Büyük Hadron Çarpıştırıcısı: Revizyonlar arasındaki fark

[[Dosya:Large Hadron Collider dipole magnets IMG 0955.jpg|thumbküçükresim|Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın bir bölümü.|300px]]

'''Büyük Hadron Çarpıştırıcısı''' ('''LHC''', İngilizce ''Large Hadron Collider'') dünyanın en büyük ve en güçlü [[çarpıştırıcı|parçacık çarpıştırıcısı]], şimdiye kadar inşa edilmiş en büyük, en karmaşık deneysel tesis ve dünyadaki en büyük tek makine.<ref>{{Web kaynağı | url = http://home.cern/topics/large-hadron-collider | başlık = The Large Hadron Collider | eser = home.cern | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160528010725/http://home.cern/topics/large-hadron-collider | arşivtarihi = 28 Mayıs 2016 | erişimtarihi = 24 Mayıs 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> [[CERN|Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi]] (CERN) 1998 ve 2008 yılları arasına 100'ü aşkın ülkeden 10.000 bilim insanı ve mühendisin yanı sıra 100'ün üzerinde üniversite ve laboratuvarın katılımıyla inşa edildi.<ref>{{Haber kaynağı |ad=Roger |soyadı=Highfield |tarih=16 Eylül 2008 |başlık=Large Hadron Collider: Thirteen ways to change the world |url=http://www.telegraph.co.uk/news/science/large-hadron-collider/3351899/Large-Hadron-Collider-thirteen-ways-to-change-the-world.html |eser=[[The Daily Telegraph]] |erişimtarihi=24 Mayıs 2016 |konumyer=Londra, Birleşik Krallık}}</ref> Maddeyi yüksek sıcaklık ve yüksek yoğunlukta incelemek için tasarlanmıştır ve böylece [[Büyük Patlama]]'dan hemen sonra oluşan [[plazma]] ortamındaki [[kuark]]-[[gluon]] birleşimleri gerçekleşebilir ve bu sayede [[mezon]] ve [[baryon]]lar oluşabilir.<ref name="Mercan2015">{{Tez kaynağı|type=Yüksek lisans|last=Mercan|first=Özge|date=2015|title=Yeni kuşak yüksek enerjili hızlandırıcılarda elektromanyetik Tau çifti üretimi|publisher=İstanbul Teknik Üniversitesi}}</ref> 175 m derinliğinde, [[Fransa-İsviçre sınırı]]nın altında ve [[Cenevre|Cenevre, İsviçre]] yakınlarında olup {{Dönüştürme|27|km|mi}} uzunluğunda bir tünel çevresinde uzanır. İlk araştırması 30 Mart 2010 ve 13 Şubat 2013 arasında daha önceki çarpıştırıcı dünya rekorundan yaklaşık 4 kat daha fazla,<ref name=bbc20100330>{{Basın açıklaması kaynağı|yayıncı=BBC News|tarih=30 Mart 2010|başlık=CERN LHC sees high-energy success|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8593780.stm|erişimtarihi=30 Mart 2010}}</ref> demet başına 3.5&nbsp;[[elektronvolt|teraelektronvolt]]'luk (TeV) ( toplamda 7&nbsp;TeV) bir enerji ile, 2012'den itibaren demet başına 4 TeV'e çıkarak (toplamda 8 TeV) gerçekleşti.<ref name="CERN Press Office 1">{{Web kaynağı | url = http://press.web.cern.ch/press/PressReleases/Releases2012/PR01.12E.html | başlık = LHC to run at 4&nbsp;TeV per beam in 2012 | yazar = CERN Press Office | tarih = 13 Şubat 2012 | yayıncı = CERN | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120802081129/http://press.web.cern.ch/press/PressReleases/Releases2012/PR01.12E.html | arşivtarihi = 2 Ağustos 2012 | erişimtarihi = 24 Mayıs 2016 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32809636 | başlık = LHC smashes energy record with test collisions | eser = BBC News | erişimtarihi = 24 Mayıs 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160321221925/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32809636 | arşivtarihi = 21 Mart 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> 13 Şubat 2013'te LHC'nin ilk çalışması resmi olarak sonlandırıldı ve planlı yükseltmeler için faaliyeti sonlandırıldı. Yükseltilmiş çarpıştırıcıda 'test' çarpıştırmaları 5 Nisan 2015'te yeniden başladı,<ref name="BBC">{{Web kaynağı | url = http://www.bbc.com/news/science-environment-32160755 | başlık = Large Hadron collider restarts after pause | yayıncı = [[BBC]] | yazar = Jonathan Webb | tarih = 5 Nisan 2015 | erişimtarihi = 24 Mayıs 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151113172923/http://www.bbc.com/news/science-environment-32160755 | arşivtarihi = 13 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı | soyadı1 = O'Luanaigh | ad1 = Cian | başlık = Proton beams are back in the LHC | url = http://home.web.cern.ch/about/updates/2015/04/proton-beams-are-back-lhc | website = CERN: Accelerating science | yayıncı = CERN | erişimtarihi = 24 Nisan 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151018133337/http://home.web.cern.ch/about/updates/2015/04/proton-beams-are-back-lhc | arşivtarihi = 18 Ekim 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> 20 Mayıs 2015'te demet başına 6.5 TeV'e ulaştı (toplamda 13 TeV, şimdiki dünya rekoru). İkinci araştırması 3 Haziran 2015'te başlamıştır.<ref name="2015restart">{{Web kaynağı | url = http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32976838 | başlık = Large Hadron Collider turns on 'data tap' | eser = BBC News | erişimtarihi = 24 Mayıs 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151120000022/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32976838 | arşivtarihi = 20 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

Son olarak 2016 yılında bu projenin 300TB boyutunda verisi, halka açık hale getirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://home.cern/about/updates/2016/04/cms-releases-new-batch-lhc-open-data | başlık = CMS releases new batch of LHC open data | tarih = 25 Nisan 2016 | yayıncı = CERN | erişimtarihi = 23 Mayıs 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160426182026/http://home.cern/about/updates/2016/04/cms-releases-new-batch-lhc-open-data | arşivtarihi = 26 Nisan 2016 | ölüurl = yes evet}}</ref>