Vikipedi

Meksiko: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
k düzeltme
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.111.678 değişiklik
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
142. satır:
| website = [http://www.cdmx.gob.mx/ cdmx.gob.mx]
}}
'''Meksiko''' ({{Dil|es|link=no|Ciudad de México|dil_adı=e}}, {{IPA|es|sjuˈða(ð) ðe ˈmexiko|am|Es-Ciudad de Mexico.ogg}}; "CDMX" olarak kısaltılmaktadır), [[Meksika]]'nın [[Meksika'nın idari bölümleri|32 federal yapılanmasından]] biri, ülkenin başkenti ve nüfus bakımından en büyük şehri. "Alfa" bir [[küresel şehir]] olup,<ref>{{web kaynağı |yazar = Foreign Policy |başlık = The 2008 Global Cities Index |yıl = 2008 |url = https://foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |erişimtarihi = 27 Aralık 2009 |deadurl ölüurl= yes evet|arşivurl = https://web.archive.org/web/20100110131155/http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |arşivtarihi = 10 Ocak 2010 }}</ref> [[Amerika]] kıtasının en önemli finansal merkezlerinden biridir.<ref>{{web kaynağı |url = http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |başlık = WFE – Member Exchanges |yayıncı = World-exchanges.org |tarih = 1 Nisan 2003 |erişimtarihi = 25 Mart 2010 |deadurl ölüurl= yes evet|arşivurl = https://web.archive.org/web/20100325115155/http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |arşivtarihi = 25 Mart 2010 }}</ref>
 
Ülkenin merkezinde bulunan [[Meksika Vadisi]]'ndeki platolarda, {{Dönüştürme|2240|m|ft}} rakımda yer alır. İdari olarak 16 [[Meksiko'nun beldeleri|beldeye]] ayrılmıştır. 1.485&nbsp;km² yüzölçümüyle ülkenin en küçük idari birimidir. 2015 sayımına göre 8.918.653 nüfusa sahiptir. Federal ve eyalet hükûmetlerinin hemfikir olduğu [[Büyük Meksiko]] tanımına göre tahmini olarak 21,3 milyonun üzerine ulaşan nüfus, şehri [[batı yarımküre]]deki [[Nüfuslarına göre büyük şehirler listesi|en büyük ikinci metropol]], en büyük [[Nüfuslarına göre kentsel yığışımlar listesi|onuncu kentsel yığışım]] ve [[İspanyolca]] konuşulan şehirlerin en büyüğü yapmaktadır. Şehir, Meksika'nın [[gayri safi yurt içi hasıla]]sının yaklaşık %15,8'ini oluştururken, Büyük Meksiko göz önüne alındığında bu oran %22'ye kadar çıkar.
149. satır:
 
== Coğrafya ==
Şehir; ülkenin orta-güney kısımlarında yer alan [[Trans Meksika Yanardağ Kuşağı]]'nın bir parçası olan [[Meksika Vadisi]]'nde konumlanmıştır.<ref name="PorruaCuenca">{{kitap kaynağı |başlık = Diccionario Porrua de Historia, Biografia y Geografia de Mexico 6th ed. – Mexico, Cuenca de |yıl = 1995 |yayımcı = Editorial Porrua |yer = Meksiko |dil = İspanyolca |isbn = 978 968 452 907 6 |sayfalar = 2238 |cilt = 3 }}</ref><ref name="casestudy">{{web kaynağı |url = http://casestudies.lead.org/index.php?cscid=100 |başlık = Mexico City: Opportunities and Challenges for Sustainable Management of Urban Water Resources |tarih = Aralık 2004 |dil = İngilizce |arşivurl = https://web.archive.org/web/20081207190625/http://casestudies.lead.org/index.php?cscid=100 |arşivtarihi = 7 Aralık 2008 |erişimtarihi = 18 Ağustos 2017 |ölüurl = yes evet}}</ref> En düşük rakımı [[ortalama deniz seviyesinden yükseklik|ortalama deniz seviyesinden yüksekliği]] {{Dönüştürme|2,200|m|ft|abbr=off|sp=us}} olan şehir, yüksekliği {{Dönüştürme|5,000|m|ft|abbr=off}}'yi aşan dağ ve yanardağlarla çevrilidir.<ref name="natresearch">{{kitap kaynağı |başlık = Mexico City's Water Supply: Improving the Outlook for Sustainability. |yazar = National Research Council Staff |yıl = 1995 |yayımcı = National Academies Press |yer = Washington, DC |isbn = 978-0-309-05245-0 |dil=İngilizce}}</ref> Kendisini çevreleyen dağlardan gelen suların drenajı için doğal bir sisteme sahip olmayan vadi sebebiyle sehir, gerçekleşebilecek sellere müsait bir durumdadır. Bu sebeple 17. yüzyıldan itibaren drenaj amacıyla çeşitli kanallar ve tüneller yapılmıştır.<ref name="PorruaCuenca" /><ref name="natresearch" />
 
