Halki Kapısı: Revizyonlar arasındaki fark

{{Kaliteli madde}}

'''Halki Kapısı''' ({{Dil|el|{{Polytonic|Χαλκῆ Πύλη|dil_adı=e}} ''Halki Pili''}}), [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] döneminde [[Konstantinopolis]] (bugün [[İstanbul]], [[Türkiye]]) şehrinde, [[Büyük Saray]]'ın ana törensel girişi. "Bronz kapı" anlamına gelen bu adın, [[bronz]] kapı kanatları ya da çatısında bulunan yaldızlı bronz döşemeler yüzünden verildiği düşünülmektedir.<ref>Kazhdan (1991), s. 405</ref> İç tarafı [[mermer]] ve [[mozaik]]lerle süslenmiş; dış yüzüneyse birçok [[heykel]] yerleştirilmiştir. Bunların en baskını, [[İkonoklazm#Bizans İkonoklazmı|Bizans İkonoklazm]]ı sırasında ana sembol olmuş İsa [[ikon]]udur. 10. yüzyılda kapının hemen yanına inşa edilmiş bir [[şapel]] vardır. Kapı, 13. yüzyılda yıkılmıştır. Şapel ise 19. yüzyıl sonuna kadar ayakta kalmıştır.

 

Kapı, ''"[[Augustaion]]"'' adı verilen tören alanının güneydoğu köşesinde bulunuyordu. Meydanın kuzey tarafında [[Aya Sofya]], güney ve batı taraflarında ise [[Zeuksippos Banyoları]] ile [[Sultanahmet Meydanı|İstanbul Hipodromu]] bulunmaktaydı.<ref>Kazhdan (1991), s. 232</ref>

 

 

İmparator [[I. Romanos]] ({{Hükümdarlık dönemi|920|944}}) tarafından yapıya, ''[[#İsa İkonası|Hristos Halkitis]]''{{'}}e ({{Dil|el|{{Polytonic|Χριστός Χαλκίτης|dil_adı=e}}}}) adanmış küçük bir şapel eklenmiştir. Bu şapel daha sonra İmparator [[I. İoannis]] ({{Hükümdarlık dönemi|969|976}}) tarafından daha büyük ölçekte yeniden inşa edilmiş ve kendisi de oraya gömülmüştür.<ref name="Kazhdan406"/><ref>Janin (1968), pp. 529-530</ref><ref>[[Cyril Mango]] (1958), p. 149</ref> Bu yeniden inşa aslında, sarayı çevreleyen duvarı daha içe inşa ederek şapel ile kapının birbirine bitişikliğini kaldıran selefi İmparator [[II. Nikiforos]] ({{Hükümdarlık dönemi|963|969}}), döneminde başlamıştı.<ref name="Kazhdan406"/> İmparator [[II. İsaakios]]'un ilk hükümdarlığında (1185-1195) [[bronz]] kapıları sökülen kapının ana binasından, Bizans [[Vakanüvis]]lerinin metinlerinde yaklaşık 1200 yılından sonra bahsedilmemektedir.<ref name="Kazhdan406"/><ref>[[Cyril Mango]] (1958), pp. 34-35</ref> Şapel ise bir süre daha ayakta kalmıştır ve 14. yüzyıl'da İstanbul'a gelen [[Ruslar|Rus]] hacıları, güncelerinde bu yapıdan sıkça bahsetmişlerdir <ref>Majeska (1984), pp. 241-242</ref> [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] döneminde ise, şapelin kalıntıları ''Arslanhane'' olarak bilinmekteydi ve küçük bir hayvanat bahçesi olarak hizmet vermekteydi.<ref>[[Cyril Mango]] (1958), pp. 149-169</ref> Şapelin kalıntıları 18. yüzyıl çizimlerinde görülmekteyse de, yapı 1804 yılında ise tamamen yıkılmıştır.<ref name="Kazhdan406"/>

== Tanım ==

Kapının literatürde birçok anlatımı vardır. [[Prokopius (tarihçi)|Prokopius]], en eski ve en etkili kaynaktır, kapının dışını süsleyen heykellerin listesi daha sonraki bir ''Parastaseis syntomoi chronikai'' ("kısa tarihsel not") da geçer.<ref>Cameron & Herrin (1984), pp. 48-51</ref>

 

Justinianus'un Halki'si tipik Bizans tarzında, sırasıyla silindirik [[revak]]lara yaslanmış [[tonoz]]lar üzerindeki merkez kubbeyi destekleyen dört ayaklı dikdörtgen bir binaydı. Kuzey ve güneydeki ayaklar, doğu ve batı tarafındakilere oranla biraz daha kısaydılar.<ref>Prokopius, ''De Aedificiis'', I.10.12-14</ref> Merkezî yapıya, kuzey ve güney taraflara gelecek şekilde, yine çatısı silindirik kubbeli daha küçük iki oda bitişikti.<ref>Prokopius, ''De Aedificiis'', I.10.13-14</ref> Hristos Halkitis kilisesinin kapıyla ilişkisi belirsizdir. [[Cyril Mango]], şapelin kapının solunda yer aldığını ve kapının kendisinin üzerine inşa edildiğini ileri sürmektedir.<ref>[[Cyril Mango]] (1958), p. 154</ref> [[18. yüzyıl]] tasvirlerinde, [[Ayasofya Müzesi|Ayasofya]]'nın 100 metre güney doğusunda yer alan yükseltilmiş bir platformun üzerinde olduğu bilinmektedir.<ref name="Kazhdan406"/>

 

== İsa İkonası ==

Halki'nin ana girişinin üstünde [[İsa]]'nin bir [[ikona]]sı durmaktaydı. Bu ikonaya ayrıca ''Hristos Halkitis'' ("Halki'nin İsa'sı") denilmekteydi.<ref name="Kazhdan406"/> İkonanın kaynağı belirsizdir. ''Parastaseis'' metnine göre yaklaşık 600 yılında ikona mevcuttu ancak bu bilginin kesinliği yoktur.<ref>[[Cyril Mango]] (1958), pp. 103, 108-112</ref> İmparatorluk sarayının en dış girişinde bulunması, onu şehrin en önemli dinî simgesi hâline getirmişti.<ref>Cameron & Herrin (1984), p. 175</ref> 726-730 yılları arasında bir zaman, Bizans İmparatoru [[III. Leon]] ({{Hükümdarlık dönemi|717|741}}) [[ikonoklazm]] hareketini başlattı ve bu ikonanın kaldırılması ve yerine bir haç konulmasını emretti.<ref name="Chalkites">Kazhdan (1991), pp. 406, 440</ref> İmparatoriçe [[İrini (Bizans imparatoriçesi)|İrini]] tarafından yaklaşık 787 yılında ilk defa restore edilmiştir. Ancak [[V. Leon]] ({{Hükümdarlık dönemi|813|820}}) tarafından yeniden kaldırılmış ve yerine basit bir haç konulmuştur. 843 yılında, [[İkonoklazm]]'ın nihayi yenilgisi ve ikonaların tekrar kiliselerde kullanılmaya başlanmasından sonra, bu haç keşiş ve ressam [[Lazarus Zografos|Lazaros]]'un mozaik ikonası ile yer değiştirilmiştir.<ref name="Chalkites"/><ref>Cormack (2000), p. 114</ref>

 

 

== Dış bağlantılar ==

{{Koordinat|41|0|21|N|28|58|38|E|region:TR-34_type:landmark|display=title}}

{{Konstantinopolis kamu alanları}}