görülmektedir. '''Bağımsız aile modelinde''' ise bireyci kültürün etkili olduğu kentsel ve Batılı toplumlardaki çekirdek aile yapısı açıklanmaktadır. Bu aile modelinde, çocuğun psikolojik değeri büyük öneme sahiptir ve çocuğun aileye itaat etmesi yerine kendi kendine yetebilen özerk bir birey olması beklenmektedir. Bağımsız aile modelinde yetiştirilen çocuklarda özerk ve ayrık benlik gelişimi görülmektedir. Üçüncü model ise bağımsız aile modeli ile bağımlı aile modelinin sentezini oluşturan '''psikolojik/duygusal bağlı aile modeli'''dir. Bu üçüncü model, [[Modernleşme teorisi|modernleşme]] kavramı ile ifade edilen basit anlamda Batılılaşma düşüncesinin yanlışlığı ile aile kavramının değişiminin modern Batılı [[çekirdek aile]] tarzına yönelik bir ilerleyişle olacağı düşüncesine karşı olarak oluşturulmuştur. Değişen ve gelişen sosyoekonomik durumun ve eğitim imkanlarının artması ile bireylerin eğitim düzeylerindeki iyileşmenin etkisiyle kentsel alanlarda çocuğun ekonomik değerinin azaldığı görülmüştür. Çocuğun eğitim hayatına girmesi ve aileye maddi açıdan bağlılığın devam etmesi ile aile için çocuğun artık maddi bir kaynak olmadığı tam tersine ekonomik bir maliyete neden olduğu görülmektedir. Ayrıca emeklilik imkanların ortaya çıkması, ailenin çocuğun ekonomik anlamda katkı sağlamasına yönelik beklentilerini azaltmıştır. Bu durum çocuğun bağımsızlığının aile için artık bir tehdit oluşturmamasını sağlamıştır. Böylece özerkliğini kazanan çocukta aile bağlarına duyulan önemin devam etmesi sonucuyla da özerk/ilişkisel benlik gelişimi görülmektedir.<ref name=":2" />  

[[Kültür]]<nowiki/>ün değişmez bir yapıya sahip olmadığı ve sürekli olarak yenilenen ''dinamik'' bir sistem olduğu düşünüldüğünde ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken benimsedikleri davranışlar, düşünceler ve pratikler üzerinde kültürel farklılıkların etkili olduğu sonucu çıkarılmaktadır.<ref>Bornstein, M., ve Güngör, D. (2013). Gelişim biliminin kültür ve çocuk bakımı. S. Bekman ve A. Aksu-Koç (Ed.), İnsan gelişimi, aile ve kültür: Farklı bakış açıları içinde (s.113-132). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.</ref> '''''Ebeveyn sevgisi''''' boyutu kültürel farklılıklara karşı daha az duyarlıdır ancak '''''ebeveyn kontrolü''''' kültürel bağlam temelinde incelendiğinde önemli farklılıklar göstermektedir. <ref name=":4">Kağıtçıbaşı, Ç. (2012). Kültür ve ana babalık: Kuram ve uygulama çıkarsamaları. Sayıl, M. ve Yağmurlu, B. (Edt.) (2012). Ana Babalık: Kuram ve Araştırma içinde (s. 61-79). Koç Üniversitesi Yayınları.  </ref> Kağıtçıbaşı’na (2012) göre ebeveyn kontrolü, sosyokültürel farklılıklar temelinde çocuğa verilen değer açısından kültürel farklılıklara karşı daha duyarlıdır<ref name=":4" />.  

 

 

Kentli orta sınıf Türk ailelerin üç neslinde annelerin, babaların çocuk yetiştirme pratikleri ve benlik saygısının incelendiği bir çalışmada anne ve babaların çocuk yetiştirme pratikleri dört faktör temelinde değerlendirilmiştir. ''Şefkat, kontrol, disiplin ve özerklik'' bağlamında incelenen ebeveyn pratikleri çocukların ebeveynlerine yönelik algıları ve ebeveynlerin kendilerine yönelik algıları doğrultusunda ayrıştırılmıştır. Çocukların algıladıkları anne kontrolü ile çocukların annelerinden aldıkları özerklik desteği ile ilişkili algıları arasında negatif bir ilişki bulunmuştur. Bununla birlikte çalışmanın bulguları değerlendirildiğinde çocuklar kontrolü, şefkat eksikliği olarak görmektedir.<ref>Sunar, D. (2013). Kentli Türk ailelerin üç neslinde annelerin, babaların çocuk yetiştirme pratikleri ve benlik saygısı. S. Bekman ve A. Aksu-Koç (Ed.), İnsan gelişimi, aile ve kültür: Farklı bakış açıları içinde (s.173-187). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.</ref>