İran: Revizyonlar arasındaki fark

| Gini_kaynağı = <ref name="CBI">[http://www.cbi.ir/page/5881.aspx CBI: Economic Trends 2008/2009] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110113052137/http://www.cbi.ir/page/5881.aspx |tarih=13 Ocak 2011 |datetarih=13 Ocak 2011 }} Retrieved July 4, 2009</ref>

İran, MÖ 4000'lere dayanan tarihi ve var olan yerleşmeleriyle dünyadaki en eski sürekli uygarlıklardan birine ev sahipliği yapmaktadır.<ref name="xinhuaciv">[http://news.xinhuanet.com/english/2007-08/10/content_6508609.htm Xinhua, "New evidence: modern civilization began in Iran", 10 Aug 2007] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20151015234935/http://news.xinhuanet.com/english/2007-08/10/content_6508609.htm |tarih=15 Ekim 2015 |datetarih=15 Ekim 2015 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref><ref name="iran-daily">[http://www.iran-daily.com/1385/2795/html/panorama.htm Iran Daily, "Panorama", 3 Mar 2007] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070312120827/http://www.iran-daily.com/1385/2795/html/panorama.htm |tarih=12 Mart 2007 |datetarih=12 Mart 2007 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref><ref name="iranian.ws">[http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml Iranian.ws, "Archaeologists: Modern civilization began in Iran based on new evidence", 12 Aug 2007] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150626145102/http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml |tarih=26 Haziran 2015 |datetarih=26 Haziran 2015 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref> Tarih boyunca İran [[Avrasya]]'daki merkezî konumu nedeniyle [[jeostrateji]]k öneme sahip olmuştur ve bir [[bölgesel güç]]tür.<ref name="parliament">[http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200607/cmselect/cmfaff/363/36310.htm parliament.uk, "Select Committee on Foreign Affairs, Eighth Report, Iran] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110629214500/http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200607/cmselect/cmfaff/363/36310.htm |tarih=29 Haziran 2011 |datetarih=29 Haziran 2011 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref><ref name="petro-hunt">[http://www.petro-hunt.com/lectures/LectureOpen.htm IRAN @ 2000 and Beyond lecture series, opening address, W. Herbert Hunt, 18 May 2000] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100103021931/http://www.petro-hunt.com/lectures/LectureOpen.htm |tarih=3 Ocak 2010 |datetarih=3 Ocak 2010 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref>

İran sözcüğünün kökeni, Sanskritçe ''Aryan'' sözcüğünden gelir.<ref name="hinduwebsite">[http://www.hinduwebsite.com/hinduism/concepts/arya.asp hinduwebsite.com, "The Concepts of Hinduism — Arya"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080513071527/http://www.hinduwebsite.com/hinduism/concepts/arya.asp |tarih=13 Mayıs 2008 |datetarih=13 Mayıs 2008 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref><ref name="wiscper">[http://imp.lss.wisc.edu/~aoliai/languagepage/iranianlanguages.htm imp.lss.wisc.edu, "Iranian Languages", Political, Social, Scientific, Literary & Artistic (Monthly) Oct 2000, No. 171, Dr. Suzan Kaviri, pp. 26–7] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080604110139/http://imp.lss.wisc.edu/~aoliai/languagepage/iranianlanguages.htm |tarih=4 Haziran 2008 |datetarih=4 Haziran 2008 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref><ref name="about.com">[http://ancienthistory.about.com/od/persianempiremaps/qt/Iran.htm "Iran — The Ancient Name of Iran", N.S. Gill] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110716094502/http://ancienthistory.about.com/od/persianempiremaps/qt/Iran.htm |tarih=16 Temmuz 2011 |datetarih=16 Temmuz 2011 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref>

İran platosu boyunca bulunan onlarca [[Prehistorya|tarih öncesi]] kalıntı<ref name="xinhuaciv">[http://news.xinhuanet.com/english/2007-08/10/content_6508609.htm Xinhua, "New evidence: modern civilization began in Iran", 10 Aug 2007] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20151015234935/http://news.xinhuanet.com/english/2007-08/10/content_6508609.htm |tarih=15 Ekim 2015 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref><ref name="iran-daily">[http://www.iran-daily.com/1385/2795/html/panorama.htm Iran Daily, "Panorama", 3 Mar 2007] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070312120827/http://www.iran-daily.com/1385/2795/html/panorama.htm |tarih=12 Mart 2007 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref><ref name="iranian.ws">[http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml Iranian.ws, "Archaeologists: Modern civilization began in Iran based on new evidence", 12 Aug 2007] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150626145102/http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml |tarih=26 Haziran 2015 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref> MÖ &nbsp;dördüncü binyılda, [[Mezopotamya]] yakınlarında ortaya çıkan en erken uygarlıklardan yüzyıllar önce antik kültürlerin ve yerleşim yerlerinin varlığına işaret etmektedir.<ref>http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/VOL/NN_SUM94/NN_Sum94.html {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060921062100/http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/VOL/NN_SUM94/NN_Sum94.html |tarih=21 Eylül 2006 |datetarih=21 Eylül 2006 }} retrieved 2006-04-29</ref>

[[Proto İranlılar]] ilk olarak [[Hint-İranlılar]]ın ayrılmasını takiben ortaya çıkmışlar ve izleri [[Baktria- Margiyana Arkeoloji Bölgesi]]ne kadar takip edilmektedir.<ref name="Panshin">[http://www.panshin.com/trogholm/wonder/indoeuropean/indoeuropean3.html "The Palaeolithic Indo-Europeans"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130629140035/http://www.panshin.com/trogholm/wonder/indoeuropean/indoeuropean3.html |tarih=29 Haziran 2013 |datetarih=29 Haziran 2013 }} — Panshin.com (retrieved 4 Haziran 2006)</ref> [[Aryan]], ([[İrani diller|Antik İran halkları]]) toplulukları MÖ &nbsp;üçüncü veya ikinci binyılda [[İran platosu]]na; büyük olasılıkla birden fazla göç dalgası ile gelmiş ve yerleşmişlerdir. Proto İranlıların "[[Doğu İran dilleri|Doğu]]" ve "[[Batı İran dilleri|Batı]]" diye gruplara ayrılması göçe bağlı olarak meydana gelmiştir.

