Endülüs: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Etiketler: Geri alındı potansiyel vandalizm Görsel Düzenleyici |
Ömer Berkay (mesaj | katkılar) Gerekçe: + telif hakkının ısrarlı ihlali Etiketler: İçerik değiştirildi Elle geri alma |
||
1. satır:
{{Koordinat|41|31|N|2|49|W|region:ES-SO_type:city_source:dewiki|display=title}}
{{Diğer anlamı2|Endülüs}} {{İspanya tarihi}}
'''Endülüs''' ([[Arapça]]: {{Arap yazısı|الأندلس}} ''al-andalus''), 711-1492 yılları arasında [[İber Yarımadası]]'nda [[Araplar]]ın etkisi altında bulunan bölgelere verilen isimdir. Endülüs kelimesinin [[Vandallar]]dan geldiğine inanırlar.{{kaynak belirt}} Ancak tarihî dayanağı yoktur. Müslümanların [[İber Yarımadası]]'ndaki varlığı en son [[Morisko]]ların 1609 yılında [[İspanya]]'dan sınır dışı edilmesiyle son bulmuştur.
== Tarihçe ==
=== Valiler Dönemi (714-756) ===
[[Dosya:Spain Andalusia Cordoba BW 2015-10-27 13-54-14.jpg|sol|thumb|300px|Kurtuba (Córdoba)'daki büyük cami]]
Başkenti [[Şam]]'da bulunan [[Emevî]] Devleti daha İslâmiyetin ilk yüzyılı olan [[7. yüzyıl]]da Kuzey Afrika'nın tümünü eline geçirmişti. [[8. yüzyıl]]ın başında Emevî Devleti'nin Kuzey Afrika'daki valisi olan [[Musa Bin Nusayr]], Emevî Halifesi [[Velid Bin Abdülmelik]]'in desteğiyle bir Berberî kumandan olan [[Tarık bin Ziyad]]'ı [[Cebelitarık]] Boğazı'nı geçerek [[İber Yarımadası]]'na gönderdi. O zamanlar [[İber Yarımadası]] Germen asıllı bir ulus olan [[Vizigotlar|Vizigot]]ların elindeydi ve başkentleri Toledo kentinde bulunuyordu. [[Tarık bin Ziyad]]'ın savaşta [[ricat]] olmaması için geri dönüş olasılığını kaldırmak üzere kendi gemilerini yaktırdığı belirtilir. Tarık Bin Ziyad, Vizigot kralı Rodrigo'yu ağır bir yenilgiye uğrattı. Vizigot krallığı parçalandı ve bütün İber Yarımadası kısa bir süre içinde Müslümanların eline geçti.
750 yılına kadar Endülüs Emevîleri'nin gönderdiği valiler tarafından yönetildi. 750 yılında [[Abbasî]]ler [[Bağdat]]'ta halifeliklerini ilan ettiler ve Emevî hanedanından Abdurrahman bin Muaviye, Endülüs'e kaçarak kendisini Emevî emiri ilan etti ve [[Córdoba, İspanya|Córdoba]] (Kurtuba) kentini kendine başkent yaptı.
=== Endülüs Emevîleri Dönemi (756-1031) ===
{{ana madde|Endülüs Emevileri}}
Bu dönem Endülüs'ün en parlak dönemi olarak bilinir. [[Córdoba, İspanya|Córdoba]] şehri, [[Bağdat]] ve [[Kahire]]'den sonra Dünya'nın üçüncü önemli bilim merkezi haline geldi. Bu dönemde günümüz [[Avrupa]] [[bilim]] ve [[sanat]]ının bâzı temelleri Endülüs'te atıldı. Yine o dönemde Avrupa'nın genelinde sadece papazlar ve liderler okuma yazma bilirken Endülüs'te halkın neredeyse tamamı okuma yazma biliyordu. Şehircilik ve şehir kültürü döneminin çok önüne geçmiştir. Kültürel farklılıkların zenginlik olarak algılandığı bir çağdır. Endülüslerin egemenliği altındaki topraklarda [[Sefarad]] Yahudileri bugün ''[[İspanya’daki Yahudi kültürünün altın çağı]]'' ([http://en.wikipedia.org/wiki/Golden_age_of_Jewish_culture_in_Spain Golden age of Jews ''(eng. wikipedia)'']) olarak adlandırılan çağlarını yaşamışlardır.
