Levha tektoniği: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
k Bot: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
1. satır:
[[Dosya:Bridge across continents iceland.jpg|thumbküçükresim|250px|Güneybatı [[İzlanda]]'da [[Álfagjá vadisi]] üzerindeki köprü, [[Avrasya]] ve [[Kuzey Amerika]] kıta tektonik levhalarının sınırındadır.]]
[[Dosya:Tectonicplates Serret.png|thumbküçükresim|300px|Tectonic plates (surfaces are preserved)]]
'''Levha hareketleri''' veya '''levha tektoniği''', en geniş anlamıyla [[litosfer]]in yapısını ve bu yapıyı doğuran evrimi araştıran [[jeoloji]] dalıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.britannica.com/science/plate-tectonics | başlık = Plate Tectonics/Britannica | erişimtarihi = 13 Nisan 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150617101706/https://www.britannica.com/science/plate-tectonics | arşivtarihi = 17 Haziran 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>
 
9. satır:
 
== Temel ilkeler ==
[[Dosya:Plates tect2 en.svg|thumbküçükresim|280px|Levhalar]]
 
Alman bilim adamı [[Alfred Wegener]]'in [[Kıta Kayması Teorisi]]'nin geliştirilmesi sonucu oluşmuştur. Başlangıçta tüm kıtaların ''[[Pangea]]'' adında tek bir kıta olduğu, sonradan parçalanarak zamanla günümüzdeki yerlerine ulaştığı görüşünü ortaya attı. Dünya'nın yüzeyi kesintisiz gibi görünüyorsa da gerçekte dev boyuttaki bir yap-boz gibi birbirine geçen parçalardan oluşmaktadır. Levha adı verilen bu parçalar, çok yavaş olarak sürekli biçimde birbirlerine göre hareket ederler. Bir levha, yalnızca okyanusal ya da kıtasal litosferden oluşabildiği gibi her iki litosfer türünü de içerebilir. Levhalar, levha sınırı ya da levha kenarı ile sonlanır. Depremlerin ve yanardağların çoğu bu bölgelerde görülür. Pangea verilen tek kıta parçasını çevreleyen denize [[Panthalassa]] denmekdir. Zaman içerisinde katmanlar hareket ettikçe Pangaea ikiye ayrıldı. Kuzeyde [[Laurasia]] ve güneyde [[Gondvana|Gondwanaland]] oluştu. Bu iki kıta Tetis (''{{Dil|en|Tethys}}'') denizi ile ikiye ayrıldı. Katmanların hareketi ile kıtalar iyice ayrılarak bugünkü hâlini aldı.
17. satır:
Yüzey şekillerinin jeolojik zaman boyutu içinde evrimi levha hareketleri çerçevesinde gerçekleşir. Yer kabuğu ve hemen altındaki manto katmanının birleşmesinden oluşan taş küre ([[litosfer]]), yavaş bir hareketle yer değiştiren 12 ayrı 'levha' halinde, değişken bir yap-boz tablosu oluşturur. Yarı akışkan astenosfer tabakası üzerinde yüzer durumda bulunan bu levhaların hareketi için gereken enerjiyi, astenosfer tabakasındaki konveksiyon akımları sağlar. Levhalar birbirleriyle sürekli temas halinde olduklarından, hareketlerinin yön ve şiddetini, yerin derinliklerinden gelen itici gücün özellikleri olduğu kadar levhaların birbiri ile olan ilişkileri de belirler. Böylece, kısa dönemde belirli bir düzen içinde süren levha hareketlerinin, zaman ölçeği büyütüldüğünde kaotik ve önceden belirlenemez bir biçimde gerçekleştiği gözlenir.
 
[[Dosya:Tectonic plate boundaries2.png|sağ|thumbküçükresim|250px|1- [[Astenosfer]]. 2- [[Litosfer]]. 3- [[Sıcak nokta]]. 4- [[Okyanusal kabuk]]. 5- [[Batan levha]]. 6- [[Kıtasal kabuk]]. 7- [[Rift Vadisi]]. 8- [[Yitim zonu]]. 9- [[Uzaklaşan sınır tabaka]]. 10- [[Dönüşümsel sınır tabaka]]. 11- [[Kalkan volkan]]. 12- [[Okyanus Ortası Sırtı]]. 13. [[Yaklaşan tabaka sınırı]]. 14- [[Strato Volkan]]. 15- [[Ada Yayı]]. 16- [[Levha]]. 17- [[Astenosfer]]. 18- [[Okyanus hendeği]]]]
[[Levha]]ların hareketlerinde yer kabuğunun bütün bu özellikleri rol oynar. Levhalar ortalama olarak yılda birkaç santimetre ölçeğinde hareket ederler (Bu kayma en uç örnek olan [[Pasifik levhası]] için yılda 15 santimetreye ulaşmaktadır). Hareket halindeki levhaların birbirleri arasında üç tür ilişkisi olabilir.<ref>{{kitap kaynağı|başlık=Türkiye'de Tetis'in Evrimi Levha Tektoniği Açısından Bir Yaklaşım|ad=Celal|soyadı=Şengör|yıl=1983|yayıncı=Türkiye Jeoloji Kurumu Yerbilimleri Özel Dizisi|yer=|isbn=|sayfa=|sayfalar=|url=https://www.researchgate.net/publication/292608324_Turkiye'de_Tetis'in_Evrimi_Levha_Tektonigi_Acisindan_Bir_Yaklasim|erişimtarihi=13 Nisan 2020|yazarbağı=}}</ref>