Ferisiler: Revizyonlar arasındaki fark

'''Ferisi Yahudileri''' veya '''Ferisiler''' ya da '''Farisiler''', [[İkinci Tapınak Dönemi]]'nde ({{c.}}MÖ 515 - MS 70) İsrailoğulları içinde doğan bir [[Yahudiler|Yahudi]] toplumsal hareketi, düşünce okulu ve siyasi grubudur. MS 70'te [[İkinci Tapınak]]'ın yıkılması ile birlikte FarisilerinFerisilerin inançları [[Rabbani Yahudilik|Rabbani Yahudiliğin]]<ref group=Not>Bugünkü Yahudiler, Rabbani Yahudiliğin devamı olduğu için Yahudilik ve Rabbani Yahudilik kavramları ile günümüzde kastedilen, aynı topluluktur.</ref> akîdelerinin, ibadetlerinin ve ibadetlerde okunan metinlerinin kökenini oluşturdu.

FarisilerFerisiler ve [[Sadukiler]] arasındaki ayrılığın kökeni [[İsrailoğulları]]nın [[Mısır]]'daki ikameti kadar eskiye giden temellere dayanan ve İsrailoğulları toplumu içinde süregelen toplumsal ve dinî çatışmaların bir parçasıydı, bu çatışma ve uyuşmazlık [[Antik Roma|Romalılar]]ın [[Filistin]]'i fethetmesiyle daha da alevlendi.<ref>[https://www.jewishvirtuallibrary.org/ Jewish Virtual Library]'de "[https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/deadsea.html#Essenes The Dead Sea Scrolls, History and Overview]" makalesi; Erişim Tarihi: 22 Aralık 2015</ref> Başka bir çatışma [[Helenleştirme|Yunanlaşmayı]] savunan Yahudilerle, Yunanlaşma karşıtı olan İsrailoğulları arasında yaşanıyordu. Başka bir uyumsuzluk, İkinci Tapınak ve onunla ilgili ibâdetlere ağırlık verilmesini savunanlarla, [[Musevî dinî hukuku]]na ağırlık verilmesini savunanlar arasında yaşanıyordu. Diğer bir sorun ise Sadukilerin sadece yazılı [[Tanah]]'ın [[Tevrat]] bölümünün geçerliliğini savunmalarına karşılık, FarisiFerisi Yahudilerinin Tevrat ile birlikte [[Ketuvim]], [[Nevi'im]] ve -bugün [[Talmud]], [[Mişna]] ve [[Gemara]] olarak bilinen- [[Yahudi sözlü hukuku]]nun da dinî hukukun geçerli bir parçası olmasını savunmalarından kaynaklanıyordu. Sadukilerle, FarisilerinFerisilerin ayrıldıkları hususlardan birisi de diriliş inancıydı. Sadukiler, mevcut kaynaklara göre, ölülerin dirileceğine inanmıyordu.<ref group=Not>Bugünkü Yahudiler, FarisilerinFerisilerin (ve daha sonraki adlarıyla Rabbani Yahudilerin) devamı olduğu ve Saduki toplumu günümüze ulaşamadığı için Sadukiler hakkındaki bilgilere sadece rakipleri olan FarisilerinFerisilerin elinde kalan bilgilerden ulaşılabilmektedir. FarisilerinFerisilerin, Sadukilerle sürekli çekişme hâlinde olduğu göz önüne alındığında, Sadukiler hakkında gelecek nesillere ne kadar tarafsız bilgi rivâyet ettiklerinin belirsizliği göz önünde bulundurulmalıdır.</ref>

Kendisi de bir FarisiFerisi Yahudisi olan [[Josephus]] ({{Kısaltma|y.|yaklaşık}} MS 37-100), FarisilerinFerisilerin -Sadukilere nazaran- bütün halkın desteğini ve hayır duasını alan bir topluluk olduğunu ve daha seçkin bir topluluk olan Sadukilerin ise o kadar popüler olmadığını savunur. FarisiFerisi Yahudileri, kutsal metinleri tevil etme işinde kendilerini Musevî dinî hukukunun yetkilendirdiğini savunurken, Sadukiler ise [[Süleyman]] zamanında ilk kez başrahiplik makamına atanan ataları [[Sadok]] zamanından beri geçerli olan başrahiplik geleneğine dair kuralları kendi savlarının dayanağı olarak öne sürüyorlardı.

Yahudilerin tarihsel kaynakları ve kendi metinleri dışında, ataları olan FarisiFerisi Yahudilerine başlıca atıflar Yeni Ahit'te geçer. Yeni Ahit'e göre FarisilerFerisiler, Zekeriya oğlu Yahya ve Meryem oğlu İsa ile çatışma hâlindeydiler. Bâzı araştırmacılar tarafından Hristiyanlığın ikinci kurucusu<ref>Dwyer, John C.; Church History: Twenty Centuries of Catholic Christianity (Paulist Press, Temmuz 1985 ), s. 27.</ref><ref>Wrede, William; Paul; (çev. Edward Lummis; Londra: Philip Green, 1907); s. 179.</ref> olarak kabûl edilen [[Tarsuslu Pavlus]] da bir FarisiFerisi Yahudisi idi.

