Kanser tanısı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Söz konusu maksillofasiyalsendromlar.org bana aittir. Çok karışan olduğu için tümünü sildim. Yanlış ve saçma, kaynaksız, Türkçesiz bir şeyleri düzeltmek istemiştim. Şimdi sahneyi çok bilenlere bırakıyorum. Bişeyler öğrenmek isteyen siteme gelir. Hoşça kalın. Etiketler: İçerik değiştirildi Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği |
Bana aittir demekle hukuki gereklilikler yerine getiriliyor olsa keşke ama öyle olmuyor. Sitenize bir Creative Commons lisansı yerleştirmek ya da VP:GİE ile iletişime geçmek yerine ragequit'i tercih etmişsiniz, canınız sağolsun. Bu metinde doğrudan sorun görünmüyor, kalabilir ayrıca. Etiket: Geri al |
||
1. satır:
'''Kanser tanısı (Kanser teşhisi)''', günümüz sağlık sorunlarının en önemlilerinden biridir. [[Kanser]]<nowiki/>de "'''erken tanı'''" ilkesi, tanı tekniklerinin oldukça iyi bir düzeye gelmesini sağlamıştır.<ref name=":0">Niederhuber JE, Armitage JO, Doroshow JH, Kastan MB, Tepper JE. Abeloff’s Clinical Oncology, 6<sup>th</sup> edition. Elsevier, Philadelphia, 2020</ref>
== Tümörlerde tanı yöntemleri ==
Günümüzün en korkulan hastalığı olan kanserin türüne göre çok farklı belirtileri vardır. Kanser tanısı kimi olgularda çok kolaydır, bazı olgularda karmaşık tanı yöntemleri gerekebilir. Kanserlerin bir bölümü çok erken belirti verirken, bazı türleri ise çok ilerledikten sonra saptanabilir. Başka hastalıkların bulguları kanserlerde saptanan belirtileri taklit edebilir. Tümör tanısında aşağıda özetleyeceğimiz başlıca yöntemlerin tümü ya da yerine göre bir kısmı kullanılır. Kanser tanısı; klinik incelemeler, görüntüleme teknikleri (radyoloji), laboratuvar ve patoloji incelemeleri ile yapılmaktadır.<ref name=":0" /><ref name=":1">Tahsinoğlu M, Çöloğlu AS, Erseven G. Dişhekimleri için Genel Patoloji, Altın Matbaacılık, İstanbul, 1981</ref><ref name=":2">Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9<sup>th</sup> edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015</ref><ref name=":3">Goljan EF. Rapid Review Pathology. 5<sup>th</sup> edition, Elsevier, Philadelphia, 2019</ref>
=== '''Hastanın öyküsü (anamnez) ve demografik değerlendirmeler''' ===
==== Hastanın öyküsü ====
Hastadan alınacak bilgiler tüm hastalıkların tanısında çok önemlidir. Ayrıntılı tıbbi öykü ile yakınmaların başlaması, tümörün algılanması, tümörün büyüme hızı gibi bilgiler çok önemlidir. Hastadaki yakınmalara geçirmiş olduğu hastalıklar ile tedavi gördüğü hastalıkların neden olabileceği unutulmamalıdır. Klinik incelemede saptanan bulgular sürmekte olan sistemik bir hastalığın sonuçları olabileceği gibi tedavide kullanılan ilaçların yan etkilerini yansıtabilir. [[Konjenital kalp defektleri|Konjenital kalp hastalıkları]], [[Yüksek tansiyon|hipertansiyon]], [[pıhtılaşma bozuklukları]], [[Prekanseröz lezyon|prekanseröz lezyonlar]], kontrolsüz [[Diyabet|diabet]] ve bağışıklık sistemi aksamalarının varlığında hastalara daha da fazla bir özen gösterilmelidir. Hastanın yakınmalarının süresi, lezyonun büyüme hızı, gösterdiği değişiklikler, yaşam kalitesi üzerine etkileri (solunum-yutkunma güçlüğü, tat alma bozukluğu, nörolojik yakınmalar (hissizlik, karıncalanma, vb), ağrı, [[kanama]], ateş, bulantı, kusma, iştahsızlık nedenleri ayrıntılı olarak değerlendirilmeli, hastanın alışkanlıkları (tütün, alkol, vb) araştırılmalıdır.<ref name=":0" /><ref>Jarvis C. Pocket Companion for Physical Examination and Health Assessment, 8<sup>th</sup> edition. Elsevier, Amsterdam-Philadelphia, 2020</ref>
==== Demografik değerlendirmeler ====
'''''Yaş:''''' Tümörlerin çoğu belirli yaş dönemlerinde görece daha sıktır. Örneğin; çocuklarda [[karsinom]]<nowiki/>lar ender görülür.
