Göktürk Kağanlığı: Revizyonlar arasındaki fark

[[Aşina]] ailesi, ''Chou Kitabı'' ve ''Kuzey Hanedanlar Tarihi'' 'ne göre, Hiung-nu'nun ayrı bir kolu<ref name="Zhou50">''Chou Kitabı'', [[:zh:s:周書/卷50|Cilt 50]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Northern99">''Kuzey Hanedanlar Tarihi'', [[:zh:s:北史/卷099|Cilt 99]] {{Zh icon}}</ref> ve ''Sui Kitabı'' ve ''T'ung-tien'' e göre, [[Kuzey Liang (16 Krallık)|Ping-liang]]'ın "Karışık yabancı" ([[:en:wikt:雜|雜]][[:en:wikt:胡|胡]] / 杂胡, Pinyin: záhú, Wade-Giles: tsa-hu)larındandır.<ref name="Sui84">''Sui Kitabı'', [[:zh:s:隋書/卷84|Cilt 84]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Tong197">杜佑, 《通典》, 北京: 中華書局出版, ([[Tu Yu]], ''[[T'ung-tien]]'', Cilt 197), 辺防13 北狄4 突厥上, 1988, ISBN 7-101-00258-7, p. 5401. {{Zh icon}}</ref> ''Sui Kitabı'' 'nın aktardığına göre, [[Kuzey Vey|Sonraki Vey]] (Kuzey Vey) imparatoru [[T'ai-wu]] (T'o-pa Ch'ou, Fu-li, Büri)'nun Chü-ch'ü'yü yok ettiğinde (18 Ekim 439 tarihinde<ref>[[Ssu-ma Kuang]], ''[[Tzu chih t'ung chien]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷123|Cilt 123]] {{Zh icon}}</ref><ref>Yıl: [[:zh:承和 (北凉)|永和]]七年 ([[:zh:太延|太延]]五年), Ay: 九月, Gün: 丙戌 [http://sinocal.sinica.edu.tw/ Academia Sinica] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180615004633/http://sinocal.sinica.edu.tw/ |tarih=15 Haziran 2018 }} {{Zh icon}}</ref>), [[Aşina]]'nın 500 hanesi [[Cücenler]]lere koşup [[Altay dağları|Chin-shanlara]] (Altay dağları) yerleştiler<ref name="Sui84"/>. Altay dağlarının kuzeyinde demir işleri yaparak Cücenlerin egemenliğinde yaşadılar<ref name="Sui84"/><ref name="Zizhi159">Ssu-ma Kuang, ''Tzu chih t'ung chien'', [[:zh:s:資治通鑑/卷159|Cilt 159]] {{Zh icon}}</ref>. Çin tarihsel kaynakları Cücen kağanı Anagui'nin, kızıyla evlenmek isteyen Göktürk kağanı Bumin'e “''Senin gibi demirci bir kölem benim kızımı hangi cesaret ve cür'etle nasıl isteyebilir?”''<ref>Türkoğlu Gök Alp, ''Sınırlandırılmış Türk tarihi'', Sevinç Matbaası, 1976, [http://books.google.com.tr/books?id=r0stAQAAIAAJ&q=demirci+k%C3%B6lem&dq=demirci+k%C3%B6lem&hl=tr&ei=SrVXTLHUCJH5cbycoNsI&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA s. 125.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121011142301/http://books.google.com.tr/books?id=r0stAQAAIAAJ&q=demirci+k%C3%B6lem&dq=demirci+k%C3%B6lem&hl=tr&ei=SrVXTLHUCJH5cbycoNsI&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA |tarih=11 Ekim 2012 }}</ref> dediğini kaydetmiştir. Anagui'nin bu ifadesi üzerine kimi araştırmacılar Göktürkler'in Cücenlerin egemenliği altında çalışan "demirci köleler" ([[:en:wikt:鍛|鍛]][[:en:wikt:奴|奴]], [[Pinyin]]: duànnú, [[Wade-Giles]]: tuan-nu)<ref>馬長壽, 《突厥人和突厥汗國》, 上海人民出版社, 1957, Ma Zhangshou, Tujue ve Tujue Kağanlığı, s. 10-11, "鍛奴"的突厥部落集团 "Demirci Köle" Türk Kabile Grubu, 突厥的鍛工主耍是以奴隸的身分爲柔然奴隸主汗庭服務的 Türk demircinin büyük bir çoğunluğu köle sıfatıyla Cücen Kağanı'nın sarayına hizmet etmekteydi.) {{Zh icon}}</ref><ref>陳豐祥, 余英時, 《中國通史》, 五南圖書出版股份有限公司, 2002, ISBN 978-957-11-2881-8, p. 155 (因突厥人工於鍛鐵,故世為柔然「鍛奴」。(Tujueler demir dövmeyi işlediler, o yüzden Cucenler için "demirci köle" oldu) {{Zh icon}}</ref><ref>[http://books.google.com.tr/books?id=1dRpAAAAMAAJ&q=slave++Rouran&dq=slave++Rouran&hl=tr&ei=RpBJTNPTBtS8cbH-7J8M&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA Gao Yang, "The Origin of the Turks and the Turkish Khanate", ''X. Türk Tarih Kongresi: Ankara 22 - 26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler'', V. Cilt, Türk Tarih Kurumu, 1991, s. 731.