Dağlık Badahşan: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Eren Evran (mesaj | katkılar)
Nüfus ve Dil
Eren Evran (mesaj | katkılar)
Nüfus ve Dil
142. satır:
1895 öncesinde Bugünkü Dağlık badahşan bölgesi Darvaz, Shugnon ve Wakhan bölgelerini kapsayan birkaç yarı özerk devletçikten oluşmaktaydı. Bu bölgeler şu anda Dağlık Badahşan ve Afganistan’ın [[Bedahşan (il)|Badahşan]] vilayetine bağlıdır. Badahşan bölgesi günümüzde Tacikistana bağlı Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Afganistana bağlı Badahşan Vilayeti ve Çin’in [[Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi|Taşkurgan]] otonom bölgesine karşılık gelmektedir. Bölge Çin İmparatorluğu, Rus İmparatorluğu ve Afganistan Emirliği tarafından ele geçirilmiştir. [[Çing Hanedanı]]'nın yönetimdeki Çin İmparatorluğu [[Pamir Dağları]]'nın tamamını kontrol etse de Çin askeri bölükleri sadece [[Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi|Taşkurgan]]’ın doğusundaki geçitleri hakimiyeti altına alabilmiştir. 1890'larda Çin, Rusya ve Afgan hükümetleri Badahşan'ı kendi aralarında bölen bir dizi anlaşma imzaladılar, ancak Çin, Tacikistan hükümeti ile 2002 yılında bir anlaşma imzalayana kadar bu sınırlara itiraz etmeye devam etti.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjb_663304/zzjg_663340/tyfls_665260/tyfl_665264/2626_665266/t22820.shtml|başlık=China's Territorial and Boundary Affairs|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=30 Haziran 2003|çalışma=www.fmprc.gov.cn|yayıncı=Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı}}</ref>
 
Dağlık Badahşan bölgesi Ocak 1925 yılında oluşturuldu ve 1929 yılından Tacikistan'ın Birlik Cumhuriyeti olması ile Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi olarak [[Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'ne bağlandı. 1950’li yıllarda İrani bir etnik grup olan [[Pamirler]] ve yerli halk zorla Tacikistanın’ın güney batısına yerleşmeye zorlandılar. 1955 yılında ise Gharm bölgesinin dağıtılmasıyla bu bölgenin toprakları da Dağlık Badahşan bölgesine dahil edildi.
 
1992 yılında [[Tacikistan İç Savaşı]]'nın başlamasıyla Dağlık Badahşan bölgesi Tacikistan’dan bağımsızlığını ilan etti. Tacikistan iç savaşı esnasında bölgede yaşayan Pamirler iç savaştaki rakip gruplar tarafından hedef alındı ve Dağlık Badahşan iç savaş esnasında İslamcılar tarafından oluşturulan [[:en:United_Tajik_Opposition|Birleşik Tacik Muhalefeti]] için bir kale oldu. Sonrasında ise Dağlık Badahşan Hükümeti bağımsızlık kararından geri adım attı. Dağlık Badahşan, Günümüzde Tacikistan içerisindeki otonom bölge statüsünü korumaktadır.<ref name="davlat" /> <ref>{{Web kaynağı|url=https://www.orexca.com/tajikistan/regions/gorno_badakhshan_region.htm|başlık=Gorno-Badakhshan Autonomous Oblast (GBAO)|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.orexca.com|yayıncı=}}</ref>2011 yılında Tacikistan, Pamir Dağları'ndaki 1.000 km²'lik arazinin Çin Halk Cumhuriyeti'ne devredilmesine yönelik 1999 tarihli bir anlaşmayı onaylayarak 130 yıllık bir anlaşmazlığı sona erdirdi ve Çin'in 28.000 km²'nin üzerindeki Tacikistan toprakları üzerindeki iddialarından vazgeçti.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-12180567|başlık=Tajikistan cedes land to China|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=13 Ocak 2011|dil=en-GB|çalışma=BBC News|yayıncı=|ad=|soyadı=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/china/Chinas-area-increases-by-1000-sq-km/articleshow/7269616.cms|başlık=China's area increases by 1000 sq km - The Times of India|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=16 Ocak 2011|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
162. satır:
 