Ahamenişlerin en büyük çalışması imparatorluğun kendisiydi. [[Zerdüşt]]'ün öğretilerinden kaynaklanan kurallar ve ahlak [[insan hakları]], [[Eşitlikçilik|eşitlik]] ve [[kölelik|köleliğin]] yasaklanmasına dayandırılan politikaları geliştiren ve uygulayan Ahamenişler tarafından sıkı bir şekilde takip edilmiştir. Zerdüştlük, Ahamenişler zamanında ve Kiros tarafından [[Babil]]'de özgür bırakılan sürgün edilmiş [[Yahudiler|Yahudi]]lerin ilişkileriyle, daha çok tanıtıldı ve [[İbrahimi dinler]]i etkiledi. [[Aristoteles|Aristo]], [[Eflatun]] ve [[Sokrates]] tarafından belirlenen [[Atina'nın Altın Çağı]] sırasında Yunanların Pers İmparatorluğu ve Orta Doğu ile temasları oluşurken Ahamenişlerin hüküm sürmüşlerdir. [[Orta Doğu]] ve [[Balkanlar]] halklarına sağlanan barış, asayiş, güvenlik ve zenginlik tarihte nadiren görülen bir dönemi oluşturmuş; bu dönem ticaretin bu oranda arttığı tek dönem olmuş ve bölge insanlarının yaşam standartları yükselmiştir.<ref name="vohuman">[http://www.vohuman.org/Article/Historical%20perspective%20on%20Zoroastrianism.htm vohuman.org, "Historical perspective on Zoroastrianism", Reproduced from Âtaš-è Dorün — The Fire Within, Jamshid Soroush Soroushian Memorial Volume II, 1st Books Library, Bloomington, IN, 2003] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080513172732/http://www.vohuman.org/Article/Historical%20perspective%20on%20Zoroastrianism.htm |tarih=13 Mayıs 2008 |datetarih=13 Mayıs 2008 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref>

1218'te [[Harezmşahlar Devleti]]'nin doğu bölgeleri olan [[Maveraünnehir]] ve [[Horasan]] [[Cengiz Han]]'ın istilasına uğradı. Bu dönemde yarım milyondan fazla İran nüfusu öldürüldü;<ref>The memoirs of [[Edward Teller]], ''[[Lawrence Livermore National Laboratory]] "Science and Technology Review"''. July/August 1998, p. 20, link: http://www.llnl.gov/str/pdfs/07_98.pdf {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071130232525/http://www.llnl.gov/str/pdfs/07_98.pdf |tarih=30 Kasım 2007 |datetarih=30 Kasım 2007 }}</ref>[[Nişabur]] gibi kentlerin caddeleri "kan nehirlerine döndü"; etrafına şehrin kedi ve köpek kulubelerinin itina ile yerleştirildiği insan kafalarından oluşan piramitler yapıldı.<ref>[[Sandra Mackey|Mackey, S.]]. ''The Iranians: Persia, Islam, and the soul of a nation''. 1996. ISBN 0-525-94005-7, p. 69.</ref> 1220 ve 1260 rasında İran'ın nüfusu bu kitlesel katliamlar ve [[açlık]] sonucu 2.500.000'dan 250.000'e düştü.<ref>[http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta's_Trip_Three.html Battuta's Travels: Part Three — Persia and Iraq] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080423014420/http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta's_Trip_Three.html |tarih=23 Nisan 2008 |datetarih=23 Nisan 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref>

Başkentini [[Semerkand]]'da kuran başka bir fatih olan [[Timur]] onu takip etti.<ref>[http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/oldwrld/armies/tamerlane.html Old World Contacts/Armies/Tamerlane] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080424041914/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/oldwrld/armies/tamerlane.html |tarih=24 Nisan 2008 |datetarih=24 Nisan 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref> Bu yıkım dalgaları etkileri [[Nişabur]] gibi birçok şehrin bu saldırılar öncesi nüfuslarına yeniden kavuşmasını sekiz yüzyıl kadar; 20. yüzyıla kadar engelledi.<ref>Mackey, S. ''The Iranians: Persia, Islam, and the soul of a nation''. 1996. ISBN 0-525-94005-7, p. 69.</ref> Ancak hem [[Hülagû Han]] hem de [[Timur]] ve onların takipçileri kendi tarzlarını ve gelenekleri fethettikleri yerinkilere göre değiştirip tamamen Pers kültürüne uygun yaşadılar.<ref>Bertold Spuler. ''The Muslim World. Vol. I The Age of the Caliphs.'' Leiden. E.J. Brill. 1960 ISBN 0-685-23328-6 p.29</ref>

İran'da ilk [[Şiîlik|Şiî İslâm]] devleti [[Şah İsmail]] tarafından [[Safevî Hanedanı]] (1501 ile 1736 arası) yönetiminde kuruldu. İlerleyen zaman içinde büyük bir politik güç haline geldi ve çift taraflı devlet antlaşmaları yapmaya başladı. Safevîlerin en güçlü oldukları zaman [[I. Abbas]]'ın hükmettiği dönemdir.<ref name="islamic1600">[http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/empires/safavid/abbas.html "The Islamic World to 1600", The Applied History Research Group, The University of Calgary, 1998] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080612134542/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/empires/safavid/abbas.html |tarih=12 Haziran 2008 |datetarih=12 Haziran 2008 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref>[[Safevî Hanedanı]] [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]], [[Şeybanî Hanlığı]] ve [[Portekiz İmparatorluğu]] ile savaştı. Safevîler başkentlerini [[Tebriz]]'den alarak önce [[Kazvin]]'e sonra da dönemlerinde sanata verdikleri destek ile İran estetik düzeyi yüksek üretim dönemlerinden birini yaşadığı [[İsfahan]]'a taşıdılar. Dönemlerinde ülke yönetiminde merkezileşme arttı; ordunun modernleştirilmesinde ilk adımlar atıldı ve mimaride [[İsfahânî tarzı]] gelişti. 1722'de Afgan isyancılar [[I. Hüseyin]]'i yendi ve Safevî Hanedanı'na son verdi.