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20141011233932/http://books.google.com.tr/books?id=1dRpAAAAMAAJ&q=slave++Rouran&dq=slave++Rouran&hl=tr&ei=RpBJTNPTBtS8cbH-7J8M&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA |tarih=11 Ekim 2014 }} {{İng}}</ref><ref>Burhan Oğuz, ''Türkiye halkının kültür kökenleri: Giriş, beslenme teknikleri'', İstanbul Matbaası, 1976, p. 147. [http://books.google.com.tr/books?id=kOwBAAAAMAAJ&q=%22demirci+k%C3%B6le%22&dq=%22demirci+k%C3%B6le%22&hl=tr&ei=pDBMTKOSGYa8vgO5n-m7Cg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDIQ6AEwAg «Demirci köle» olmaktan kurtulup reisleri Bumin'e] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20141011232040/http://books.google.com.tr/books?id=kOwBAAAAMAAJ&q=%22demirci+k%C3%B6le%22&dq=%22demirci+k%C3%B6le%22&hl=tr&ei=pDBMTKOSGYa8vgO5n-m7Cg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDIQ6AEwAg |tarih=11 Ekim 2014 }} {{Tr}}</ref> olduklarını iddia etmiştir. Bunun Cücen toplumuna has 'vassallık' sistemi olabileceğini iddia eden araştırmacılar da bulunur<ref>Larry W. Moses, "Relations with the Inner Asian Barbarian", ed. John Curtis Perry, Bardwell L. Smith, ''Essays on Tʻang society: the interplay of social, political and economic forces'', Brill Archive, 1976, ISBN 978-90-04-04761-7, p. 65. [http://books.google.com.tr/books?id=5s4UAAAAIAAJ&pg=PA65&dq=Blacksmith+slave+Juan+Juan&hl=tr&ei=UE9PTNXaItTzcbvEmaUB&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CFMQ6AEwCQ#v=onepage&q=Blacksmith%20slave%20Juan%20Juan&f=false ''Slave' probably meant vassalage to the Juan Juan confederation of Mongolia, whom they served in battle by providing iron weapons, and also marching with qaghan's armies.''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20141017125435/http://books.google.com.tr/books?id=5s4UAAAAIAAJ&pg=PA65&dq=Blacksmith+slave+Juan+Juan&hl=tr&ei=UE9PTNXaItTzcbvEmaUB&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CFMQ6AEwCQ#v=onepage&q=Blacksmith%20slave%20Juan%20Juan&f=false |tarih=17 Ekim 2014 }} {{İng}}</ref>. Ancak Denis Sinor'a göre, Anagui'nin bu ifadesi Türklerin demircilik sanatlarında uzmanlaşmış olduğunun bir kanıtıdır<ref name="Denis26">Denis Sinor, Inner Asia: history-civilization-languages : a syllabus, Routledge, 1997, ISBN 978-0-7007-0380-7, p. 26. Contacts had already begun in 545 A.D. between the so-called "blacksmith-slave" Türk and certain of the small petty kingdom of north China,</ref><ref>Denis Sinor, ''ibid'', p. 101. [http://books.google.com.tr/books?id=foS-y-ShWJ0C&pg=PA101&dq=%22Blacksmith+slaves%22&hl=tr&ei=c5RTTLWYBonIvQP7xLUY&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CE0Q6AEwCDgK#v=onepage&q=%22Blacksmith%20slaves%22&f=false ''Beyond A-na-kui's disdainful referance to his "blaksmith slaves" there is ample evidence ot show that the Türks were indeed specializing in metallurgy, though it is difficult to establish whether they were miners or rather blacksmiths.''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20111003183528/http://books.google.com.tr/books?id=foS-y-ShWJ0C&pg=PA101&dq=%22Blacksmith+slaves%22&hl=tr&ei=c5RTTLWYBonIvQP7xLUY&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CE0Q6AEwCDgK#v=onepage&q=%22Blacksmith%20slaves%22&f=false |tarih=3 Ekim 2011 }} {{İng}}</ref>.

