Vikipedi

Rubik Küpü: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Botlar
775.210 değişiklik
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.7
LuCKY (mesaj | katkılar)
Devriyeler
15.864 değişiklik
k Yazım hatası düzeltildi
28. satır:
Rubik Küpü, geometri ile ve üç boyutlu şekillerle ilgilenen [[Macaristan|Macar]] heykeltıraş ve mimarlık profesörü [[Ernő Rubik]] tarafından 1974 yılında icat edildi. 1975 yılında HU170062 numaralı Macar patentini alan Rubik, uluslararası patent için başvuruda bulunmadı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.wired.com/science/discoveries/news/2009/01/dayintech_0130 | başlık = Jan. 30, 1975: Rubik Applies for Patent on Magic Cube | yayımcı = wired.com | yazar = Randy Alfred | tarih = 30 Ocak 2009 | erişimtarihi = 7 Şubat 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130703224758/http://www.wired.com/science/discoveries/news/2009/01/dayintech_0130 | arşivtarihi = 3 Temmuz 2013 | ölüurl = no }}</ref> İlk deneme üretimi 1977’nin sonlarına doğru yapılan küp, [[Budapeşte]]’de oyuncakçılara dağıtıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://history1900s.about.com/od/1980s/a/rubikscube.htm | başlık = History of the Rubik's Cube - A Small Cube That Obsessed the World | yazar = Jennifer Rosenberg | yayımcı = [[About.com]] - 20th Century History | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304111422/http://history1900s.about.com/od/1980s/a/rubikscube.htm | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | erişimtarihi = 7 Şubat 2012 | ölüurl = no }}</ref>
 
Macaristan’da popülerliği artan küp ile [[Batılı]] bilimadamlarıbilim insanları da ilgilenmeye başladı. 1979 yılında “Ideal Toys” ile uluslararası pazara çıkarılması konusunda anlaşmaya varıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://books.google.com.tr/books?id=ni-iJFwZ2k8C&pg=PA14&dq=rubik%27s+cube+1979+ideal+toys&hl=tr&ei=a75YTr7sBIjZsgaKwMTBCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEIQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false | başlık = Proceedings of the 7th European Conference on Knowledge Management Proceedings of the 7th European Conference on Knowledge Management | erişimtarihi = 7 Nisan 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20121224152147/http://books.google.com.tr/books?id=ni-iJFwZ2k8C&pg=PA14&dq=rubik%27s+cube+1979+ideal+toys&hl=tr&ei=a75YTr7sBIjZsgaKwMTBCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEIQ6AEwBQ#v=onepage&q&f=false | arşivtarihi = 24 Aralık 2012 | ölüurl = no }}</ref> 1980’lerin başlarında [[Londra]], [[New York]], [[Nürnberg]] ve [[Paris]]’te yapılan oyuncak fuarlarında uluslararası sahneye çıkarıldı.<ref>the Magic Cube finally made its international debut in 1980 at the toy fairs of London, New York, Paris and Nuremberg.</ref>
Kısa süre için üretimine ara verilerek, Batı dünyasının güvenlik ve paketleme yönetmeliklerine uyumu sağlandı. Ideal Toys, hafifletilen küpe yeni bir isim koymaya karar verdi. “Gordiyon düğümü” ve “İnka altını” isimleri düşünüldükten sonra “Rubik’s Cube” (Rubik’in Küpü) adında karar kılındı ve ilk parti [[Macaristan]]’dan 1980 Mayıs ayında ihraç edildi.
48. satır:
Rubik Küpü, pek çok dilde bu isimle anılmaktadır. Ancak bazı dillerde farklı şekilde bilinmektedir. Örneğin [[İbranice]]de "Macar Küpü" olarak bilinir.
 
3×3×3'lük özgün modelin otuzuncu yıldönümüyıl dönümü, 2010 yılında, tahtadan yapılan ve aynı özgün model gibi işlevsel bir modelin piyasaya çıkarılmasıyla kutlandı. Bu tahta küp, [[Ernõ Rubik]]'in 1974 yılında küpün ilk prototipini tahtadan yapmasından esinlenerek üretilmiştir.
 