[[İran Devrimi]], aynı zamanda İslâm Devrimi <ref>[http://www.iranchamber.com/history/islamic_revolution/islamic_revolution.php Islamic Revolution of 1979] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110629064154/http://www.iranchamber.com/history/islamic_revolution/islamic_revolution.php |tarih=29 Haziran 2011 |datetarih=29 Haziran 2011 }}, retrieved 23 Ocak 2008</ref><ref>[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761588431/Islamic_Revolution_of_Iran.html Islamic Revolution of Iran] {{Webarşiv|url=https://www.webcitation.org/5kwPmr4NK?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761588431/Islamic_Revolution_of_Iran.html |tarih=31 Ekim 2009 |datetarih=31 Ekim 2009 }}, [[encarta]], retrieved 23 Ocak 2008</ref><ref>Fereydoun Hoveyda, ''The Shah and the Ayatollah: Iranian Mythology and Islamic Revolution'' ISBN 0-275-97858-3, Praeger Publishers</ref> olarak da bilinir, Ocak 1978’de [[Şah]] karşıtı ilk büyük halk gösterileri ile başladı.<ref>[http://www.fsmitha.com/h2/ch29ir.html The Iranian Revolution] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20161010233759/http://www.fsmitha.com/h2/ch29ir.html |tarih=10 Ekim 2016 |datetarih=10 Ekim 2016 }} retrieved 23 Ocak 2008</ref> Grevler ve gösteriler ülkeyi ve ekonomiyi felç ettikten sonra Şah Şubat 1979’da ülkeden kaçtı ve büyük bir halk kitlesinin karşılamasıyla [[Ayetullah Humeynî]] İran’a geri döndü.<ref name="Britannica Khomeini">[http://www.britannica.com/eb/article-9045329 Ruhollah Khomeini] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080122031701/http://www.britannica.com/eb/article-9045329 |tarih=22 Ocak 2008 |datetarih=22 Ocak 2008 }}, Encyclopaedia Britannica retrieved 23 Ocak 2008</ref> [[Pehlevî Hanedanı]] 11 Şubat’ta İran ordusu, gerillalar ve militanlar sokak savaşlarında Şah’a bağlı silahlı gruplara karşı üstünlük sağlayınca kendini “tarafsız” ilan etmesiyle tamamen çöktü. 1 Nisan 1979’da İran resmen İslâmî Cumhuriyet oldu.<ref>[http://www.britannica.com/ebi/article-202892 Iran Islamic Republic] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060316040030/http://www.britannica.com/ebi/article-202892 |tarih=16 Mart 2006 |datetarih=16 Mart 2006 }}, Encyclopaedia Britannica retrieved 23 January 2008</ref><ref name="Britannica">[http://www.britannica.com/eb/article-32981 Encyclopædia Britannica] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071215140348/http://www.britannica.com/eb/article-32981 |tarih=15 Aralık 2007 |datetarih=15 Aralık 2007 }} 23 Ocak 2008</ref> Aralık 1979’da ülke teokratik bir anayasayı ve Humeynî’nin ülkenin dinî lideri olmasını onayladı.

[[Dosya:Saddam rumsfeld.jpg|thumbnail|sağ|170px|[[Donald Rumsfeld]] 19-20 Aralık 1983’te [[Saddam Hüseyin]] ile görüştü. Rumsfeld 24 Mart 1983 tarihinde yeniden ziyaret etti. Aynı tarihte BM Irak’ın İran’lı askerlere dönük olarak [[Hardal gazı]] ve kimyasal [[Tabun]] silahı kullandığını açıkladı.''[[The New York Times]]'' Bağdat 29 Mart 1984; "Amerikalı diplomatlar Irak ve A.B.D. ilişkileri açısından memnun olduklarını ifade ediyor ve her anlamda normal diplomatik bağların oluşturulduğunu düşünüyor"<ref>[[National Security Archive]]: http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB82 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080522084328/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB82/ |tarih=22 Mayıs 2008 |datetarih=22 Mayıs 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref>]]

İran’ın [[A.B.D. - İran İlişkileri|A.B.D. ile ilişkileri]] devrim sırasında hızla kötüleşti. 4 Kasım 1979’da bir grup İranlı öğrenci, A.B.D. büyükelçiliğinin “casus yuvası” olduğunu iddia ederek [[İran rehine krizi|elçilik personelini]] rehin aldı.<ref name="carterpbs">[http://www.pbs.org/wgbh/amex/carter/sfeature/sf_hostage.html PBS, American Experience, Jimmy Carter, "444 Days: America Reacts"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080608005347/http://www.pbs.org/wgbh/amex/carter/sfeature/sf_hostage.html |tarih=8 Haziran 2008 |datetarih=8 Haziran 2008 }}, retrieved 1 Oct 2007</ref> Elçilik personelini 1953’te [[Muhammed Musaddık]]’a düzenlenen komplo gibi devrim hükûmetine karşı halkı ayaklandırmaya çalışmakla suçladılar. Öğrenci liderleri [[Humeynî]]’den izin almadan elçiliği basmalarına rağmen Humeynî olayın başarıya ulaşması üzerine onları destekledi.<ref name="MarkBowden-Guests">{{kitap kaynağı |başlık=Guests of the Ayatollah: The Iran Hostage Crisis: The First Battle in America's War with Militant Islam |ilk=Mark |son=Bowden |yazarlink=Mark Bowden |sayfa=127 |isbn=0-8021-4303-2 |yayımcı=Grove Press |dil=İngilizce}}</ref> İlk birkaç ay içinde kadın ve [[Afroamerikan|Afro Amerikalı]] rehineler salıverilse de,<ref name="MarkBowden-Guests" /> kalan elli iki rehine 444 gün bırakılmadı.

--><ref>http://www.fas.org/cw/intro.htm {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080127015416/http://www.fas.org/cw/intro.htm |tarih=27 Ocak 2008 |datetarih=27 Ocak 2008 }} 23 January 2008</ref><!--

--><ref>[http://www.nti.org/e_research/profiles/Iran/Chemical/2340_2965.html NTI Chemical profile of Iran] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100408212924/http://www.nti.org/e_research/profiles/Iran/Chemical/2340_2965.html |tarih=8 Nisan 2010 |datetarih=8 Nisan 2010 }} 23 January 2008</ref>

