|
[[Karl Marx|Marx]] ve [[Friedrich Engels|Engels]] tarafından ortaya konulan [[Diyalektik Materyalizm]]'in doğadan [[toplum]]a doğru geliştirilerek '''tarihsel süreçlerin''' anlaşılmasında ve açıklanmasında kullanılmasıyla formüle edilen yöntemsel yapı. ''Diyalektik Materyalizm''de olduğu gibi Tarihsel Materyalizm'i de bir [[felsefe dizgesi]] olarak anlayıp açıklamanın yanı sıra, bir [[bilim yöntemi]] dahası bir [[bilimsel kuram]] olarak değerlendiren düşünceler ''de'' vardır. Bu görüşler, [[Marksizm]] içindeki eğilimlere göre çeşitli ayrımlar gösterirler.
MarksMarx ve Engels'in, [[diyalektik]]'i doğanın yapısında kesin bir yasa olarak saptadıktan sonra, bu yasayı [[toplumsal-tarihsel]] yapının ve sürecin anlaşılmasında kullanmaya yöneldikleri ve burada maddeci anlayışları uyarınca şekilendirmeyeşekillendirmeye başladıkları sistemin '''Tarihsel Materyalizm''' olarak adlandırıldığı söylenebilir. En genel anlamda, '''tarihsel gelişmenin maddeci bir açıklamasını vermek''', dolayısıyla '''bu gelişimin yasalarını bulgulamak''' ve buna uygun bir [[teori]] ortaya koymak Tarihsel Materyalizmin içeriğini oluşturur diyebiliriz.
MarksMarx ve Engels, bu eleştirel girişimin sonucunda ulaştıkları kuramsal yapıyla, kafası üstü duran [[Hegelci diyalektik]]'i ayakları üstüne koyduklarını ileri sürerler. Çünkü onlara göre, böylece [[Tarih]], soyut bir [[Tin]]'in açılımı ve gerçekleşmesi olarak değil, maddi temelleri olan ve belirli yasalarla işleyen bir yapının diyalektik ilerlemesi ve gelişimi olarak açıklanabilecektiraçıklanabilir.
== Alman İdeolojisi'ndenİdeolojisinden Kapital'e Maddeci Tarih Anlayışı ==
'''Tarihsel Materyalizm''' özetle tarihin maddi temelindeki gelişimiyle birlikte diyalektik olarak açıklanması ve bu açıklamanın teorize edilmesidir diyebiliriz. Ayrıca, Tarihsel Materyalizmin diyalektiğin tarihe uygulanması ile '''bir tarihsel inceleme yöntemi''' olduğu kadar, bu inceleme yönteminin belirli yasalarla formüle edilmesi dolayısıyla bir '''yöntem teorisi''' ve hatta bu yöntem ve incelemenin değiştirilemez belirli ilkelere dayanması nedeniyle bir [[tarih felsefesi]] içerdiğini de belirtebiliriz ilk olarak.
Tarihsel Materyalizm, hem marksizmMarksizm-içinde hem de marksizmMarksizm-dışı kuramsal alanda her zaman etkili olmuş ve etkili olduğu kadar da kuramsal/felsefi sorunların taşıyıcısı durumunda kalmış bir teorik ögretidiröğretidir. Bu tartışmaları bir sonuca bağlamanın ya da bitirmenin bazı temel güçlükleri vardır ve hatta olanaksızdır. Bununla birlikte teorinin ya da yöntemin genel bir şemasını çıkarmak mümkündür:
Tarihsel materyalizm, '''toplumun maddi temelinin üretimi ve yeniden üretiminin''' tarihsel gelişmede ''öncelöncül'' ve ''belirleyici'' olduğu savinasavına dayanır en genel anlamda. Buna göre ideolojiler, fikirler ve kültür gibi ögeler ikincil bir düzey olan üstyapıyaüst yapıya aittirler ve birincil düzey olan altyapı tarafından belirlenirler. Buradaki ana fikrin," ''maddeyi belirleyen düşünce değil düşünceyi belirleyen maddedir'' " dustürundandüsturundan geldiği acikaçık olsa gerektir.
