Mahatma Gandi: Revizyonlar arasındaki fark

|ebeveynler = Putlibai Gandi (annesi)<br>Karamchand Gandi (babası)

}}

{{Apartheid}}

'''Mohandas Karamçand Gandi''' ([[Guceratça]]: મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી; 2 Ekim 1869 – 30 Ocak 1948), [[Hindistan]] ve [[Hindistan Bağımsızlık Hareketi]]'nin siyasi ve ruhani lideri. Görüşleri [[Gandizm]] olarak anılır. Gerçek ve kötülüğe karşı aktif ama şiddet unsuru içermeyen direniş ile ilgili olan [[Satyagraha]] felsefesinin öncüsüdür. Bu felsefe Hindistan'ı bağımsızlığına kavuşturmuş ve dünya üzerinde vatandaşlık hakları ve özgürlük savunucularına ilham kaynağı olmuştur. Gandi Hindistan'da ve dünyada, [[Tagore]] tarafından verilen ve ''yüce ruh'' anlamına gelen '''mahatma''' ([[Sanskritçe]]: महात्मा ) ve ''baba'' anlamına gelen ''bapu'' (Guceratça: બાપુ ) adlarıyla anılır. Hindistan'da resmî olarak Ulus'un Babası ilan edilmiştir ve doğum günü olan 2 Ekim ''Gandhi Jayanti'' adıyla ulusal tatil olarak kutlanır. 15 Haziran 2007'de [[Birleşmiş Milletler Genel Kurulu]] oybirliği ile 2 Ekim gününü "Dünya Şiddete Hayır Günü" olarak ilan etmiştir.<ref>{{Haber kaynağı| ilk=Nilova| son=Chaudhury| url=http://www.hindustantimes.com/storypage/storypage.aspx?id=54580f5e-15a0-4aaf-baa3-8f403b5688fa&&Headline=October+2+is+Int'l+Non-Violence+Day| başlık=October 2 is global non-violence day| eser=hindustantimes.com|yayımcı=Hindustan Times| tarih=15 Haziran 2007| erişimtarihi=15 Haziran 2007}}</ref><ref>{{Haber kaynağı| url=http://www.un.org/News/Press/docs/2007/ga10601.doc.htm| başlık=General Assembly adopts texts on day of non-violence,...| eser=un.org|yayımcı=United Nations| tarih=15 Haziran 2007| erişimtarihi=1 Temmuz 2007}}</ref> Gandi, hakkında en fazla eser yazılan kişiler listesinde 8.sırada yer almıştır.(bkz.[[Hakkında en çok eser yazılan ilk 100 kişi]])

 

== Güney Afrika'da Yurttaşlık Hakları Hareketi (1893–1914) ==

 

Gandi, [[Güney Afrika Cumhuriyeti|Güney Afrika]]'da Hintlere uygulanan ayrımcılığa maruz kaldı. İlk olarak elinde birinci mevki bileti olmasına rağmen üçüncü mevkiye geçmediği için [[Pietermaritzburg]]'da trenden atıldı. Daha sonra yoluna at arabası ile devam ederken, Avrupalı bir yolcuya yer açmak için arabanın dışında basamak üzerinde yolculuk etmeyi reddettiği için sürücü tarafından dövüldü. Yolculuğu esnasında bazı otellere alınmamak gibi çeşitli zorluklarla karşı karşıya kaldı. Benzer diğer olaylardan birinde bir [[Durban]] mahkemesi yargıcı türbanını çıkarmasını emrettiğinde buna karşı çıktı. Sosyal haksızlıklar karşısında uyanmasına neden olan bu olaylar hayatında bir dönüm noktası olmuş ve daha sonraki sosyal eylemciliğine temel oluşturmuştur. Güney Afrika'da Hintlerin maruz kaldığı [[ırkçılık]], ön yargı ve haksızlıklara doğrudan tanık olmuş ve halkının Britanya İmparatorluğu içindeki yeri ile kendisinin topluluk içindeki yerini sorgulamaya başlamıştır.

 

=== Çamparan ve Kheda ===

 

Ama asıl etki, polis tarafından huzursuzluk yaratma nedeniyle tutuklanıp eyaleti terketmesi istendiğinde baş gösterdi. Yüzbinlerce insan hapishane, karakol ve mahkemelerin önünde protesto gösterilerinde bulunarak Gandi'nin salınmasını istedi. Mahkeme isteksizce Gandi'yi salmak zorunda kaldı. Gandi toprak sahiplerine karşı protestolar ve grevler düzenledi. Britanya hükûmetinin yönlendirmesiyle toprak sahipleri bölgenin yoksul köylülerine daha fazla yardım edeceklerine, ürettiklerini tüketebileceklerine ve kıtlık bitene kadar vergileri kaldıracaklarına dair bir antlaşma imzaladı. Bu karışıklık sırasında insanlar Gandi'ye ''Bapu'' (Baba) ve ''Mahatma'' (Yüce Ruh) demeye başladı. Kheda'da, Sardar Patel <!--??-->Britanyalılarla yapılan pazarlıklarda köylüleri temsil etti. Pazarlıklar sonrasında vergiler askıya alındı ve tüm tutuklular salıverildi. Bunun sonucunda Gandi'nin ünü tüm ülkeye yayıldı.