İran, 1.648.195&nbsp;km²’lik yüzölçümüyle Türkiye'nin komşuları arasında [[yüzölçümü]] Türkiye'den büyük olan tek komşu ülke, aynı zamanda [[Yüzölçümlerine göre ülkeler|yüzölçümü açısından]], [[Libya]]'dan sonra ve [[Moğolistan]]'dan önce gelen Dünya'nın 18. büyük ülkesidir.<ref>[http://www.mongabay.com/igapo/world_statistics_by_area.htm World Statistics by Area] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080513192057/http://www.mongabay.com/igapo/world_statistics_by_area.htm |tarih=13 Mayıs 2008 |datetarih=13 Mayıs 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref> Ülkenin yüzölçümü kabaca [[Birleşik Krallık]], [[Fransa]], [[İspanya]] ve [[Almanya]] yüzölçümü toplamlarına eşit ya da [[Alaska]]'nın yüzölçümünden çok az küçüktür.<ref>[http://www.ngallery.org/middle_east/iran.html Welcome to Iran] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080719171117/http://www.ngallery.org/middle_east/iran.html |tarih=19 Temmuz 2008 |datetarih=19 Temmuz 2008 }} retrieved 25 Feb 2008</ref><ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Iran-LOCATION-SIZE-AND-EXTENT.html Iran-Location, size, and extent] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110501135947/http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Iran-LOCATION-SIZE-AND-EXTENT.html |tarih=1 Mayıs 2011 |datetarih=1 Mayıs 2011 }} retrieved 23 January 2008</ref> Kuzeybatıda [[Azerbaycan]] ile (432&nbsp;km/268&nbsp;mi) ve [[Ermenistan]] ile (35&nbsp;km/22&nbsp;mi) uzunluğunda; kuzeyde [[Hazar Denizi]]; kuzeydoğuda [[Türkmenistan]] ile (992&nbsp;km/616&nbsp;mi) uzunluğunda; doğuda [[Pakistan]] (909&nbsp;km/565&nbsp;mi) ve [[Afganistan]] ile (936&nbsp;km/582&nbsp;mi) uzunluğunda ve batıda [[Türkiye]] ile (499&nbsp;km/310&nbsp;mi) uzunluğunda ve [[Irak]] ile (1.458&nbsp;km) uzunluğunda ve son olarak güneyde [[Basra Körfezi]] ve [[Umman Körfezi]] ile sınırlara sahiptir. İran'ın yüzölçümü 1.648.000 [[Kilometre kare|km²'dir]].<ref name="CIA"/>

İran'da [[Hazar Denizi]] ile [[Huzistan]] kıyıları arasında [[İran platosu]] bulunmaktadır. Dünya'daki en dağlık ülkelerden biridir, coğrafyası çeşitli [[havza]] ve [[plato]]ları biririnden ayıran halı gibi serilmiş [[sıradağ]]lar ile biçimlendirilmiştir. [[Kafkas Dağları|Kafkas]], [[Zagros dağları|Zagros]] ve [[Elburz Dağları|Elburz]] sıradağları ile nüfusun yoğun olarak bulunduğu Batı bölgesi en dağlık kesimdir; en son belirtilen sıradağlar içinde yer alan [[Demavent Dağı]] 5.604 [[metre|m]] yüksekliğiyle yalnız İran'ın değil [[Hindukuş Dağları]]nın batısındaki Avrasya topraklarının en yüksek dağıdır.<ref>[http://news.surfwax.com/geography/files/Hindu_Kush_Mountains.html SurfWax: News, Reviews and Articles On Hindu Kush<!-- Bot generated title -->] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110624014628/http://news.surfwax.com/geography/files/Hindu_Kush_Mountains.html |tarih=24 Haziran 2011 |datetarih=24 Haziran 2011 }} retrieved 25 Feb 2008</ref> Yükseklikleri yer yer 5.000 metreye yaklaşan bu dağ sıraları iç bölgelerde çok sert bir kara ikliminin yaşanmasına neden olur. Hatta bu bölgelerde geniş çöl alanları bulunur.

İran'ın [[iklim]]i çoğunlukla [[kurak]] veya [[yarı kurak]] ve Hazar Denizi kıyısında [[Subtropikal iklim|subtropikaldir]]. Ülkenin kuzey sınır bölgesinde kış aylarında sıcaklıklar neredeyse donma noktasının altına düşer ve iklim yıl boyu nemli kalır. Yaz sıcaklıkları nadiren 29 [[Celsius|°C]]'yi aşar (85 [[Fahrenhayt|°F]]).<ref>[http://www.weneedtrees.com/iran/nature.asp Nature & Mountains of Iran] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080803060710/http://www.weneedtrees.com/iran/nature.asp |tarih=3 Ağustos 2008 |datetarih=3 Ağustos 2008 }} retrieved 25 Feb 2008</ref><ref name="simmons">{{Web kaynağı |url=http://my.simmons.edu/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=12 Mayıs 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080516050728/http://my.simmons.edu/ |arşivtarihi=16 Mayıs 2008 |ölüurl=yes }}</ref>

İslâm Cumhuriyetinin politik sistemi 1979 [[İran Anayasası]]'na dayanmaktadır.<ref>[http://www.servat.unibe.ch/icl/ir00000_.html "Constitution of Iran"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180821093931/http://www.servat.unibe.ch/icl/ir00000_.html |tarih=21 Ağustos 2018 |datetarih=21 Ağustos 2018 }}. Switzerland: [[Berlin Üniversitesi|University of Bern]].</ref> Sistem girift bir şekilde birbirine bağlı çeşitli yönetim yapılarını kapsamaktadır.