'''''Cinsiyet:''''' Birçok kanserin sıklığı cinsiyete göre farklıdır. Bazı kanserler yalnızca erkeklerde bazıları ise kadınlarda görülür (örneğin; kadınlarda meme ve rahim kanseri, erkeklerde akciğer ve prostat kanseri).
'''''Cinsellik ve Doğum:''''' Çok partnerli kadınlarda rahim boynu (serviks) karsinomları, doğum yapmamış ya da bebeğini emzirmemiş kadınlarda meme kanserleri görece sıktır.
'''''Coğrafya ve Beslenme:''''' Bazı hastalıkların oluşmasında yaşanan yörenin yerel faktörleri ve yöresel beslenme alışkanlıkları etkilidir.
'''''Alışkanlıklar:''''' Tütün (akciğer, mesane, pankreas, ağız, larinks kanserleri), alkol, yanak ısırma kanser nedeni olabilir.
'''''Özgeçmişi:''''' Geçirilmiş hastalıklar ([[Epstein-Barr virüsü|EBV]] enfeksiyonundan sonra [[lenfoma]] görülebilir).
'''''Soy geçmişi:''''' Bazı kanserler ve multipl endokrin tümörlerin gözlendiği sendromlar ([[Multipl endokrin neoplazi|MEN]]) kalıtsal nitelikler taşır. Bazı [[sendrom]]<nowiki/>larda kanser riski vardır.
'''''Meslek:''''' Kimyasal maddelerle çalışanlarda ve madencilerde görülen özgün kanser türleri vardır.
=== Klinik inceleme ===
Klinik incelemede gözle inceleme (inspeksiyon) ve elle muayene (palpasyon) gibi klasik inceleme yöntemlerini uyguladıktan sonra tümörün ayrıntılı özellikleri gözlemlenmelidir. Tümörün yeri (lokalizasyon), dışarıdan görülebiliyorsa fiziksel nitelikleri (renk, kıvam, biçim ve boyut), sayı (tek ya da multipl), çevre dokularla ilişkileri (hareketli, yapışık), mukoza ile örtülü ise yüzey özellikleri (soluk, hiperemik, ülserli, vb) değerlendirilmelidir. Kemik lezyonlarının (santral lezyonlar) incelenmesinde şişlik (ekspansiyon) düzeyi, bastırmakla çıtırtı sesi varlığı (krepitasyon) gibi bulgular araştırılmalı, son aşamada lenf düğümleri kontrol edilmelidir. Tümörlerin çoğu ağrısızdır. Sinirsel tümörler, sinirleri sıkıştıran ya da infiltre edenler kendiliğinden ya da basınçla ağrılıdır.<ref name=":0" />
Dışarıya ağzı bulunan organlardaki lezyonların görülebilmesi ve gerekirse biyopsi yapılabilmesi için boru biçiminde aletler kullanılır. Bunlar kullanılacakları yere göre özel biçimde yapılmışlardır ve ona göre ad alırlar. Örnekler: Laringoskop: larinks için ([[laringoskopi]]); Bronkoskop: bronşlar için ([[bronkoskopi]]); Gastroskop: mide için ([[gastroskopi]]); Kolposkop: vagina için ([[kolposkopi]]);Rektoskop: rektum için ([[rektoskopi]]); Sistoskop: mesane için ([[sistoskopi]]).<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" />
=== Görüntüleme yöntemleri ve Radyolojik tanı ===
Tanısal [[radyoloji]]<nowiki/>de (radyodiyagnostik) tümörün yerine ve türüne göre çeşitli yöntemler uygulanır.<ref>Linn-Watson, T. Radiographic Pathology. 2<sup>nd</sup> edition. Wolters Kluver, Philadelphia-New York-London-Sydney, 2014</ref>
==== [[Radyografi|Konvansiyonel radyografi]] ====
[[X ışını|X-ışınları]]<nowiki/>nın dokulardan geçerek fotoğraf filmi üzerinde iki boyutlu görüntüsü oluşturması ilkesine dayanır. Işınların geçtiği alanlardaki tüm dokular birbirleri üzerine binerler (süperpozisyon). x-ışınları geçtikleri dokuların yoğunlukları, kalınlıkları ve atom ağırlıklarından etkilenirler. Bazı yapılar ışınların geçişini engellemez ve bu alanlar röntgen resimlerinde siyah renkli iz bırakır; bunlara “ışınları geçiren (radyolusent) doku” nitelemesi yapılır. Sağlıklı bir akciğer dokusu ışınları engellemez ve koyu gri-siyah bir görüntü verir. Işınların geçişini engelleyen yapılara “radyopak doku” nitelemesi yapılır, röntgen resimlerinde açık gri-beyaz tonlarda iz bırakırlar. Sağlıklı kemik dokusu ışınların geçişini engeller ve beyaz renkli bir alan olarak görülür. Metaller ve kontrast maddeler de radyopaktır.