== Nüfus ==
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nin nüfusu, 2000 ve 2010 sayımları arasında 206.004'ten 205.949'a hafif bir düşüş göstermiştir. 2019 itibariyle nüfusun 226.900 olduğu tahmin ediliyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.stat.tj/en/database-socio-demographic-sector|başlık=Socio-demographic sector / Agency on statistics under President of the Republic of Tajikistan|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.stat.tj|yayıncı=}}</ref> Tacikistan Devlet İstatistik Komitesi'ne göre, GBAO'daki ana etnik grup Pamirlerdir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit05.php|başlık=Population census of Tajikistan, 2000|erişimtarihi=27 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.demoscope.ru|yayıncı=}}</ref> Pamirlerden sonra ise Kırgızlar ve diğer gruplar gelmektedir. Bölgedeki en büyük şehir 30.000 nüfusu ile Horog şehridir.<ref name=":0" /> İkinci en büyük yerleşim yeri ise 4000 sakiniyle Murghab şehridir. Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi Pamir dilinin pek çok farklı lehçesine ev sahipliği yapmaktadır. Orta Asya ülkeleri isindeiçinde Türkçe konuşulmayan tek ülke olan Tacikistan'da Tacikce[[Tacikçe]] ve [[Pamir dilleri]] İran dil ailesi içinde yer almaktadır.<ref name=":1">Abazov, R. (2008). ''The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia.'' Palgrave Macmillan: New York.
 
</ref> Dağlık Badahşan'da konuşulan başlıca [[Doğu İran dilleri|Pamir lehçeleri]] [[:en:Shughni_language|Şugni]], [[:en:Rushani_language|Ruşani]], [[:en:Wakhi_language|Vahi]], [[:en:Ishkashimi_language|İşkaşim]], [[:en:Sarikoli_language|Sarıkol]], [[:en:Yazghulami_language|Yazgulyam]], [[:en:Khufi_language|Hufi]], [[:en:Bartangi_language|Bartangi]] bunlardan bazılarıdır. Vanj nehri vadisinde konuşulan bir dil olan Vanji ise 19. yüzyılda yok olmuştur. Bölgede bu dilleri konuşan insan sayılarının çok az olması nedeniyle bu diller tehlike altındadır. Örneğin Şugni dilini konuşan kişi sayısı 84.000, Sarıkol dilini konuşanların sayısı 45.000, Yazgulyam dilini konuşanların sayısı ise 11.000'dir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://joshuaproject.net/languages/sgh|başlık=Shughni Language {{!}} Joshua Project|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=joshuaproject.net|yayıncı=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://joshuaproject.net/languages/srh|başlık=Sarikoli Language {{!}} Joshua Project|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=joshuaproject.net|yayıncı=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://joshuaproject.net/languages/yah|başlık=Yazgulyam Language {{!}} Joshua Project|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=joshuaproject.net|yayıncı=}}</ref> Murghab bölgesinde hatırı sayılır sayıda [[Kırgızca]] konuşan kişi bulunmaktadır. Rusça ve Tacikçe de Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde yaygın olarak konuşulmaktadır. Dağlık Badahşan Özerk bölgesinde dini çoğunluk Şii öğretisine bağlı İsmailî kolundandır ve [[IV. Ağa Han|Ağa Han]]'a bağlılık yaygındır.<ref name=":1" /><ref>{{Web kaynağı|url=https://magazines.gorky.media/novyi_mi/1998/3/chuzhaya-vojna.html|başlık=Чужая война|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=Novy Mir|yayıncı=}}</ref>
</ref>
 
== Enerji ==