Uluslararası raporlara göre İran'ın insan hakları sicili oldukça zayıftır. İran'ın siyasal rejimi antidemokratiktir.<ref>[http://pages.eiu.com/rs/753-RIQ-438/images/Democracy_Index_2017.pdf "Democracy Index 2017 : Free Speech Under Attack".] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180218215442/http://pages.eiu.com/rs/753-RIQ-438/images/Democracy_Index_2017.pdf |tarih=18 Şubat 2018 |datetarih=18 Şubat 2018 }} ''www.eiu.com''. 30 Ocak 2018.</ref><ref>Totten, Michael J. (16 Şubat 2016). [https://web.archive.org/web/20180504005559/http://www.worldaffairsjournal.org/blog/michael-j-totten/no-iran-not-democracy "No, Iran is Not a Democracy"]. ''Dispatches''. World Affairs Institute. 4 Mayıs 2018'de kaynağından arşivlendi.</ref> Hükûmete veya [[İran dinî lideri|Dini lidere]] yönelik eleştirmenler sıklıkla tutuklanır ve siyasal aktivitenin diğer türlerinde olduğu gibi, adayların seçimlere katılması da ciddi şekilde kısıtlanmaktadır.<ref>Schmidt, Patrick. [https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/irans-election-procedures "Iran's Election Procedures"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190419163841/https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/irans-election-procedures |tarih=19 Nisan 2019 |datetarih=19 Nisan 2019 }}. ''The Washington Institute''.</ref><ref>Bezhan, Frud. [https://www.rferl.org/a/explainer-iran-candidate-vetting-process/24992823.html "Explainer: Iran's Process For Vetting Presidential Candidates"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190419163841/https://www.rferl.org/a/explainer-iran-candidate-vetting-process/24992823.html |tarih=19 Nisan 2019 |datetarih=19 Nisan 2019 }}. ''Radio Free Europe/Radio Liberty''.</ref> İran'da kadın hakları ciddi biçimde yetersiz olarak tanımlanmıştır<ref>[https://www.hrw.org/news/2018/02/24/iran-stop-prosecuting-women-over-dress-code "Iran: Stop Prosecuting Women Over Dress Code"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180225071027/https://www.hrw.org/news/2018/02/24/iran-stop-prosecuting-women-over-dress-code |tarih=25 Şubat 2018 |datetarih=25 Şubat 2018 }}. Human Rights Watch. 2018.</ref> ve çocuk hakları ciddi şekilde ihlal edilmektedir, İran'da dünyadaki diğer tüm ülkelere göre daha fazla çocuk suçlu idam edilmektedir.<ref>[https://www.hrw.org/news/2018/02/07/iran-three-child-offenders-executed "Iran: Three Child Offenders Executed"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190713074012/https://www.hrw.org/news/2018/02/07/iran-three-child-offenders-executed |tarih=13 Temmuz 2019 |datetarih=13 Temmuz 2019 }}. Human Rights Watch. 2018.</ref><ref>Freedom House (2017). [https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2017/iran "Iran"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170517002547/https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2017/iran |tarih=17 Mayıs 2017 |datetarih=17 Mayıs 2017 }}. ''Freedom in the World 2017''. Freedom House. "The Islamic Republic of Iran holds elections regularly, but they fall short of democratic standards due to the role of the hard-line Guardian Council, which disqualifies all candidates deemed insufficiently loyal to the clerical establishment. Ultimate power rests in the hands of the country's supreme leader, Ayatollah Ali Khamenei, and the unelected institutions under his control. Human rights abuses continued unabated in 2016, with the authorities carrying out Iran's largest mass execution in years and launching a renewed crackdown on women's rights activists. The regime maintained restrictions on freedom of expression, both offline and online, and made further arrests of journalists, bloggers, labor union activists, and dual nationals visiting the country, with some facing heavy prison sentences. Hard-liners in control of powerful institutions, including the judiciary and the Islamic Revolutionary Guard Corps (IRGC), were behind many of the year's abuses. There were no indications that President Hassan Rouhani, a self-proclaimed moderate seeking reelection in 2017, was willing or able to push back against repressive forces and deliver the greater social freedoms he had promised. Opposition leaders Mir Hossein Mousavi, his wife Zahra Rahnavard, and reformist cleric Mehdi Karroubi remained under house arrest for a sixth year without being formally charged or put on trial. As in 2015, the media were barred from quoting or reporting on former president Mohammad Khatami, another important reformist figure."</ref> Aynı cinsiyetten olan kişilerin cinsel aktiviteleri yasa dışıdır ve ölüme varan cezalarla cezalandırılabilir.<ref>Avery, Daniel (4 Nisan 2019). [https://www.newsweek.com/73-countries-where-its-illegal-be-gay-1385974 "71 Countries Where Homosexuality is Illegal"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20191211204842/https://www.newsweek.com/73-countries-where-its-illegal-be-gay-1385974 |tarih=11 Aralık 2019 |datetarih=11 Aralık 2019 }}. ''Newsweek''.</ref><ref>[https://www.dw.com/en/iran-defends-execution-of-gay-people/a-49144899 "Iran defends execution of gay people"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200109074057/https://www.dw.com/en/iran-defends-execution-of-gay-people/a-49144899 |tarih=9 Ocak 2020 |datetarih=9 Ocak 2020 }}. ''Deutsche Welle''. 12 Haziran 2019.</ref> 2000'li yıllardan bu yana, [[İran'ın nükleer programı|İran'ın tartışmalı nükleer program]]ı, ülkeye karşı uluslararası yaptırımların temelini oluşturan endişeleri gündeme getirmiştir. 14 Temmuz 2015 tarihinde başlatılan, İran ile [[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi|BM Güvenlik Konseyi]]'nin beş daimi üyesi ve [[Almanya]] arasında varılan bir anlaşma olan [[Ortak Kapsamlı Eylem Planı]], İran'ın zenginleştirilmiş [[uranyum]] üretimini kısıtlaması karşılığında nükleer yaptırımları gevşetmeyi amaçlamaktadır.

'''[[İran Dinî Lideri]]''' İran İslâm Cumhuriyeti’nin genel politikalarının tanımlanmasından ve denetiminden sorumludur.<ref name="leader">http://www.leader.ir/langs/en/index.php?p=leader_law {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130612094341/http://www.leader.ir/langs/en/index.php?p=leader_law |tarih=12 Haziran 2013 |datetarih=12 Haziran 2013 }} retrieved 13 May 2008</ref> Dini Lider din adamlarından oluşan [[Uzmanlar Meclisi]] tarafından kaydı hayat şartıyla seçilir. Dini lider, silahlı kuvvetlerin ''Başkomutanı''dır, askerî istihbaratı ve güvenlik operasyonlarını kontrol eder ve savaş açmada veya barış kabul etmede tek yetkilidir.<ref name="leader" /> Yargının, devlet radyo ve televizyonunun, polis kuvvetlerinin, silahlı kuvvetlerin baş yöneticileri ve 12 üyeli [[Anayasa Koruma Konseyi]]’nin altı üyesi Dinî Lider şehmuz tarafından atanır.<ref name="leader" />

Anayasa '''[[İran Devlet Başkanı]]''''nı dinî liderden sonraki en yüksek devlet otoritesi olarak tanımlar.<ref name="leader" /><ref name="photius">[http://www.photius.com/countries/iran/government/iran_government_the_presidency.html Iran The Presidency] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080622094238/http://www.photius.com/countries/iran/government/iran_government_the_presidency.html |tarih=22 Haziran 2008 |datetarih=22 Haziran 2008 }} retrieved 25 January 2008</ref> Devlet Başkanı dört yıllığına genel oy ile seçilir ve yeniden yalnızca bir kez daha seçilebilir.<ref name="photius" /> Örneğin İran Devlet Başkanı [[Mahmut Ahmedinejad]] 2005 [[İran Devlet Başkanlığı Seçimleri]]'nde seçilmiştir ve ardından 2009’da yapılan seçimlerde tekrar cumhurbaşkanı olmuştur.<ref>[http://www.biographyartist.com/2007/03/mahmood-ahmadinejad.html Biography of popular peoples: Mahmood Ahmadinejad] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110815213851/http://www.biographyartist.com/2007/03/mahmood-ahmadinejad.html |tarih=15 Ağustos 2011 |datetarih=15 Ağustos 2011 }} retrieved 28 Feb 2008</ref>