Ancak, Ekim 627'den önce Moğol ovasında yaşanan sert iklimler, ağır kar yağışı fırtınası toprakları birkaç metre derinliğe kadar örttü. Göçebelerin hayvanların otlatmaları önlendi ve bu nedenle hayvanların büyük çoğunluğu öldü.<ref name="David">David Andrew Graff, ''Medieval Chinese warfare, 300-900'', Routledge, 2002, ISBN 978-0-415-23955-4, [http://books.google.com.tr/books?id=QDsfWBimDEkC&pg=PA186&dq=Famine+627+China&hl=tr&ei=CrFTTOjwE46evgO9vqgZ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDIQ6AEwAg#v=onepage&q=Famine%20627%20China&f=false p. 186.] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131111160309/http://books.google.com.tr/books?id=QDsfWBimDEkC&pg=PA186&dq=Famine+627+China&hl=tr&ei=CrFTTOjwE46evgO9vqgZ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDIQ6AEwAg#v=onepage&q=Famine%20627%20China&f=false |tarih=11 Kasım 2013 }} {{İng}}</ref> ''Yeni Tang Kitabı'' 'nın aktardığına göre, 628 yılında [[Li Shimin|T'ai-tsung]] şöyle konuştu: ''Göktürk elinde yaz ortasında [[kırağı]] görüldü. Güneş beş gündür aynı yerden doğdu. Ay üç gündür aynı parlaklıktaydı. Bozkır kırmızı renkli hava ([[Kum fırtınası]]) ile dolduruldu.''<ref>[[Ou-yang Hsiu]] v.s., ''Yeni Tang Kitabı'', [[:zh:s:新唐書/卷215上|Cilt 215-I]] {{Zh icon}}</ref> Böylece Göktürk ile Tang arasındaki güç dengesi drastik bir şekilde değişti.<ref name="David"/>

Kapgan'ın, Bayırkuların kurduğu bir pusuda öldürülmesi üzerine Göktürk Kağanlığı'nın başına oğlu [[İnel Kağan|İnel]] (ya da Ünal) geçti. Ancak Kutluk'un oğlu [[Bilge Kağan|Bilge]]'yi, İnel'in kağanlığını kabul etmedi. Boy begleri (beyleri) Bilge'yi kağan ilan etti. İnel kabul etmese bile öldürüldü.Yeni kağan başa geçince kardeşi [[Kül Tigin]]'e ordunun komutanlığını verirken, [[Tonyukuk]]a [[vezirlik]] görevini verdi. Onun dönemi de amcası dönemindeki gibi devletin egemenliğindeki boyların başkaldırılarıyla geçti. Çin'in desteklediği [[Uygur]]-[[Karluk]]-[[Basmil|Basmıl]] bağlaşmasının [[Ötüken]]'e yönelik sürekli saldırıları, İpek Yolu'nun kilit noktası olan [[Cungarya]]{{Kaynak belirt}}'nın Çin'in denetimine geçmesi ve batıda [[Batı Göktürk Kağanlığı|On Ok]] budunu hakimiyetine alan Türgişler'in gün geçtikçe güçlenmesi neticesinde II. Göktürk Kağanlığı çöküşe sürüklendi. Bilge Kağan'ın, danışmanı Tonyukuk'u ve küçük kardeşi Kül Tigin'i kaybetmesinden sonra zehirlenerek {{Kaynak belirt}} öldürülmesi üzerine yerine geçen [[Tengri Kağan]] çocuk yaştaydı. Onun kağanlığına karşı gelen Ozmış da ülkeyi toparlayacak güçte değildi. Uygurlar 745'te Ötüken'e girerek Göktürk Kağanlığına son verdiler.