Zerdüştçülük: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
14 kaynak kurtarıldı ve 0 kaynak ölü olarak işaretlendi.) #IABot (v2.0.7 |
|||
1. satır:
'''Zerdüştçülük''', '''Zerdüştîlik''' ya da '''Mecûsîlik''', günümüzden 3500 yıl önce [[Zerdüşt]] tarafından İran'da kurulan, yaklaşık MÖ 6. yüzyıldan MS 7. yüzyıla kadar 3 büyük [[Pers İmparatorluğu]]'nun dini olan, içerisinde [[Düalizm|düalist]] ve [[Eskatoloji]]k inanışın ilk örneklerini barındıran, dünyanın en eski [[Tektanrıcılık|tek tanrıcı]] vahiy dini.<ref>Xanna Omerxali, Avesta- Zerdüştilerin Kutsal Metinleri, Avesta Yayınları, Doğu Rüzgarı Dizisi, s. 9</ref> Bu dine inananlar [[Zerdüştçü]] olarak adlandırılıyor olup bedenen öldükten sonra dirilip [[Ahura Mazda]]'nın huzuruna çıkacaklarına ve orada sorgulanacaklarına inanırlar.
Bu dinin kutsal metni [[Avesta]]'dır ve ilk olarak [[Avestaca]] dilinde yazılmıştır.<ref name="skjarvo">{{kitap kaynağı |ad1=Prods Oktor |soyadı1=Skjærvø |başlık=Introduction to Zoroastrianism |tarih=2005 |url=https://sites.fas.harvard.edu/~iranian/Zoroastrianism/zorocomplete.pdf |yayıncı=Harvard University |yer=Cambridge |erişim-tarihi=26 Temmuz 2020 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20180825055624/https://sites.fas.harvard.edu/~iranian/Zoroastrianism/zorocomplete.pdf |arşiv-tarihi=25 Ağustos 2018 |ölüurl=yes }}</ref> Ahura Mazda'nın [[Avestaca]] kelime anlamının "bilge efendi" olduğu düşünülmektedir. 9. yüzyıl itibarıyla, Zerdüşt bilginleri dini metinleri dönemin dili olan [[Pehlevice]] yazmaya başlamıştır.<ref name="skjarvo" />
Günümüzde dinin doğduğu ülke olan İran'da yalnızca yaklaşık 30.000 zerdüşti bulunurken, en fazla zerdüştinin yaşadığı diaspora ülke Hindistan'dır. İran'ın islam ordularınca fethedilmesinden sonra ülkeyi terk ederek [[Hindistan]]'a yerleşen bu topluluğa, coğrafi kökenlerine ithafen [[Parsiler|Parsi]] denir.<ref>Paula R. Hartz, World Religions "Zoroastrianism", s. 10.</ref>[[Dosya:Naqsh i Rustam. Investiture d'Ardashir 1.jpg|thumb|250x250px|Ahura Mazda (sağda) [[I. Ardeşir]]'e (solda) kraliyet halkası veriyor, MÖ 3.yy]]
15. satır:
Zerdüştlük, [[Budizm]] gibi felsefi yönü de ön plana çıkan inançlar arasında yer alır. Zerdüştlüğün temelinde [[iyilik]] ve kötülüğün savaşı yatar. [[Zerdüşt]], yeryüzündeki kavganın tanrının ruhu [[Spenta Mainyu]] ile şeytanın ruhu arasında olduğuna inanırdı ve her inananın iyilik için savaşması gerekirdi. Zerdüştlükteki şeytan inancı ile batı dinlerindeki [[melek]] anlayışı arasında benzerlikler vardır. Zerdüştlük inancında Tanrı kabul edilen Ahura Mazda “Aklın Efendisi” ile sembolize edilir, Ehriman ise kötülüğün güçlerini temsil eder ve iyilik-kötülük mücadelesi bu noktada başlar.