Başkan adayları, İslâm devriminin ülkülerine bağlılıklarından emin olmak üzere mutlaka Anayasa Koruma Konseyi’nden onay almalıdır.<ref>Chibli Mallat, The Renewal of Islamic Law: Muhammad Baqer As-Sadr, Najaf and the Shi'i international, ISBN 0-521-53122-5, Cambridge University Press</ref> Anayasanın 115. maddesine göre Cumhurbaşkanı [[Şiilik|Şii]] mezhebinden olmalıdır.<ref name=":0" /> Devlet Başkanı anayasanın uygulanmasından ve her konuda son sözü söyleme yetkisine sahip olan dinî lidere bağlı olan konular dışında yönetim yapılarının çalışmasından sorumludur.<ref name="leader" /> Devlet Başkanı [[Bakanlar Kurulu]]nu atar ve onlardan danışmanlık alır, hükûmet kararlarını yönlendirir ve yasamanın önüne konacak hükûmet politikalarını seçer.<ref>http://countrystudies.us/iran/84.htm {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110520124905/http://countrystudies.us/iran/84.htm |tarih=20 Mayıs 2011 |datetarih=20 Mayıs 2011 }} retrieved 2 February 2008</ref> Devlet Başkanı’na bağlı olarak sekiz kişilik yardımcılar kurulu ve yirmi iki kişiden oluşan ve meclis tarafından onaylanması gereken bir [[Bakanlar Kurulu]] vardır.

<ref>[http://www.iranchamber.com/government/articles/structure_of_power.php The Structure of Power in Iran<!-- Bot generated title -->] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110605074610/http://www.iranchamber.com/government/articles/structure_of_power.php |tarih=5 Haziran 2011 |datetarih=5 Haziran 2011 }} retrieved 28 Feb 2008</ref> Birçok devlette olan uygulamanın tersine İran’da [[hükûmet]] orduyu kontrol etmez. Devlet Başkanı İçişleri ve Savunma Bakanı’nı atasa da, mecliste bu iki bakanlık için güvenoyu almadan önce dinî liderin açık onayını alması bir gelenektir.

2008 yılı itibarıyla [[İran Meclisi]] tek meclisli bir yapıdır.<ref name="Majlis">http://www.electionguide.org/country.php?ID=103 {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110616042705/http://www.electionguide.org/country.php?ID=103 |tarih=16 Haziran 2011 |datetarih=16 Haziran 2011 }} retrieved 3 February 2008</ref>[[İran devrimi]] öncesinde yasama iki meclisli idi ancak [[İran Senatosu]] yeni Anayasa’da kaldırıldı. İran Meclisi dört yıllığına seçilen 290 üyeden oluşmaktadır.<ref name="Majlis" /> Meclis [[yasama]] faaliyetini yürütür, uluslararası antlaşmaları değerlendirir ve ulusal bütçeyi onaylar.<ref name="wapedia">http://wapedia.mobi/en/Majlis_of_Iran{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }} retrieved 2 February 2008</ref> Tüm meclis üyeleri ve Meclis’teki tüm yasama çalışmaları Anayasa Koruma Konseyi tarafından onaylanmalıdır.<ref name="wapedia" /><ref>[http://countrystudies.us/iran/86.htm Iran - The Council of Guardians] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110520124440/http://countrystudies.us/iran/86.htm |tarih=20 Mayıs 2011 |datetarih=20 Mayıs 2011 }} retrieved 3 February 2008</ref>

[[Anayasa Koruma Konseyi]] altı tanesi Dinî Lider tarafından atanan on iki üyeden oluşmaktadır. Diğerleri İran Yargı’sı tarafından aday gösterilen hukukçular arasından İran Meclisi tarafından seçilmektedir.<ref name="photius">http://www.photius.com/countries/iran/government/iran_government_the_council_of_guard~276.html {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110624023650/http://www.photius.com/countries/iran/government/iran_government_the_council_of_guard~276.html |tarih=24 Haziran 2011 }} retrieved 3 February 2008</ref><ref>http://www.iranonline.com/iran/iran-info/Government/constitution-6-2.html {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110617152445/http://www.iranonline.com/iran/iran-info/government/constitution-6-2.html |tarih=17 Haziran 2011 |datetarih=17 Haziran 2011 }} retrieved 3 February 2008</ref> Konsey anayasayı yorumlar ve [[Meclis]] kararlarını iptal edebilir. Eğer bir yasa anayasa veya [[Şeriat]] ile uyumlu değilse Meclis’e düzeltilmesi için tekrar geri gönderilmektedir.<ref name="photius" /> Çelişkili gibi görünse de Konsey İran Anayasası’na dayanarak parlamento üyelerini veto etmiştir.

[[Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi]] Meclis ve Anayasa Koruma Konseyi arasındaki anlaşmazlıklarda çözüm bulma yetkisine sahiptir ve Dinî Lider’i ülkedeki en güçlü yönetim yapısı yapacak biçimde ona danışmanlık görevi sunar.<ref>http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/middle_east/03/iran_power/html/expediency_council.stm {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080305232619/http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/middle_east/03/iran_power/html/expediency_council.stm |tarih=5 Mart 2008 |datetarih=5 Mart 2008 }} retrieved 3 February 2008</ref>

<ref name="Judiciary">http://www.iranchamber.com/government/articles/structure_of_power.php {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110605074610/http://www.iranchamber.com/government/articles/structure_of_power.php |tarih=5 Haziran 2011 |datetarih=5 Haziran 2011 }}, retrieved 3 Feb 2008</ref>

[[İran ekonomisi]] planlı ekonomi, petrol ve diğer büyük sektörlerde devlet işletmeciliği, köy [[tarım]]ı ve küçük ölçekli özel işletme ve hizmet yatırımlarının bir karışımıdır.<ref>http://www.traveldocs.com/ir/economy.htm {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110608192955/http://www.traveldocs.com/ir/economy.htm |tarih=8 Haziran 2011 |datetarih=8 Haziran 2011 }} retrieved 23 January 2008</ref> Ekonomik [[altyapı]]sı son 20 yıl içinde düzenli bir oranda gelişmektedir ancak [[enflasyon]] ve [[işsizlik]]ten etkilenmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://iran-daily.com/1386/2887/html | başlık = World Bank: Iran’s Economic Indices Improving | erişimtarihi = 8 Temmuz 2007 | yayımcı = Iran Daily | tarih = 8 Temmuz 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160415083203/http://iran-daily.com/1386/2887/html | arşivtarihi = 15 Nisan 2016 | ölüurl = no }}</ref> 21. yüzyılın başında hizmet sektörü GSMH’da en büyük yüzdeye sahip oldu; hizmet sektörünü [[madencilik]], imalat ve [[tarım]] izledi. 2006'da yaklaşık olarak hükûmet bütçesinin %45’i [[petrol]] ve [[doğal gaz]] ödemelerinden ve %31’i vergi ve harçlardan geldi. 2000-2004 arasında hükûmet harcamaları yıllık %14'lük bir enflasyon oluşturdu. İran $70.000.000.000'lık döviz rezervinin %80’ini ham petrol ihracatından elde etmiştir.<ref>[http://iran-daily.com/1386/3068/html/economy.htm Forex Reserves Put at $70b] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080612142153/http://www.iran-daily.com/1386/3068/html/economy.htm |tarih=12 Haziran 2008 |datetarih=12 Haziran 2008 }} Retrieved on 24 February 2008</ref> 2007’de GSMH'nin $206.000.000.000 (satın alma gücü paritesi açısından ise $852.000.000.000) veya kişi başına düşen millî gelir açısından $3.160 (satın alma gücü paritesi açısından ise $12.300).<ref name="CIA" /> İran'ın resmî olarak yıllık büyüme oranı ise %6'dır.<ref>Surrounded:seeing the world from Iran's point of view Military review July-August 2007 Houman A. Sadri p.21</ref> Bu veriler ve çok çeşitli olan ancak küçük ölçekli sanayi yapısı nedeniyle, BM İran’ın ekonomisini yarı-gelişmiş kabul etmektedir.<ref name="newworldencyclopedia">[http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Iran "New World Encyclopedia"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080723142606/http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Iran |tarih=23 Temmuz 2008 |datetarih=23 Temmuz 2008 }}, retrieved 28 Jan 2008</ref>