FarisiFerisi isminin kökeni [[Antik Yunanca]] ''Fariseos''’tur [ Φαρισαῖος ]. Yunanca kelimenin kökeni olarak uzmanların baskın görüşü [[Aramice]] ''Parişa'' [ פְּרִישָׁא ] (çoğ. ''Parişayya'' [ פְּרִישַׁיָּא ] ) kelimesidir, "ayrılanlar" anlamına gelir.<ref>Hitchcock's Dictionary of Bible Names, "[http://www.biblestudytools.com/dictionaries/hitchcocks-bible-names/pharisees.html Pharisees]"</ref> Aramice kelime, [[İbranice]]’deki ''Paruş'' [ פָּרוּשׁ ] (çoğ. ''paruşim'' [ פְּרוּשִׁים ] ) ile aynı kökenden gelir. ''Paruş'', ''paraş'' [ פָּרַשׁ ] fiilinin edilgen isim fiil hâlidir.<ref>Ernest Klein; ''A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Readers of English''; Hayfa Üniversitesi: 1987; ISBN 965-220-093-X.</ref><ref>''Strong's Concordance''’ta (''Strong'un Kutsal Kitap Fihristi''’nde) [https://www.blueletterbible.org/lang/lexicon/lexicon.cfm?strongs=H6567 6567 no.lu İbranice kelime]</ref> Yunanca ''Fariseos''’un Aramice Parişa'dan geldiği kesin olarak bilinmemekle birlikte, bilinen tek etimolojik açıklama olduğundan kabûl edilen baskın görüştür.

''Kayıp İsa'' kitabının yazarı S. Koray Er, ''FarisiFerisi'' ismi ile ilgili başka bir köken önermektedir. FarisilerinFerisilerin ve Sadukilerin tam olarak ne zaman ortaya çıktığı bilinmemektedir. Er'in teorisine göre, FarisilerinFerisilerin ortaya çıkışı Farsların (Perslerin) ülkeyi işgâli (Ahameniş İmparatorluğu) döneminde, onların âhiret inancından etkilenmeleriyle meydana geldi.<ref>S. Koray Er; ''Kayıp İsa''; s. 16; Etkileşim Yayınları; İstanbul:Temmuz 2013; ISBN 978-605-131-454-9</ref> Sadukiler ise (Yunan) Helen kültürünün etkisi altındaydılar ve ölümden sonra dirilişe inanmıyorlardı. Farsların etkisi altında oldukları için FarisilerFerisiler bu adla anılır oldular.

==KaynakçaKaynaklar==

FarisilerFerisiler ve inançları hakkındaki en eski tarihsel kayıtlar dört kanonik incil ve Elçilerin İşleri kitabıdır. Bu kitaplarda, onların Tevrat'ı yorumlama şekilleri ve eskatolojik görüşleri tasvir edilmektedir. FarisilerinFerisilerin, daha sonraki bir döneme ait tarih kaydında zikredilişleri, [[Josephus]]'un (MS 37-100) eserinde görülmektedir. Josephus, kendi devrindeki İsrailoğullarını dört düşünce okulu ya da dört mezhep olarak kategorize etmektedir. Mezheplerden birisi [[Esseniler]]dir. Esseniler, politika ile uğraşmayan bir topluluktur. Diğer bir mezhep olan [[Saddukiler]], FarisilerinFerisilerin baş muhalifi olan bir topluluktur. Josephus dördüncü bir düşünce okulunun daha var olduğunu belirtmektedir.<ref>[[Josephus]]; ''[http://sacred-texts.com/jud/josephus/index.htm Antiquities of the Jews]''; [http://sacred-texts.com/jud/josephus/ant-18.htm 18.1]</ref> Bu devirde İsrailoğulları içinde zuhur etmiş olan diğer topluluklar, [[Erken Hristiyanlık|Erken Hristiyanlar]] ve Mısır'da [[Terapevte]]'dir.

Bir [[İkinci kanon kitapları|ikinci kanon kitabı]] olan [[2. Makkabiler]], İsrailoğullarının, [[Seleukos İmparatorluğu|Seleukos]] imparatoru [[IV. Antiokhos Epiphanēs|IV. Antiokhos Epifanis]]'e karşı ayaklanmalarını ve MÖ 161'de Seleukos generali [[Nikanor]]'u mağlup etmelerini anlatmaktadır. Kitabın FarisilerFerisiler tarafından kaleme alındığına dair bir kayıt yoktur. Bununla birlikte, kitapta anlatılan bazı ameller ve inançlar, FarisilerinFerisilerin mezhebinde ve inançlarında yer almaktadır. Bunlar [[ölüler için dua etmek]], [[Hesap Günü]] inancı, [[azizlerin aracılığı|azizlerin aracı olabildikleri inancı]], [[şehitlerin faziletleri]]dir.

[[Yehuda haNasi]], MS 200 civarında, FarisiFerisi tevillerinin dînî otorite niteliğindeki kanunlaştırması olan [[Mişna]]’yı derledi. Mişna’da geçen dînî otoritelerin çoğu MS 70’deki [[İkinci Süleyman Mabedi]]’nin yıkılışından sonra yaşamışlardır. Bu yüzden, Mişna, FarisiFerisi Yahudiliğin Rabbani Yahudiliğe dönüşümü dönemini yansıtır. Mişna, Yahudiler için çok önemlidir. Zira, İkinci Mabed’in yıkılışı üzerine yok olma tehlikesi altına giren FarisiFerisi sözlü geleneğinin, tek bir kanunî metin içinde derlenmiş ve gelecek kuşaklara aktarılmış hâlidir. [[Louis Jacobs]]'a göre, Rabbani Yahudilik kaynaklarında, ayırt edilebilir şekilde, Tapınak’ın MS 70’te yıkılışından önceki döneme ait FarisilereFerisilere ve öğretilerine dair doğrudan tanıklık içeren bir anlatı yer almamaktadır.<ref>[[Louis Jacobs]]; “[http://louisjacobs.org/reviews-written-by-louis-jacobs/jacob-neusner-rabbinic-traditions-pharisees-70/ Jacob Neusner, ‘The Rabbinic traditions about the Pharisees before 70’]”; 1972</ref>