== Çalışma sistemi ==
60. satır:
 
=== Permütasyonlar ===
Normal (3x3x3)’lük sabır küpü (8! × 3<sup>8-1</sup>) × (12! × 2<sup>12-1</sup>)/2 = 43.252.003.274.489.856.000 farklı konuma ya da matematik dili ile [[permütasyon]]a sahiptir. Bu sayı (~4.,3 × 10<sup>19</sup>) olarak da yazılabilir ve 43 kentilyon olarak okunur. Ancak bu sayının herkes tarafından tam olarak anlaşılamayacağı düşünüldüğünden reklamlarda küpün yalnızca “trilyon” kadar konumu olacağı söylenmiştir. Bu kadar fazla konumu olsa da küpler yirmi ya da daha az hareketle çözülebilir.
Aslında Küpü oluşturan parçalar (8! × 3<sup>8</sup>) × (12! × 2<sup>12</sup>) = 519.024.039.293.878.272.000 (yaklaşık 519 kentilyon) kadar farklı konuma getirilebilir ama bunun yalnızca on ikide biri (1/12) ulaşılabilir konumdur. Çünkü tek bir kenarı değiştirebilecek ya da tek bir köşeyi döndürebilecek hareket sırası mümkün değildir. Bu nedenle ancak küpü söküp tekrar birleştirerek ulaşılabilecek on iki olası konum kümesinden ya da “evren”inden sözedilebilirsöz edilebilir.
 
=== Orta yüzler ===
Özgün ve hâlâ resmî Rubik Küpü'nde orta yüzlerde herhangi bir işaret yoktur. Bu nedenle ortada bulunan küpçüklerin de bağımsız olarak dönebileceği gerçeği açık olarak görülememektedir. Eğer istersenizistenirse, küpün orta yüzündeki etiketin her kenarınıkenarı karşısındaki renkte yazan bir kalemle işaretleyebilirsinizişaretlenebilir. Lo Shu sihirli karesi gibi bazı küpler orta yüzleri de işaretlenmiş olarak üretilmektedir.
Rubik Küpü'nün orta yüzlerine işaret koymak ayırt edilebilir konumların sayısını artırdığı için permütasyonları da artırır. Orta yüzlerin işaretlerini dikkate almadan küp çözüldüğünde her zaman için çift sayıda orta yüz, çeyrek tur döndürülmek zorunda olacaktır. Dolayısıyla orta yüzler için 4<sup>6</sup>/2 = 2.048 olası konum bulunmaktadır ki bu da küpün toplam permütasyon sayısını 43.252.003.274.489.856.000'den 88.580.102.706.155.225.088.000'e çıkarmaktadır.
73. satır:
Birbirinden bağımsız olarak Rubik Küpünün birçok çözüm yöntemi bulunmuştur. En popüler yöntem [[David Singmaster]] tarafından geliştirilmiş ve 1980 yılında ''Notes on Rubik's Magic Cube'' (Rubik'in Sihirli Küpü Üzerine Notlar) adlı kitapta yayımlanmıştır.<ref>[http://www.amazon.com/Notes-Rubiks-Magic-David-Singmaster/dp/0894900439 Notes on Rubik's Magic Cube (Rubik Sihirli Küpü Üzerine Notlar)]</ref> Bu çözümde küp seviye seviye çözülüyordu. Önce üst seviye, sonra orta, en sonra da alt seviye çözülüyordu. Diğer çözümler, "önce köşeler" yöntemi ile birlikte birçok farklı yöntemin kombinasyonundan oluşuyordu.
Rubik Küpü'nü olabildiğince hızlı çözebilmek için hızlı küp çözüm yöntemleri de geliştirildi. En yaygın hızlı küp çözüm yöntemi olan [[FridrichCFOP Yöntemiyöntemi]], [[Jessica Fridrich]] tarafından geliştirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ws.binghamton.edu/fridrich/cube.html | başlık = Fridrich Yöntemi - Fridrich's system for solving Rubik's cube | erişimtarihi = 7 Nisan 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151209224549/http://www.ws.binghamton.edu/fridrich/cube.html | arşivtarihi = 9 Aralık 2015 | ölüurl = no }}</ref> Bilinen bir başka yöntem de [[Lars Petrus]] tarafından geliştirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://lar5.com/cube/ | başlık = Petrus Yöntemi - Solving Rubik's Cube for speed. By Lars Petrus | erişimtarihi = 7 Nisan 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151202060208/http://lar5.com/cube/ | arşivtarihi = 2 Aralık 2015 | ölüurl = no }}</ref>
 
Çözümler genel olarak bir [[algoritma]]dan oluşur. Bu algoritmalar da belirli bir amaca yönelik yapılan döndürme hareketleridir. Örneğin bir algoritma diğer tüm küpçükleri yerinde bırakırken yalnızca üç köşe küpçüğün yerini değiştirir. Bu algoritmalar bulmacanın o andaki hâline göre belirlenmiş bir sırayla uygulanır.
108. satır:
# Son olarak ön yüzü 180 derece çevir.
 