Bir lezyon bulunduğu dokuya göre x-ışınlarını daha az ya da daha fazla geçiriyorsa o lezyonun gölgesi bu yöntemle görüntülenebilir. Akciğerlerdeki tümörler genellikle ışınları daha az, kemiktekiler çok daha fazla geçirirler. Eğer tümör ve çevresindeki dokular ışınları aynı derecede tutuyorsa kitle bu yöntemle görülemez (karaciğer ve böbrek tümörleri). İçinde boşluk bulunan organlar radyopak bir madde ile doldurulur, böylece boşluktaki deformasyonlar görülür ve yorumlanır (örnek: mide, bağırsak, safra yolları, idrar yolları, vb).
[[Dosya:Osteosarcoma of the tibia.png|küçükresim|344x344pik|'''Kemik tümörü:''' Radyolojik incelemeyle saptanan kemik tümörü]]
Kemik lezyonlarında ve kemiği etkileyen yumuşak doku tümörlerinde lezyonun sınırları, kemiği eriten (litik) ya da yoğunluğunu arttıran (sklerotik) niteliği, kireçlenme alanları, kemik zarı ([[periost]]) reaksiyonu gibi saptamalar oldukça önemli radyolojik bulgulardır.
==== [[Anjiyo|Anjiyografi]] ====
Bazı tümörler damardan çok zengindir. Damarlar içine radyopak madde verilerek damardan zengin yerler görülebilir, tümörün yeri ve cinsi anlaşılabilir. Gelişmiş dijital anjiyografi (''Digital Substraction Angiography; DSA'') tekniklerinde kontrast madde içermeyen bölümler göz ardı edilerek yalnızca damarsal yapıların nitelikleri incelenir.
==== [[Lenfanjiyografi]] ====
Kanserlerin lenf düğümü metastazlarını incelemek için lenfanjiyografi kullanılabilir. Lenf damarları içine radyopak madde verilir, lenf akımının kesildiği ve yön değiştirdiği yerlerden metastazın dağılımı anlaşılır.
==== [[Bilgisayarlı tomografi]] (BT; CT) ====
[[Dosya:MRI-Philips.JPG|küçükresim|283x283pik|'''MR odası''']]
Hastanın çevresinde dönen bir radyasyon sistemi vardır. Bu sistemin ürettiği x-ışınlarının dokulardan geçiş niteliği uygun dedektörlerce algılanıp bilgisayar yardımıyla görüntüye dönüştürülür. Bu yöntemle üstüste binmelerin oluşmadığı anatomik resimler elde edilir. Gerektiğinde 3 boyutlu nitelik kazandırılabilir. İstenirse kontrast madde kullanılabilir. Örneğin kafatası incelemesinde deri, derialtı dokuları, kemik, beyin kılıfları ve beyin dokusu ile içindeki tümörün yeri ve nitelikleri ayrıntılı bir biçimde resimlenebilir. Görüntülerin nitelikleri konvansiyonel radyolojideki gibidir, ancak BT’deki radyasyon düzeyi çok yüksektir.