Meksiko'nun büyük bir kısmı, 17. yüzyılda başlayan süreç sonrasında günümüz itibarıyla tamamen kurumuş olan [[Texcoco Gölü]]'nün yer aldığı alan üzerine kurulmuştur.<ref name="PorruaCuenca" /> Sismik aktivitelerin yoğun olarak yaşandığı bir bölgedir.<ref name="yip">{{dergi kaynağı |son = Yip |ilk = Maricela |soyadı2 = Madl |ad2 = Pierre |başlık = Air Pollution in Mexico City |sayfalar = 16 |yayımcı = Salzburg Üniversitesi |tarih = 16 Nisan 2002 |url = http://biophysics.sbg.ac.at/mexico/air.htm |dil = İngilizce |erişim-tarihi erişimtarihi= 18 Ağustos 2017 |arşiv-url arşivurl= https://web.archive.org/web/20110914131727/http://biophysics.sbg.ac.at/mexico/air.htm |arşiv-tarihi arşivtarihi= 14 Eylül 2011 |ölüurl = no hayır}}</ref> Göl yatağının bulunduğu kısımların zemini doygun kilden meydana geldiğinden dolayı, yeraltı sularının aşırı miktarda çekilmesine ve bu da [[yeraltı suyu kaynaklı çökme|zeminin çökmesine]] yol açmaktadır. 20. yüzyılın başlarından itibaren şehir, bazı noktalarda {{Dönüştürme|9|m|ft|abbr=off}}'ye ulaşan boyutlarda çökmüştür. Bu çökme, yüzey akışı ve atık suyun tahliyesinde sorunla yol açmakta, özellikle [[yağışlı mevsim]]de su baskınlarının meydana gelmesine sebebiyet vermektedir.<ref name="natresearch" /><ref name="yip" /><ref>[https://www.nytimes.com/interactive/2017/02/17/world/americas/mexico-city-sinking.html?emc=edit_ta_20170217&nl=top-stories&nlid=73270920&ref=headline&_r=0 New York Times: "Mexico City, Parched and Sinking, Faces a Water Crisis" By Michael Kimmelman] February 17, 2017</ref> Günümüzde göl yatağının bulunduğu bölgede doğal yeşil alan kalmamış olup, ağaçlık alanların büyük bir kısmı güneyde: [[Milpa Alta]], [[Tlalpan]] ve [[Xochimilco]] beldelerinde bulunmaktadır.<ref name="yip" />
 
<gallery mode=packed heights=150px>
162. satır:
Meksiko'da, tropikal kuşakta bulunmasına karşın yüksek rakımlı bir şehir olmasından ötürü [[okyanusal iklim|subtropikal dağ iklimi]] ([[Köppen iklim sınıflandırması]]nda ''Cwb''), görülmektedir. Vadinin alçak kısımları, güneydeki yüksek kısımlarına göre daha az yağış alır.
 