İş birliği yapmama ve barışçıl karşı koyma Gandi'nin haksızlığa karşı "silahlarıydı". [[Pencap]]'ta Britanya birliklerinin sivilleri öldürdüğü Jallianwala Bagh ya da [[Amritsar Katliamı|Amritsar katliamı]] ülkede giderek artan kızgınlığa ve şiddet olaylarına neden olmuştu. Gandi hem [[Britanya Hindistanı|Britanyalıları]] hem de onlara karşı misilleme yapan Hintleri eleştirdi. Britanyalı sivil kurbanlara başsağlığı dileyen ve isyanları kınayan açıklamayı kaleme aldı. Parti içinde önce karşı çıkılsa da Gandi'nin her türlü şiddetin kötü olduğu dolayısıyla da haksız olduğunu ilkesini savunduğu duygusal konuşmasından sonra kabul edildi.<ref>R. Gandhi, ''Patel: A Life'', s. 82.</ref> Ancak katliamdan ve bunu izleyen şiddetten sonra Gandi, kendi kendini yönetme ve tüm Hindistan hükûmet kuruluşlarının yönetimini ele geçirme fikri üzerinde yoğunlaştı. Bunun sonucunda tam kişisel, tinsel ve siyasal bağımsızlık anlamına gelen ''Swaraj'' olgunlaştı.

 

 

Aralık 1921'de Gandi [[Hindistan Ulusal Kongresi]]'nde yürütme yetkisine sahip oldu. Liderliği altında Kongre amacı ''Swaraj'' olan yeni bir anayasa altında örgütlendi. Giriş ücreti ödeyen herkes partiye kabul edilmeye başlandı. Disiplini artırmak için bir dizi komite kurularak, parti, elit bir örgütten ulusal kitlenin ilgisini çeken bir örgüte dönüştü. Gandi şiddet karşıtı hareketlerinin içine ''swadeshi'' ilkesini yani yabancı ürünlerin özellikle de Britanya ürünlerinin boykotunu da kattı. Buna bağlı olarak tüm Hintlerin Britanya malı kumaşlar yerine elle dokunmuş ''khadi'' kumaşı kullanmasını savundu. Gandi yoksul zengin demeden tüm Hint erkek ve kadınların bağımsızlık hareketini desteklemeleri için her gün ''khadi'' kumaşı dokumasını tavsiye etti.<ref>R. Gandhi, ''Patel: A Life'', s. 89.</ref> Bu, isteksizleri ve hırslıları hareketin dışında tutmak ve disiplin kurmak, ayrıca da o zamana kadar böyle etkinliklere katılmaları uygun görülmeyen kadınları harekete katabilmek için bir stratejiydi. Britanya ürünlerinin yanı sıra Gandi, halkı Britanya eğitim kurumlarını ve mahkemelerini de boykot etmeye, hükûmet işinden istifaya ve Britanya unvanlarını kullanmamaya çağırdı.

 

== Swaraj ve Tuz Satyagrahası (Tuz Yürüyüşü) ==

[[Dosya:Bose Gandhi 1938.jpg|thumb|sol|175px|Haripura'da düzenlenen [[Hindistan Ulusal Kongresi]] yıllık toplantısında başkanı [[Subhas Chandra Bose]] ile (1938)]]