Geleneksel olarak Zerdüştiler yeryüzünün insan kalıntılarıyla bozulmaması gerektiğine inanırlar. Bu yüzden ölülerin cesetlerini defnetmek yerine üstü açık kulelerin çatılarında akbabalara ve doğal etkenlere karşı korumasız bir şekilde bırakırlar.<ref>{{İng}} [http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/picture_gallery/05/middle_east_zoroastrians_in_iran/html/7.stm In pictures: Zoroastrians in Iran, BBC News] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071017141454/http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/picture_gallery/05/middle_east_zoroastrians_in_iran/html/7.stm |date=17 Ekim 2007 }}</ref>
Bu inancın tanrısı [[Ahura Mazda]]'dır.<ref>Kelimenin anlamı; ''en büyük bilge''dir</ref> Zerdüşt Espantaman, bu dinin peygamberidir.{{Kaynak belirt}}
75. satır:
=== Avesta ya da Zend Avesta ===
{{Ana madde|Avesta}}
Zerdüştlüğün kutsal metinlerinin derlendiği [[Avesta]] genellikle iki bölüme ayrılır. Birinci bölüm ''[[Vendidad]]'', ''[[Visperad]]'' ve ''[[Yasna]]''<nowiki>'</nowiki>yı içerir. ''Vendidad'', çeşitli dînî yasalar ve efsanevi hikâyelerden oluşur. ''Visperad'', kurban edilirken okunan duaları içerir. ''Yasna'' ise benzer dualar ve Avesta'da kullanılan genel dilden farklı bir lehçeyle yazılı beş [[gatalar|gata]] içerir. Avesta'nın ikinci bölümüne ''Khorda Avesta'' (Küçük Avesta) adı verilir ve tüm inananlar tarafından farklı elementlerin varolduğu belirli günlerde okunabilen kısa dualar içerir. Bu duaların beşine ''Gah'', 30'una ''Sirozah'', üçüne ''Afrigan'' ve altısına da ''Nyayish'' denir.<ref>{{İng}} [http://www.sacred-texts.com/zor/sbe04/sbe0404.htm The Formation of the Zend-Avesta, James Darmesteter, Oxford University Press, 1880] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070824110818/http://www.sacred-texts.com/zor/sbe04/sbe0404.htm |date=24 Ağustos 2007 }}</ref>
== Zerdüştlerin yaşam tarzları ve prensipleri ==
81. satır:
== Temel ibadetler ==
Zerdüştiler [[ateş]]e tapmazlar, ancak ateşi yüceltirler onu [[kıble]] kabul ederek ateş önünde dua ederler.<ref name="auhf.ankara.edu.tr">{{Web kaynağı |url=http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF-1968-25-01-02/AUHF-1968-25-01-02-Can.pdf |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=25 Haziran 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120711065649/http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF-1968-25-01-02/AUHF-1968-25-01-02-Can.pdf |arşivtarihi=11 Temmuz 2012 |ölüurl=yes }}</ref> Ancak Zerdüştlükte asıl kıble Güneş'tir. Zerdüştiler dünyada bulunan [[element]]lerin saf olduğuna ve ateşin tanrının [[ışık|ışığı]] veya irfanı olduğuna inanırlar. Ateş [[Ateşgede]] denilen tapınaklarda yakılır ve ateşe üflemek öldürülmeyi gerektirecek kadar büyük bir günahtır.<ref name="auhf.ankara.edu.tr"/> Dini törenlere ya da ayinlere çok fazla önem vermeden, "iyi sözler, iyi düşünceler ve iyi hareketler" ilkelerine odaklanırlar. Zerdüştler günde birkaç sefer [[dua]] ederler.<ref>{{İng}} [http://www.bbc.co.uk/religion/religions/zoroastrian/worship/worship.shtml Zoroastrian worship, BBC] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070702113647/http://www.bbc.co.uk/religion/religions/zoroastrian/worship/worship.shtml |date=2 Temmuz 2007 }}</ref>
Zerdüştler'in dînî törenlerinde ateşin önünde ayinler yapmalarının sebebi, ateşin karanlığı önlemesidir, zîrâ Zerdüşt inancına göre, kötülük karanlıkla özdeşleşmiştir.