%1,8’e yakın bir oranda istihdam sağlayan turizm sektörünün önümüzdeki beş yıl içinde istihdam açısından %10'luk bir oranı yakalaması bekleniyor.<ref>http://www.farsinet.com/travel2iran/ {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080524105335/http://www.farsinet.com/travel2iran/ |tarih=24 Mayıs 2008 |datetarih=24 Mayıs 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref>

2004 yılında 1.659.000 yabancı turist İran'ı ziyaret etmiştir; turistlerin çoğunluğu [[Orta Asya]] cumhuriyetleri de dâhil olmak üzere [[Asya]] ülkelerinden gelirken çok küçük bir kısmı [[Avrupa Birliği]] ve [[Kuzey Amerika]] ülkelerinden gelmiştir. 2000’li yılların başında sanayi hâlâ [[altyapı]], [[iletişim]], denetleyici [[norm]]lar ve yetişmiş çalışan konularında ciddi sorunlar yaşamaktadır.<ref name="nuclear">http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120130153236/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf |tarih=30 Ocak 2012 |datetarih=30 Ocak 2012 }} retrieved 23 January 2008</ref> İran [[turizm]] geliri açısından Dünya'da 89. sıradadır ancak aynı zamanda Dünya'daki en turistik ilk on ülke arasındadır.<ref name="Tourism">http://www.iran-daily.com/1384/2241/html/focus.htm {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080513074502/http://www.iran-daily.com/1384/2241/html/focus.htm |tarih=13 Mayıs 2008 |datetarih=13 Mayıs 2008 }} retrieved 15 Feb 2008</ref> Yetersiz tanıtım, dengesiz bölge şartları, Dünya'daki olumsuz imaj, turizm sektöründe etkili planlama yetersizliği turizmde büyümeyi engellemiştir.

Şimdiki hükûmet daha önceki hükûmetin pazar reform planlarını takip etmeye devam etmekte ve İran’ın petrole dayalı ekonomisini çeşitlendirmeye çalışacağını ifade etmektedir. Bunu devlet yatırımlarını [[otomotiv]], [[imalat]], [[uzay]] sanayileri, tüketici [[elektronik|elektroniği]], [[petrokimya]] ve [[nükleer teknoloji]] gibi alanlara yaparak gerçekleştirmeye çalışıyor. İran [[biyoteknoloji]], [[nanoteknoloji]] ve [[ilaç]] sanayilerinde de açılımlar yapmaktadır.<ref>[http://www.nanovip.com/nanotechnology-companies/iran List of Iranian Nanotechnology companies] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20061114070827/http://www.nanovip.com/nanotechnology-companies/iran |tarih=14 Kasım 2006 |datetarih=14 Kasım 2006 }} retrieved 23 January 2008</ref> Güçlü petrol pazarı 1996’dan beri İran üstündeki finansal baskıların hafiflemesine neden oldu ve Tahran'ın borç servisinin ödemelerini yapmasını sağladı. İran'ın bütçe açıkları her zaman kronik bir sorun olmuştur; özellikle geniş ölçekli devlet sübvansiyonları; indirimli yiyecek sağlanması ve özellikle benzin satışı; tek başına enerji sektörüne maliyeti 2008 için 84.000.000.000 dolardır.<ref>http://www.payvand.com/news/07/jan/1295.html {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20171010061417/http://www.payvand.com/news/07/jan/1295.html |tarih=10 Ekim 2017 |datetarih=10 Ekim 2017 }} "Ahmadinejad's Achilles Heel: The Iranian Economy" retrieved 23 January 2008</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.iran-daily.com/1387/3111/html/economy.htm | başlık = Energy subsidies reach $84b | erişimtarihi = 27 Nisan 2008 | yayımcı = Iran-Daily | tarih = 8 Ocak 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090619035938/http://iran-daily.com/1387/3111/html/economy.htm | arşivtarihi = 19 Haziran 2009 | ölüurl = no }}</ref>

İran [[doğal gaz]] rezervi açısından Dünya'da ikinci ve [[petrol]] rezervi açısından Dünya'da üçüncü durumdadır.<ref>http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Iran/Background.html {{Webarşiv|url=https://archive.is/20120731122437/www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Iran/Background.html |tarih=31 Temmuz 2012 |datetarih=31 Temmuz 2012 }} retrieved 23 January 2008</ref>

2005'te, [[kaçakçılık]] ve yetersiz ülke içi kullanım nedeniyle İran petrol ithalatına $4.000.000.000 harcamıştır.<ref>[http://www.heraldextra.com/content/view/205986/3/ "U.S. targets Iran's vulnerable oil"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070118000204/http://www.heraldextra.com/content/view/205986/3/ |tarih=18 Ocak 2007 |datetarih=18 Ocak 2007 }} retrieved 23 January 2008</ref> 2005'te petrol endüstrisi günde ortalama 4.000.000 varil üretime ulaşmıştır; 1974'te ise günde ortalama 6.000.000 varil üretim yapılıyordu. 2000'li yılların başında endüstri [[altyapı]]sı teknolojik yetersizlikten dolayı çok zayıflamıştı. 2005'te çok az sayıda araştırma kuyusu açıldı.