Yeni başlayanları yıldırmamak için bu gösterim sisteminin yanı sıra algoritma açıklayıcı resimler ve çevrimiçiçevrim içi çözümlerde de animasyonlar verilmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://alg.garron.us/?alg=F2U-R-LF2RL-U-F2&animtype=solve | başlık = Çözüm animasyonu | erişimtarihi = 10 Kasım 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305064630/http://alg.garron.us/?alg=F2U-R-LF2RL-U-F2&animtype=solve | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl = yes }}</ref>.
 
== Yarışmalar ==
115. satır:
Pek çok kişi daha kısa sürelere ulaşmış olduklarını iddia etmişlerdir ancak zamanlama ve yarışma kurallarına uygun olarak kaydedilmediklerinden bu iddialar resmî olarak tanınmamıştır. Sadece [[Dünya Küp Derneği]] (‘’World Cube Association’’ - WCA) tarafından düzenlenen yarışmalarda kırılan rekorlar kaydedilmektedir.<ref name=rh>{{Web kaynağı | url = http://www.recordholders.org/en/list/rubik.html | başlık = Rubik's Cube World Records | erişimtarihi = 7 Nisan 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151201060002/http://www.recordholders.org/en/list/rubik.html | arşivtarihi = 1 Aralık 2015 | ölüurl = no }}</ref>
2004 yılında WCA [[Stackmat zamanlayıcısı]] adı verilen özel bir alet ile birlikte yeni kurallar belirlendi.<ref>[http://www.speedcubing.com/chris/us2004.html United States Rubik's Games Championships 2004]</ref> Hollandalı Mats Valk , Zonhoven Open 2013 yarışmasındaki 5.,55 saniye ile dünya rekorunu elinde bulundurmaktaydı. 27 Nisan 2015 tarihinde 5.,25 saniyede tamamlayan Amerikalı [[Collin Burns]] yeni dünya rekorunun sahibi oldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hurriyet.com.tr/dunya/28857240.asp | başlık = Yeni rubik küpü rekoru: 5.25 saniye | tarih = 28 Nisan 2015 | yayıncı = Hürriyet | erişimtarihi = 2 Mayıs 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150501083528/http://www.hurriyet.com.tr/dunya/28857240.asp | arşivtarihi = 1 Mayıs 2015 | ölüurl = no }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.dailymail.co.uk/news/article-3058145/Incredible-moment-teenager-breaks-Rubik-s-Cube-world-record-completing-puzzle-just-5-25-SECONDS.html | başlık = Incredible moment American teenager broke the Rubik's Cube world record - completing the puzzle in just 5.25 SECONDS | tarih = 27 Nisan 2015 | eser = Daily Mail | erişimtarihi = 28 Nisan 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160308080242/http://www.dailymail.co.uk/news/article-3058145/Incredible-moment-teenager-breaks-Rubik-s-Cube-world-record-completing-puzzle-just-5-25-SECONDS.html | arşivtarihi = 8 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref> Bundan dünya rekoru ise 4.,90 saniye ile Lucas Etter tarafından kırılmıştır.<ref>https://www.worldcubeassociation.org/results/p.php?i=2011ETTE01</ref> En yeni dünya rekorunu ise Yusheng Du 3.,47 saniye ile elinde bulundurmaktadır.<ref>https://www.worldcubeassociation.org/persons/2015DUYU01</ref> Feliks Zemdegs, 5.,80 saniye ile beş çözüm derecesinin en iyi ve en kötü çözüm çıkarıldıktan sonra kalan üçünün ortalaması olan resmî rekorunu elde etmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.worldcubeassociation.org/results/p.php?i=2009ZEMD01 | yayımcı = World Cube Association | başlık = Official Results Femiks Zemdegs | erişimtarihi = 31 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160513141059/https://www.worldcubeassociation.org/results/p.php?i=2009zemd01 | arşivtarihi = 13 Mayıs 2016 | ölüurl = no }}</ref> Ayrıca Türkiye rekoru Ahmet Güzel tarafından 5.,71 saniyedir.<ref>https://www.worldcubeassociation.org/persons/2013GZEL01</ref>
 
=== Alternatif yarışmalar ===
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Rubik_Küpü" sayfasından alınmıştır