====[[Manyetik rezonans görüntüleme]] (MR; MRI) ====
Güçlü bir manyetik alan yardımıyla oluşturulan sinyallerin bilgisayar programı aracılığıyla biçimlendirilmesi ilkesine dayanır. Özellikle yumuşak doku incelemelerinde farklı dokularda ve farklı yoğunluklarda oluşan sinyallerin yansıması ile yüksek çözünürlüklü görüntüler elde edilir. Damarların incelenebilmesi için kontrast madde uygulanmasını gerektirmez. Kemik dokusunda görüntü oluşturulamaz.
==== [[Ultrasonografi]] (US) ====
Dokulara yüksek frekanslı ses dalgası demetleri gönderilir ve yansımaları beklenir. Dokulara çarparak geri dönen ses dalgalarının (eko) yoğunluğu ve dönüş süresi birlikte değerlendirilerek bir görüntü oluşturulur. Doku yoğunluğu arttıkça eko yoğunluğu da artar. Yoğun fibröz doku ya da kalsifikasyon alanları içeren bir tümörde yansıma da yoğundur ve bu alanlar görüntü ekranına beyaz renk olarak düşer. Kistik oluşumlardaki sıvı ses dalgalarını yansıtmadığı için bu tür boşluklar siyah alanlar olarak izlenir. İncelenen oluşumun derinliği arttıkça görüntü çözünürlüğü azalır, görüntünün netliği bozulur. Kemik dokusunun kuşattığı dokularda görüntü oluşamaz. Doppler US yönteminde hareket eden kan hücrelerinin akım yönü, hızı ve biçimi belirlenebilmektedir.
==== [[Pozitron emisyon tomografisi|Pozitron Emisyon Tomografisi]] (PET) ====
Nükleer tıp uzmanlarınca uygulanan bir görüntüleme tekniğidir. Hastaya gamma ışını yayan kısa ömürlü bir radyoaktif maddenin verilmesinden sonra bu maddenin organizmadaki dağılımını uygun dedektörlerle belirlemeyi amaçlar. Organların fizyolojik işlevlerinin değerlendirilmesinde kullanılan bu yöntem kanser metastazlarının ve multipl tümörlerin saptanmasında da oldukça yararlıdır. BT kombinasyonu ile birlikte yapılan PET uygulamalarında (''Single Photon Emission Computed Tomography -SPECT'') süperpoziyonların engellendiği 3 boyutlu görüntüler elde edilir.
=== Laboratuvar incelemeleri ===
Bazı kanserlerin belirlenmesinde tümörlerin ayak izlerinin saptanması önem kazanır.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" />
'''Tablo: Tümörlerin ayak izleri''' (genel)
{| class="wikitable"
|'''''Ayak izi niteliğindeki antijen/ürün'''''
|'''Etkin madde:''' Bağlantısı olan tümör
|-
|'''Onkofetal antijenler'''
|'''Karsinoembriyonik antijen (CEA):''' Kolon, mide, akciğer, meme, pankreas karsinomları
'''Alfa-fetoprotein (AFP):''' Karaciğer (hepatosellüler) ca, germ hücreli tümörler
|-
|'''Özgün antijenler'''
|'''Prostata özgü antijen (PSA):''' Prostat kanseri
'''CA 19,9:''' Sindirim sistemi tümörleri; pankreas kanseri; over (yumurtalık) tümörleri
'''CA 125:''' Over (yumurtalık) tümörleri
|-
|'''Enzimler'''
|'''Prostatik asid fosfataze:''' Prostat kanseri (kapsül invazyonu belirtisi)
'''Plasental alkalin fosfataze:''' Germ hücreli tümörler
'''Alkalin fosfataze (Regan):''' Pankreas kanseri
'''Laktat dehidrogenaz:''' Germ hücreli tümörler; öteki tümörlerde yaygın nekroz göstergesi
'''Monoklonal immunoglobulin:''' Lenfoma (B-hücreli); multipl myeloma
|-
|'''Hormonlar'''
|'''Büyüme hormonu:''' Hipofiz adenomu
'''Prolaktin:''' Hipofiz adenomu
'''ACTH:''' Hipofiz adenomu
'''İnsülin:''' Pankreas adacık hücreli tümörü
'''Glukagon:''' Pankreas adacık hücreli tümörü