İran kültürü İslâm öncesi ve İslâmî kültürün bir karışımıdır. Büyük olasılıkla [[Orta Asya]] ve [[Andronovo Kültürü]]'nden kaynaklanan İran kültürü, MÖ &nbsp;2000’lerdeki İran bölgesi kültürünün mirasçısı olarak büyük oranda kabul edilmektedir. İkinci bin yıl sırasında entelektüellerin ve dinin ve daha önce de halkın dili olarak [[Farsça]] ile beraber İran kültürü uzun bir süre [[Orta Doğu]] ve [[Orta Asya]]’nın baskın kültürü olmuştur. İran kültürünün görece olarak Çin, Hint ve Roma medeniyetlerini etkilemesi açısından [[Sâsânî İmparatorluğu]] İran’da önemli ve etkili bir dönem oluşturmuştur,<ref>J. B. Bury, History of the Later Roman Empire: From the Death of Theodosius I to the Death of Justinian Volume 1, p.109 ISBN 0-486-20398-0, Dover Publications</ref> ve aynı şekilde batı Avrupa ve Afrika’yı da etkilemiştir.<ref>[http://www.transoxiana.com.ar/0104/sasanians.html Transoxiana 04: Sassanids in Africa] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080528203821/http://www.transoxiana.com.ar/0104/sasanians.html |tarih=28 Mayıs 2008 |datetarih=28 Mayıs 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref> Bu etki hem Avrupa hem de Asya ortaçağ sanatında önemli bir rol oynamıştır.<ref>[http://www.artarena.force9.co.uk/sass2.htm Iransaga: The art of Sassanids] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080515204345/http://www.artarena.force9.co.uk/sass2.htm |tarih=15 Mayıs 2008 |datetarih=15 Mayıs 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref> Bu etki [[İslâm]] dünyasına da taşınmıştır. Daha sonraları İslâmî öğrenimin [[filoloji]]si, [[edebiyat]]ı, [[hukuk]]u, [[felsefe]]si, [[Tıp|tıbbı]], [[Mimari]]si ve [[bilim]]i İslâm dünyasına [[Sâsânî İmparatorluğu]]’ndan aktarılan yapılardan oluşuyordu.

<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.tebyan.net/Literature_Art/GodlyPeople/Occasions/2005/2/22/10530.html |başlık=گزارش عزاداری ، ارامنه و زرتشتیان ایران |erişimtarihi=5 Haziran 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20111116184724/http://www.tebyan.net/Literature_Art/GodlyPeople/Occasions/2005/2/22/10530.html |arşivtarihi=16 Kasım 2011 |ölüurl=no }}</ref> İran’ın Yılbaşısı ([[Nevruz]]) İran’da baharın gelişini kutlamak için 21 Mart tarihinde kutlanan eski çağlardan kalma bir gelenektir. Bu tarih aynı zamanda Türkiye, Kuzey Irak, Afganistan, Azerbaycan, Özbekistan, Türkmenistan, Tacikistan, Kazakistan, Gürcistan ve Ermenistan’da da kutlanmaktadır.<ref>http://www.zoroastrian.org/articles/nowruz.htm {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080513130244/http://www.zoroastrian.org/articles/nowruz.htm |tarih=13 Mayıs 2008 |datetarih=13 Mayıs 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref> 2004 yılında Nevruz [[UNESCO]] tarafından [[İnsanlığın Sözlü ve Manevî Mirası]] listesinde gösterildi.<ref name="culture">{{Web kaynağı | url = http://www.payvand.com/news/04/jul/1090.html | başlık = "Nowrouz Vital Meeting to be Held in Tehran" | erişimtarihi = 14 Nisan 2006 | ilk = Payvand.com | son = Iran News | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160813135602/http://www.payvand.com/news/04/jul/1090.html | arşivtarihi = 13 Ağustos 2016 | ölüurl = no }}</ref>

[[İnternet]] İran gençliği arasında inanılmaz oranda yayılmış durumdadır. İran bugün Dünya'da dördüncü büyük [[blogger]] sayısına sahip ülke durumundadır.<ref>[http://www.guardian.co.uk/technology/2004/dec/20/iran.blogging Freedom in Farsi blogs] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080514050628/http://www.guardian.co.uk/technology/2004/dec/20/iran.blogging |tarih=14 Mayıs 2008 |datetarih=14 Mayıs 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref>

İranlılar mimaride [[matematik]], [[geometri]] ve [[Gökbilim|astronomiyi]] ilk kez kullananlardandı ve kapalı çarşı ve camilerin inşasında sıklıkla görülebileceği gibi büyük kamusal alanların yapımında sıra dışı yetenekleri vardı. Klasik [[İran mimarîsi]]nin ana yapıları [[cami]] ve [[saray]]dır. İran, çok sayıda sanat evi ve galerisinin yanı sıra Dünya'daki en büyük ve değerli mücevher koleksiyonlarına da sahiptir. Dünyadaki en eski [[tavla]] 60 parçasıyla beraber Güneydoğu İran'da bulunmuştur.<ref name="Persian-journal">[http://www.iranian.ws/cgi-bin/iran_news/exec/view.cgi/2/4743 "Iran's Burnt City Throws up World’s Oldest Backgammon"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090322155534/http://www.iranian.ws/cgi-bin/iran_news/exec/view.cgi/2/4743 |tarih=22 Mart 2009 |datetarih=22 Mart 2009 }}, ''Persian Journal'', 4 Aralık 2004. Retrieved on 5 Ağustos 2006.</ref>

İran [[UNESCO]] tarafından arkeolojik kalıntıları ve yerler açısından Dünya'daki en önemli yerler arasında yedinci sıradadır.<ref>[http://www.american.edu/ted/iran-tour.htm Bustling bazaars and ancient sights, parched deserts and snowcapped mountains, awesome architecture and simple hospitality] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080604062239/http://www.american.edu/ted/iran-tour.htm |tarih=4 Haziran 2008 |datetarih=4 Haziran 2008 }} retrieved 23 January 2008</ref> UNESCO'nun [[Dünya Miras Listesi]]'ndeki 15 mimari eser İran mimarisine aittir. Anadolu'daki Pers egemenliği sırasında inşa edilen [[Halikarnas Mozolesi]] [[Dünyanın Yedi Harikası]]ndan biri kabul edilse de günümüzde İran yönetimi Pers sanat ve arkeolojik mirasının özellikle İslâm öncesine ait olan kesimine önem vermemekte ve birçok tarihi miras yıkım tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır.

* [http://www.majlis.ir/mhtml/ İran Meclisi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110728044042/http://www.majlis.ir/mhtml/ |datetarih=28 Temmuz 2011 }}

* [http://www.iran.ir/ Iran.ir] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070813101448/http://www.iran.ir/ |datetarih=13 Ağustos 2007 }}