[[10. yüzyıl]] başlarında [[Abbâsîler|Abbasi]]lerin gücü azalmaya başladı. [[Mısır]]'daki [[Fatımî]]ler de kendilerini halife ilan ettiler. Böylece İslâm dininin önderliği bölünmüş oldu. Bu ortamda Endülüs Emiri [[III. Abdurrahman]], 16 Ocak 929 tarihinde kendisini halife ilan etti. Endülüs Emevîlerinin başarıları [[11. yüzyıl]] başlarına kadar devam etti. 1031 yılında halifelik sona erdi.
[[Dosya:Taifas2.gif|sağ|thumb|200px|Tavaif-ül Mülk Beylikleri]]
[[Dosya:Adolf Seel Innenhof der Alhambra.jpg|thumb|200px|[[El Hamra Sarayı]]]]
=== Mülûkü't-Tavâif (Beylikler) Dönemi (1031-1090) ===
{{ana madde|Tavaif-ül Mülk}}
Endülüs Emevî Devleti'nin son halifesi olan III. Hişâm, 1031 yılında öldüğünde Endülüs toprakları çok sayıda bağımsız devletçiklere bölündü. Bu devletçikler hem kendi aralarında çarpışmaya başladılar, hem de İspanya'nın Hristiyan devletçiklerinin de saldırılarıyla karşı karşıya kaldılar. Bâzı tavfa devletleri para karşılığı Hristiyan şövalyeleri de ordularında kullandılar. Örneğin [[Rodrigo Diaz de Vivar (El Cid)|El Cid]] (Arapça'daki El-Seyid adından gelir) adıyla tanınan [[Rodrigo Díaz de Vivar]], bunların en ünlüleri arasında yer alır. Bu karmaşık durum, [[Reconquista]]'yı hızlandırdı ve [[İspanya]]'da İslâm'ın yaygınlığını zayıflattı.
=== Murabıtlar Dönemi (1090-1147) ===
{{ana madde|Murabıtlar}}
Aslen [[Kuzey Afrika]] kökenli bir hanedan olan Murabıtlar, [[Endülüs Emevîleri]]nin parçalanmasını izleyen karışıklık döneminde düzenli bir askerî güce sahip olmalarının da verdiği avantajla kısa sürede [[İber Yarımadası]]nın [[Müslüman]] bölgelerinin neredeyse tamamını ele geçirdiler. 1090 ve 1147 yılları arasında bugünkü İspanya'nın büyük bölümü ve Kuzey Afrika'daki bâzı toprakları denetimleri altında tutarak güçlü bir devlet düzeni teşkil ettiler. İlk başlarda güçlerini korusalar da sonraları Hristiyan İber halklarının saldırıları ve Kuzey Afrikalı diğer toplulukların çıkarttığı ayaklanmalar yüzünden güçleri gün geçtikçe tükenen Murabıtlar, kendileri gibi Kuzey Afrika kökenli bir halk olan [[Muvahhidler]]in saldırıları sonucu onların egemenliği altına girerek siyasî hâkimiyetlerini kaybettiler.
=== Muvahhidler Dönemi (1147-1248) ===
{{ana madde|Muvahhidler}}
Muvahhidler gene [[Kuzey Afrika]] kökenli bir [[Müslüman]] hanedan olup [[Murabıtlar|Murabıtlar Devletini]] yıkarak onların yerine geçtiler. 1146 ve 1248 yılları arasında bugünkü [[İspanya]] topraklarının bir kısmının yanı sıra [[Kuzey Afrika]]daki bazı toprakları da denetimi altında tuttular. [[Hristiyanlık|Hristiyan]] saldırıları ve bazı iç karışıklıklar sonucu 1248'de yıkıldılar. [[İber Yarımadası]] üzerinde hüküm sürmüş son büyük devlettir. Bu devletin yıkılışının ardından egemenliğindeki topraklarda bağımsız emirliklerden başka bir şey kalmamıştır.
=== Gırnata (Granada) Sultanlığı (1232-1492) ===
1492'de [[Beni Ahmer Devleti]]nin yıkılışı ile [[İspanya]]'daki 781 senelik [[İslâm]] egemenliği sona erdi.
=== Müdeccenler ve Moriskolar (1492 - 1610) ===
[[İspanya]] kralı [[III. Felipe]] 22 Eylül 1609 tarihli bir fermanla 1610-1614 yılları arasında [[Müdeccenler]]i [[İspanya]]'dan kovdu. Çoğu cami, kümbet, medrese, köşk, saray ve eşsiz yapılar yıkıldı veya tahrip edildi. Müslümanlar kadın, çocuk fark etmeksizin katledildi veya İspanya dışına göç etmeye zorladı. 300.000 kadar Müdeccen, vatanlarını terkettiler. Böylece Müslümanların [[İspanya]]'daki izi büyük oranda silinmiş oldu.
== Kültür ==
|