'''Gastrin:''' Pankreas adacık hücreli tümörü
'''Parathormon:''' Paratiroid adenomu/hiperplazisi
'''Kortizon:''' Böbreküstü bezi korteks adenomu/hiperplazisi
'''Aldesteron:''' Böbreküstü bezi korteks adenomu/hiperplazisi
'''Katekolaminler:''' Feokromosiom, Nöroblastoma
'''Androjen hormonlar:''' Testis tümörleri
'''Östrojen:''' Ovaryum tümörleri
'''Kalsitonin:''' Medüller tiroid karsinomu
'''Human koryonik gonadotropin (hCG):''' Plasenta tümörleri (koryokarsinom, mol hidatiform);
germ hücreli tümörler
'''Human koryonik gonadotropin (hCG):''' Sindirim kanalı tümörleri; idrar yolları tümörleri
|-
|'''Histamin'''
|Mast hücreli tümörler
|-
|'''Vazoaktif peptidler [Serotonin (5-HT)]'''
|Karsinoid tümör (akciğer, bağırsak)
|-
|'''Tümör angiogenezis faktörü (TAF)'''
|Birçok kanser türünde
|-
|'''Prostoglandinler'''
|Meme ca
|-
|'''Sitokinler (osteoklast aktivasyon faktörü)'''
|Multipl myeloma
|-
|'''Tümörlerin ürettiği ektopik hormonlar'''
Ektopik hormon: Endokrin kökenli olmayan tümörlerin
ürettikleri hormon etkili kimyasal madde
|'''Human koryonik gonadotropin (hCG):''' Karsinomlar (Akciğer, Meme, Karaciğer, vd)
'''Parathormon:''' Skuamöz hücreli karsinomlar, Böbrek ve meme kanseri
'''ACTH:''' Akciğer kanseri (küçük hücreli), Pankreas adacık hücreli tümörü
'''Antidiüretik hormon (ADH):''' Akciğer kanseri (küçük hücreli), Pankreas kanseri
'''Eritropoietin:''' Böbrek kanseri, Karaciğer kanseri (hepatosellüler),
damar tümörü (serebellumda angioblastoma)
'''İnsülin:''' Karaciğer kanseri (hepatosellüler), Sarkomlar (karın içi), Mezoteliyoma
'''Büyüme hormonu (GH):''' Akciğer kanseri ve mide kanseri
|}
'''Tablo: Kan biyokimyası'''
{| class="wikitable"
|'''''Elektrolit bozukluğu'''''
|'''''Etkin ürün'''''
|'''''Tümör(ler)'''''
|-
|'''Hiponatremi (kanda sodyum azlığı)'''
|Antidiüretik hormon (ADH)
|Akciğer kanseri (küçük hücreli), Pankreas kanseri
|-
|'''Hipopokalemi (kanda potasyum azlığı)'''
|ACTH
|Akciğer kanseri (küçük hücreli), Pankreas adacık hücreli tümörü
|-
|'''Hiperkalsemi (kan kalsiyum düzeyinin yüksekliği)'''
|Sitokinler
Prostoglandinler
Parathormon
|Multipl myeloma
Meme kanseri
Paratiroid adenomu; Akciğer, böbrek ve meme kanserleri
|-
|'''Hiperglisemi (kan şekerinin artması)'''
|ACTH
|Akciğer kanseri (küçük hücreli), Pankreas adacık hücreli tümörü
|-
|'''Yüksek hemotokrit'''
|Eritropoietin
|Böbrek kanseri
|}
=== Patoloji İncelemeleri ===
Kanser tanısındaki en etkili yöntemdir. Sıvılara dökülen hücrelerin incelenmesi ([[sitoloji]]) ya da dokulardan alınan örneklerin değerlendirilmesidir. Bu incelemelerin yapılmasında gerekirse histokimya, immunohistokimya, immunofloresan mikroskopi, [[Elektron mikroskobu|elektron mikroskopisi]], akış sitometresi gibi teknikler ile moleküler biyolojinin polimeraz zincir tepkimesi ([[Polimeraz zincir reaksiyonu|PCR]]), gen sekanslama ve in situ hibridizasyon gibi yöntemlerinden de yararlanılmaktadır.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":5">Tümör Tanısı: [https://www.maksillofasiyalsendromlar.org/neoplasm-diagn2 Patoloji]</ref><ref name=":4">Çöloğlu AS. Oral Patoloji (Ağız Patolojisi). TC Yeditepe Üniversitersi Yayını, Mor Ajans, İstanbul, 2007</ref>{{Ana madde|Biyopsi}}
== Kaynakça ==
| |||