Gandi 1920'lerde gözlerden uzakta kaldı. Swaraj Partisi ile Hindistan Ulusal Kongresi arasındaki ayrılıkları çözmeye çalıştı ve paryalık, alkolizm, cehalet ile yoksulluğun yokedilmesi için girişimlerini yaygınlaştırdı. Tekrar öne çıkması 1928 yılında olmuştur. Bir yıl önce İngiliz hükûmeti aralarında bir tek Hint bile barındırmayan, Sir John Simon başkanlığında yeni bir anayasal reform komisyonu atamıştı. Bunun sonucunda Hindistan siyasi partileri, komisyonu boykot etmiştir. Gandi, Aralık 1928'de Kalküta kongresinde İngiliz hükûmetinden Hindistan'a [[İngiliz Milletler Topluluğu]]'na bağlı yönetim hakkı verilmesini ya da bu sefer amacı tam bağımsızlık olan yeni bir işbirliği yapmama kampanyasıyla yüz yüze kalacaklarını bildiren bir kararın kabul edilmesini sağladı. Gandi, hemen bağımsızlık isteyen [[Subhas Chandra Bose]] ile [[Jawaharlal Nehru]] gibi gençlerin görüşlerini yumuşatmakla kalmadı, kendi görüşlerini de değiştirerek bu çağrıyı iki yerine bir yıl bekletmeyi kabul etti.<ref>R. Gandhi, ''Patel: A Life'', sf. 172.</ref> Britanyalılar bunu cevapsız bıraktı. 31 Aralık 1929'da [[Lahor]]'da Hindistan bayrağı açıldı. 26 Ocak 1930, Lahore'da toplanan Hindistan Ulusal Kongresi tarafından Hindistan'ın Bağımsızlık Günü olarak kutlandı. O gün hemen hemen tüm Hint örgütler tarafından kutlanmıştır. Sözünde duran Gandi Mart 1930'da tuz vergisine karşı yeni bir [[satyagraha]] başlattı. Kendi tuzunu yapmak için Ahmedabad'dan Dandi'ye 12 Mart'tan 6 Nisan'a kadar 400 kilometre yürüdüğü Tuz Yürüyüşü bu pasif direnişin en önemli bölümüdür. Denize doğru yapılan bu yürüyüşte Gandi'ye binlerce Hint eşlik etti. Britanya idaresine karşı en rahatsız edici kampanyası bu olmuştur ve Britanyalılar buna karşılık vererek 60.000'in üzerinde kişiyi hapse atmıştır.

 

== II. Dünya Savaşı ve ''Hindistan'ı Terk Edişi'' ==

[[Nazi Almanyası]] 1939'da [[Polonya]]'yı işgal edince [[II. Dünya Savaşı]] başladı. Başlarda Gandi Britanya çabalarına "şiddete katılmayan manevi destek" verilmesinden yanaydı ancak Kongre liderleri, halkın temsilcilerine danışılmadan Hindistan'ın tek taraflı olarak savaşa sokulmasından rahatsız olmuştu. Bütün kongre üyeleri toplu olarak görevlerinden istifa etmeyi tercih etti.<ref>R. Gandhi, ''Patel: A Life'', s. 283–86.</ref> Üzerinde uzun süre düşündükten sonra Gandi görünüşte demokrasi için verilen bu savaşa, Hindistan'a demokrasi verilmesi reddedilirken katılmayacağını deklare etti. Savaş ilerledikçe Gandi bağımsızlık için isteklerini daha da yoğunlaştırdı ve hazırladığı çağrı ile Britanyalılardan ''Hindistan'ı Terket''melerini istedi. Bu Gandi ve Kongre Partisinin Britanyalıların Hindistanı terketmelerini sağlamak için yaptıkları en kararlı başkaldırıydı.<ref>R. Gandhi, ''Patel: A Life'', s. 309.</ref>

 

 

== Suikast ==

 

30 Ocak 1948'de, [[Yeni Delhi]]'de bulunan ''Birla Bhavan'' 'ın (Birla Evi) bahçesinde gece yürüyüşünü yaparken

 

=== Et yemezlik ===

 

Henry Stephens Salt'ın eserlerini okuyup hayran kalmış olan genç Mohandas, etyemezlik kampanyası yapan bu kişiyle görüştü ve yazıştı. Gandi Londra'da iken ve daha sonra etyemezliği desteklemek için çok zaman harcadı. Gandi için etyemez bir beslenme yalnızca insan vücudunun gereksinimleri karşılamıyor aynı zamanda ekonomik bir amaca da hizmet ediyordu. Et hâlâ tahıl, sebze ve meyveden daha pahalıdır. O zamanın Hintlerinin birçoğu çok düşük gelire sahip olduğu için etyemezlik yalnızca tinsel bir uygulama değil aynı zamanda pratikti de. Uzun süre et yemekten kaçındı ve oruç tutmayı bir siyasi protesto yöntemi olarak kullandı. Ölene kadar ya da istekleri kabul edilene kadar yemek yemeyi reddetti. Otobiyografisinde etyemezliğin Brahmaçarya'ya olan derin bağlılığının başlangıcı olduğu yazar. İştahını tam olarak kontrol etmeden Brahmaçarya'da başarısız olacağını belirtir.