[[Alman İdeolojisi]] 'den [[Kapital (kitap)|Kapital]]'e uzanan çizgide, bu fikrin, çeşitli aşamalardan geçerek ve zaman zaman birbirinde ayrı doğrultulara gidebilecek şekilde eğilimler göstererek oluşturulduğunu söyleyebiliriz. Başlangıçta vurgulanan " ''tarihsel insan etkinligietkinliği'' " argümanı zamanla yerini kendiligindenkendiliğinden işleyen " ''tarih yasalarına'' " bırakma eğilimi gösterse de, bunların aynı tarihsel perspektifin hayata geçirilmesinin ögeleri olduğu belirtilebilir. Alman İdeolojisin'deideolojisinde tarih biliminin yegane bilim olarak vurgulanması, MarksMarx'ın konuya yaklaşımı açısından bir ipucu oluşturur.
'''Alman İdeolijisiideolijisi''' ve [[Feuerbach Üzerine Tezler]]’de açık bir şekilde [[Hegelci idealizm]]'in yanı sıra [[Ludwing Feuerbach]] 'ta ifadesi bulduğu varsayılan eski-yeni [[materyalizm]] 'le de hesaplaşmaya gider Marx ve Engels. Bu hesaplaşmanın sonuçlarından birisi diyalektik anlayışın idealist öznelcilikten arındırılarak [[maddeci]] bir konumda yeniden degerlendirilmesideğerlendirilmesi ise diğeri de materyalizm olarak bilinen eğilimin [[mekanik]] - [[nesnelci]] yanından sıyrılmaya çalışmaktır. '''Tarihsel Materyalizm''' olarak ifade edilen düşünce dizgesine, bu çabanın sonucunda varılacaktır ve burada '''maddeci tarih anlayışı''' genel teorik ilkeler düzeyinde ortaya konulacaktır. Bu çalışmalarda ''maddi'' olana vurgu yapılmakta ancak bu ''pratik'' kavramıyla birlikte kullanıma sokulmaktadır, yani [[maddi pratik]] anlamında.
''Maddi pratik'', hem düşüncenin hem de toplumsal gelişmenin kaynağı olarak ortaya konulduğunda, tarihsel-toplumsal gelişmenin maddeci bir açıklanışına da teorik bir imkân doğmuş olmaktadır. MarksMarx, Feuerbach Üzerine Tezler'de açık bir şekilde mekanik materyalizme karşı '''tarihsel-toplumsal insan''' fikrini vurgular ve [[praxis]] kavramını öne çıkarır. Elbette daha sonra teorisinin birkaç bağlamda yön değiştirdiği söylenebirsöylenebilir ve MarksMarx-sonrası Marksizm tartmalarınıntartışmalarının ana konularının buradan kaynaklandığı da belirtilebilir, ancak MarksMarx'ın burada hazırladığı Tez'lerdentezlerden vazgectiginivazgeçtiğini
beyan etmesi sözkonussöz konusu değildir -sonraki yapıtlarında buradaki nosyonlar, örnegin praxis nosyonu çok görünmemekle birlikte.Bu aşamada MarksMarx, geleneksel materyalizme itirazını, teorik karşıtlıkların çözümünün salt teorik bir mesele olmadığının aksine bunun pratik bir mesele olduğunun vurgulanmasıyla dile getirir. Bu görüş bütün tarihsel Materylizm anlayışının genel bir ifadesinden başka bir şey değildir.
Maddi pratikten kastedilen, daha sonraki çalışmalarda belirginleşeceği gibi [[üretim yapısı]] ya da [[üretim tarzı]] denilen nosyonların içerimlerindeiçinde gizlidir. Engels'in kismenkısmen Diyalektik materyalizmi ve tarihsel materyalizmi sistematize etme yönünde zorlayicizorlayıcı çabalara girdiğini söyleyebiliriz, ancak mark'in bu girişimlere müdahelemüdahale etmediği bilidiğinebilindiğine göre aralarında bir celiskiçeliski görmek gerekli değildir. Engels Doga'ninnın Diyalektigi 'nde, Anti-Dühring 'de, Ludwing Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu’nda MarksMarx ile olusturduklarıoluşturdukları kavramları ve diyalektik ve materyalist perspektifleri önce dogayadoğaya sonra da topluma tarihe uyarlar, bunların savunusunu ortaya koymaya çalışır.Marks Marx ve Engels için maddi pratik ''önsel'' ve ''belirleyicidir''. Tarih üzerine bir düşünce de dogal olarak maddi temele işaret eden bir kuram olmalıdır. Buna göre toplumsal biçimler ve onların içeriksel gelişimi '''altyapının''' bir ürünüdür.