Yıllık ortalama sıcaklık, bölgenin yüksekliğine göre {{Dönüştürme|12|to|16|C|F}} arasında değişmektedir. Sıcaklık, nadiren {{Dönüştürme|3|C|0}}'nin altına düşer veya {{Dönüştürme|30|C|0}}'nin üstüne çıkar.<ref name=weatherspark>{{Web kaynağı | başlık = Average Weather for Mexico City | url = http://weatherspark.com/averages/32574/Mexico-City-Distrito-Federal | yayıncı = Weather Spark | erişimtarihi = 29 Ekim 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161105013644/https://weatherspark.com/averages/32574/Mexico-City-Distrito-Federal | arşivtarihi = 5 Kasım 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Şehir tarinde ölçülen en düşük sıcaklık 13 Şubat 1960'ta {{Dönüştürme|-4,4|C}} ile gerçekleşirken en yüksek sıcaklık 9 Mayıs 1998'de {{Dönüştürme|33,9|C}} ile gerçekleşmiştir.<ref name="Extreme temps">{{web kaynağı |url = http://smn.cna.gob.mx/es/pronosticos/pronosticossubmenu/reporte-diario-del-observatorio-de-tacubaya |başlık = Reporte Diario del Observatorio de Tacubaya |yayıncı = Servicio Meteorológico Nacional |dil = İspanyolca |erişimtarihi = 13 Ekim 2016 |deadurl ölüurl= yes evet|arşivurl = https://web.archive.org/web/20161014033451/http://smn.cna.gob.mx/es/pronosticos/pronosticossubmenu/reporte-diario-del-observatorio-de-tacubaya |arşivtarihi = 14 Ekim 2016 |df = mdy-all }}</ref>
 
Meksika Vadisi, [[yüksek basınç]]lı sistemlerin etkisine maruz kalır. Bu sistemlerin oluşturduğu zayıf rüzgârlar, şehirdeki [[hava kirliliği|kirli havanın]] vadi dışına dağılmamasına sebep olur.<ref>{{web kaynağı |url = http://www.sma.df.gob.mx/sma/download/archivos/proaire_2002-2010.pdf |başlık = Program to improve air quality in the Metropolitan zone of the valley of del Medio Ambiente del Distrito Federal, SMA (2002) Programa para Mejorar la Calidad del Aire de la Zona Metropolitana del Valle de México, Gobierno del Distrito Federal |deadurl ölüurl= yes evet|arşivurl = https://web.archive.org/web/20070126231119/http://www.sma.df.gob.mx/sma/download/archivos/proaire_2002-2010.pdf |arşivtarihi = 26 Ocak 2007 |erişimtarihi = 18 Ağustos 2017 }}</ref>
 
Şehir her yıl, ortalama {{Dönüştürme|820|mm|in|1}} yağış alır. Haziran ayından eylül-ekim aylarına kadarki dönem, yağışların en yoğun yaşandığı dönemdir ve yılın kalan kısmında bu döneme kıyasla çok az yağış görülür.<ref name="natresearch" /> Yağmurun yanı sıra dolu yağışı da görülebilirken kış aylarında nadiren kar yağışı gerçekleşir ki şehirde kaydedilen son kar yağışı 12 Ocak 1967'dedir. Rüzgârların etkisiyle denizden gelen nemli havanın yol açtığı yağışlarla, haziran-ekim arasında yaşanan yağışlı mevsim ile yılın geri kalan kısmında görülen ve yağışlı mevsime kıyasla çok az yağış görülen [[kurak mevsim]], Meksiko'da görülen iki ana mevsimdir. En çok yağış alan ay temmuz iken, aralık ayı en az yağışın gördüğü aydır. Kurak mevsim, soğuk ve ılık dönem olmak üzere ikiye ayrılır. Kasım-şubat arasında süren soğuk dönemde, kuzeyden gelen kutupsal [[hava kütlesi|hava kütleleri]] havanın büyük oranda kurak kalmasını sağlar. Mart-mayıs arasındaki ılık dönemde ise tropikal rüzgârların etkisi görülse de yağış oluşturacak kadar nem taşımazlar.<ref name="lafragua">{{Dergi kaynağı |soyadı = Lafregua |ad = J |yazar2 = Gutierrez, A, Aguilar E, Aparicio J, Mejia R, Santillan O, Suarez MA, Preciado M |başlık = Balance hídrico del Valle de Mexico |versiyon = |yayıncı = Anuario IMTA |yıl = 2003 |url = http://www.imta.gob.mx/instituto/historial-proyectos/th/2003/HDR1-Balance.pdf |biçim = PDF |id tanıtıcı= |erişimtarihi = 1 Aralık 2008 |ölüurl = yes evet|arşivurl = https://web.archive.org/web/20081216230728/http://www.imta.gob.mx/instituto/historial-proyectos/th/2003/HDR1-Balance.pdf |arşivtarihi = 16 Aralık 2008 }}</ref>
 