91. satır:
Yahudilerin [[Babil sürgünü]]nde Zerdüşt inançlarından etkilendikleri ve bâzı inançların Yahudi, Hıristiyan ve İslâm kültürlerine Zerdüştlükten geçtiği düşünülmektedir;
Zerdüşt'ün anası on beş yaşında bir '''bakire''' iken, bir ışık hüzmesinin ziyaretine uğrayarak hâmile kalmıştır.<ref name="auhf.ankara.edu.tr"/> Ayrıca ilk kez müritleri ile su üzerinde yürüyen, [[mirac]]a çıkan, tanrı ile yüz yüze görüşen, ölmeden Cennet ve Cehennem'i gören [[Zerdüşt]]ün kendisidir. Zerdüştlük inancına göre Cehennem üzerinde kurulu olan [[sırat|Sinvat]] (Çinvat) köprüsünden geçilerek Cennet'e ulaşılır.<ref name="auhf.ankara.edu.tr"/> Ancak Cehennem'de üç gün kalınarak günahlardan temizlenilmesi gerekecektir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.dunyadinleri.com/mazdaizm.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=25 Haziran 2012 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20120725085556/http://www.dunyadinleri.com/mazdaizm.html |arşiv-tarihi=25 Temmuz 2012 |ölüurl=yes }}</ref> İbrahimî dinlerdeki "6 günde" yaratılış ve [[mehdi]]-[[mesih]] inançlarının ilk izlerine Zerdüştlükte rastlanabilir.
Kurtarıcı beklentisi birçok dini inançta temel karakterdir. Zerdüştlükte ise beklenen kurtarıcı birçok özellikleri ise İsa Mesih ile benzer özellikler taşır; " Ölülerin dirilişi ve ve son yargılama ile bitecek 4. devrede temiz bir bakireden Zerdüşt doğar ve O'nun tebliğinin tesiri 10 asır sürer. Daha sonra zamanla dünyanın umumi ahlaki durumu kötüleşecektir. Zerdüştten sonra 2.bin yılda Zerdüşt neslinden bir peygamber gelecek ve bu durum 3. binyılda da devam edecektir." <ref>Orhan Gökdemir, Din ve Devrim s 105</ref>
109. satır:
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
* {{İng}} [http://www.sacred-texts.com/zor/sbe04/sbe0404.htm/ Zend Avesta Formasyonu] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110704035103/http://sacred-texts.com/zor/sbe04/sbe0404.htm |date=4 Temmuz 2011 }}
* {{İng}} [http://www.bbc.co.uk/religion/religions/zoroastrian/worship/worship.shtml/ Zerdust Ibadeti] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110715020904/http://www.bbc.co.uk/religion/religions/zoroastrian/worship/worship.shtml |date=15 Temmuz 2011 }}
== Dış bağlantılar ==
{{Commons kategori|Zoroastrianism}}
* {{İng}} [http://www.avesta.org/ Zerdüştlük arşivleri] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070607053942/http://www.avesta.org/ |date=7 Haziran 2007 }}
* {{İng}} [http://www.dunyadinleri.com/ www.dunyadinleri.com Dunyadinleri.Com Tüm dinlerin türkçe buluşma adresi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200730092311/https://www.dunyadinleri.com/ |date=30 Temmuz 2020 }}
* {{İng}} [http://www.zoroastrianism.com/ Zerdüştlük] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070826222833/http://www.zoroastrianism.com/ |date=26 Ağustos 2007 }}
* {{İng}} [http://www.sacred-texts.com/zor/ Zerdüştlük kutsal metinleri] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070922035942/http://www.sacred-texts.com/zor/ |date=22 Eylül 2007 }}
* [https://archive.today/20130429075904/http://tr.qantara.de/wcsite.php?wc_c=15051 İran'da Zerdüştiler: Gittikçe küçülen bir cemaat...]
| |||