Bu noktadan itibaren devreye [[altyapı]] - [[üstyapı]], [[üretim tarzı]], [[üretim araçları]] - [[üretim ilişkileri]], [[maddi üretim biçimleri]] - [[toplumsal biçimler]] gibi bir düzine ekonomi tınılı kavram ve kategori girer. MarksMarx'ın tarihsel kuramı, kendi çalışmalarının seyrini izleyerek bu şekilde soyut formülasyonlardan somut inceleme alanına dönüşür, ki bunun anlamı [[Kapital (kitap)|Kapital]] adlı ünlü çalışmasında ve onu önceleyen [[Grundrisse]]'de ortaya konulur. Tüm bu ekonomik içerimli terimler soyut Tarihsel Materyalizm anlayışının somut uygulanma ve analiz etme araclarıdıraraçlarıdır. Üretimin maddi yapısı toplumsal-tarihsel alanın maddi temelini oluşturur bu anlayışa göre ve elbette Tarihsel Materyalizm tarihin bilimsel olarak açıklanmasına buradan başlanacağını söyler.
== Maddeci Bir Tarih Anlayışı Mümkün mü? ==
Bu soru, her zaman Marksizm içinden ve dışından soruşturulmaktadır. Genel olarak '''materyalizmin''' ve özgül olarak da '''Marksist materyalizmin''' kuramsal düzlemde hem çarpıcı derecede ilgi çekici hem de ciddi boyutlarda can sıkıcı sorunları söz konusudur. Tarihsel Materyalizm bu sorunlar yumağının özgül bir başka boyutudur, ancak materyalizm tartışmasının belli bir noktada oraya kayması kaçınılmazdır.
[[Roy Bihaskar]] materyalizmi ve onun özel bir türevi olan tarihsel materyalizmin imkânlarını soruşturup degerledirirkendeğerledirirken, " ''tarihsel materyalizmin kökleri ontolojik materyalizmde bulunur, yani bilimsel gerçekçi bir ontoloji ve epistemolojiyi önvarsayar ve pratik materyalizmin niteliksel ve özenli bir açıklanışından oluşur'' " demektedir. Bunun anlamı, tarihsel materyalizmin teorik güçlüklerine rağmen, tarihsel-toplumsal yaşamın anlaşılıp açıklanmasında çok önemli kuramsal bir statüye ve kimi teorik araçlara sahip olmasıdır. Bununla birlikte soru, kuramsal düzeyde doyurucu bir cevap ihtiyacıyla birlikte hâlen geçerliliginigeçerliliğini korumaktadır: Materyalist bir [[Tarih]] anlayışı mümkün müdür? Nasıl?
Lenin'in söz konusu kuramsal meselelere doğrudan muhatap olmadığı söylenebilir.O daha çok Engels'in sistematize ettiği doğrultuda ve '''politik pratik''' içinde '''Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm''' in formülasyonlarını savunulabilir bir şekilde sistematize etmeye çalışmıştır. Tarihsel materyalizmin sorunlarının, diğer kuramsal sorunların genelinde olduğu gibi daha çok içeriden '''teorik pratik''' düzleminde başka teorisyenlerce üstlenilmeye çalışıldığını görürüz. Daha çok ve asıl [[Batı Marksizmi]] olarak bilinen düşünürleri anabiliriz bu bağlamda.
Bunlar, [[politik pratik]] bakımdan değil, daha çok [[teorik pratik]] bakımdan öne çıkan MarksisistMarksist düşünürlerdir. [[Georg Lukács]],[[Antonio Gramsci]], [[Louis Althusser]] ya da [[Frankfurt Okulu]] düşünürleri belli başlı ana eğilimleri temsil eden isimler olarak anılabilir ilk elden. Lukacs’ın doğrultusunda giden [[Hegelci-marksizm]] ile Althusser'de kesin ifadesini bulan [[Yapısalcı Marksizm]], Tarihsel Materyalizm ne olduğuna, hangi kavram ve kategorilerin nasıl anlamlandırılıcağına dair tamamen farklı yollardan giderler ve farklı sonuçlara ulaşırlar. Gramsci kısmen her iki eğilimde dışında duracak öğeler barındırır. Bu iç-tartışmada düşünürlerin kuramsal çabası etkileyicidir ve marksizm-dışında da her zaman önemli olmuştur.
==Ayrıca bakınız==
| 