== Tarihçe ==
[[Dosya:Oldmexicocity.jpg|thumbküçükresim|200px|Meksiko, 1628]]
1325 yılında kurulan kent, Tenochtitlan adıyla Aztek İmparatorluğu'nun başkenti oldu. Bu küçük göl köyü, özellikle Itzcoatl'ın hükümdarlık döneminden (1428-1440) başlayarak [[Aztek]] devletinin güçlenmesine bağlı olarak gelişti.
 
214. satır:
=== Lastik tekerlekli araçlar ===
{{ayrıca bakınız|Metrobús (Meksiko)}}
Şehirdeki [[otobüs]] seferleri, Red de Transporte de Pasajeros tarafından idare edilir. 2009 verilerine göre şehirde faaliyet gösteren yaklaşık 28.000 [[minibüs]], şehirdeki yolcuların yaklaşık %60'ını taşımaktadır.<ref>{{Kaynak |url = http://www.setravi.df.gob.mx/vialidades/transporte_vialidad.html |yayıncı = SETRAVI |başlık = Official statistics on ground transport in Mexico City |dil = İspanyolca |deadurl ölüurl= yes evet|arşivurl = https://web.archive.org/web/20090815115257/http://www.setravi.df.gob.mx/vialidades/transporte_vialidad.html |arşivtarihi = 15 Ağustos 2009 |erişimtarihi = 2 Ocak 2017 }}</ref><ref>{{Kaynak |url = https://books.google.com/books?id=bLs3H_IWr3wC&pg=PA381 |sayfa = 381 |başlık = The Transit Metropolis: A Global Inquiry |yazar = Robert Cervero |erişimtarihi = 2 Ocak 2017 |arşiv-url arşivurl= https://web.archive.org/web/20160521190931/https://books.google.com/books?id=bLs3H_IWr3wC&pg=PA381 |arşiv-tarihi arşivtarihi= 21 Mayıs 2016 |ölüurl = no hayır}}</ref>
 
Şehirde faaliyet gösteren ilk [[metrobüs]] hattı Haziran 2005'te, [[Avenida de los Insurgentes|Avenida Insurgentes]] üzerinde seferlerine başladı. 2. hat Aralık 2008'de [[Eje vial#Eje 4 Sur|Eje 4 Sur]]'da,<ref>{{Haber kaynağı |soyadı = Gómez Flores |ad = Laura |başlık = Con retraso de siete meses inicia línea 2 del Metrobús |dil = İspanyolca |tarih = 16 Aralık 2008 |çalışma= [[La Jornada]] |url = http://www.jornada.unam.mx/2008/12/16/index.php?section=capital&article=037n2cap |erişimtarihi = 7 Haziran 2010 }}</ref> 3. hat Şubat 2011'de [[Eje vial#Eje 1 Poniente|Eje 1 Poniente]]'de<ref>{{Haber kaynağı |soyadı = Gómez Flores |ad = Laura |başlık = Pretenden entregar antes la línea 3 del Metrobús |dil = İspanyolca |tarih = 31 Mayıs 2010 |çalışma= La Jornada |url = http://www.jornada.unam.mx/2010/05/31/index.php?section=capital&article=038n2cap |erişimtarihi = 7 Haziran 2010 }}</ref> ve 4. hat Nisan 2012'de [[Benito Juárez Uluslararası Havalimanı]] ile Insurgentes üzerindeki San Lázaro ve Buenavista metro istasyonları arasında hizmete girdi.<ref>{{Kaynak |url = http://www.elnorte.com/distritofederal/articulo/682/1362940/?Titulo=inaugura-gdf-linea-4-del-metrobus |başlık = Inaugura GDF Línea 4 del Metrobús |dil = İspanyolca |gazete = El Norte |tarih = 1 Nisan 2012 }}</ref> Günümüzde metrobüs ağı 7 hattan oluşmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Meksiko" sayfasından alınmıştır