 

 

=== Brahmaçarya ===

 

1996 yılında Hindistan hükûmeti 5, 10, 20, 50, 100, 500 ve 1000 [[rupi]]lk banknotlar üzerinde Mahatma Gandi serisini başlattı. Günümüzde Hİndistan'da dolaşımda bulunan tüm paralar üzerinde Mahatma Gandi'nin portresi bulunur. 1969 yılında Birleşik Krallık Mahatma Gandi'nin doğumunun yüzüncü yılı anısına bir dizi posta pulu çıkardı.

Büyük Britanya'da birçok Gandi heykeli bulunmaktadır. Bunların en dikkat çekeni hukuk okuduğu University College London'ın yakınında [[Londra]]'nın Tavistock Meydanı'ndaki heykeldir. 30 Ocak [[Birleşik Krallık]]'ta "Ulusal Gandi'yi Anma Günü" olarak kutlanır. [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nde [[New York]]'ta Union Square Park'ta, [[Atlanta]]'da Martin Luther King, Jr. Ulusal Tarihi Sit'inde,[[Washington, DC]]'de Hindistan Büyükelçiliği yakınında Massachusetts Avenue'de Gandi heykelleri bulunur. [[Güney Afrika]]'nın [[Pietermaritzburg]] şehrinde (1893 yılında trende birinci mevkiden atıldığı yer) bir anıt heykeli bulunur. Madame Tussaud'nun Londra, New York ve diğer şehirlerdeki müzelerinde balmumu heykelleri de vardır.

[[Dosya:Gandhi Memorial.jpg|thumb|sol|[[Yeni Delhi]]'de bulunan [[Raj Ghat]] 1948 yılında Gandi'nin cenazesinin yakıldığı yerdir.]]

<blockquote>Eğer ben bir Yahudi olsaydım, ve Almanya'da doğup hayatımı orada kazansaydım, en az uzun boylu beyaz Alman kadar Almanya'yı vatanım olarak görürdüm ve ona ya beni vurmasını ya da zindana atmasını söylerdim; sınırdışı edilmeye ya da ayrımcı davranışlara tabi olmayı reddederdim. Bunu yaparken bu sivil direnişe Yahudi arkadaşlarımın katılmasını beklemezdim çünkü sonunda geride kalanların benim örneğimi izleyeceklerine güvenirdim. Eğer bir Yahudi ya da tüm Yahudiler burada önerilen çözümü kabul ederse şu anda olduğundan daha kötü bir duruma düşmezler. Ve gönüllü olarak çekilen ızdırap onlara bir dayanma direnci ile neşe verecektir [...] Hitler'in bu tarz eylemlere karşı hesaplayarak göstereceği şiddet Yahudilerin genel bir katliamı bile olabilir. Ama Yahudi zihni kendini gönüllü ızdıraba hazırlarsa hayal ettiğim bu katliam bile Jehovah'ın bir tiranın ellerinden ırkı kurtaracağı bir teşekkür ve neşe gününe bile dönüşebilir. Tanrıdan korkanlar için ölümde korkutucu bir şey yoktur.<ref>Jack, Homer. ''[http://books.google.com/books?id=XpWO-GoOhVEC&pg=PR13&lpg=PR11&dq=The+Gandhi+Reader:+A+Sourcebook+of+His+Life+and+Writings&sig=mu7B1to2ve7qqIYNmXQMd5jifsY The Gandhi Reader]'', s. 319–20.</ref> </blockquote>

 

 

Gandi'nin [[Yahudi Soykırımı]] ile yüz yüze kalmış olan Yahudiler hakkındaki görüşleri birçok yorumcunun eleştirisine neden olmuştur.<ref>David Lewis Schaefer. [http://www.nationalreview.com/comment/comment-schaefer042803.asp What Did Gandhi Do?]. National Review. 28 Nisan 2003. 21 Mart 2006'da erişildi; Richard Grenier. [http://eserver.org/history/ghandi-nobody-knows.txt "The Gandhi Nobody Knows"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080516231847/http://eserver.org/history/ghandi-nobody-knows.txt |tarih=16 Mayıs 2008 }}. ''Commentary Magazine''. Mart 1983. 21 Mart 2006'da erişildi.</ref> Siyonizmin karşıtı olan Martin Buber 24 Şubat 1939'da Gandi çok sert bir açık mektup yayımladı. Buber Britanyalıların Hint uyruklarına davranışı ile Nazilerin Yahudilere karşı yaptıklarını kıyaslamanın [http://www.answers.com/topic/inapposite münasebetsiz] olduğunu belirtmiş; ve hatta Hintler zulmün kurbanları olduğunda Gandi'nin bir zamanlar kuvvet kullanımını desteklediğini belirtmiştir.<ref>Hertzberg, Arthur. The Zionist Idea. PA: Jewish Publications Society, 1997, s. 463-464.; ayrıca bakınız Gordon, Haim. "A Rejection of Spiritual Imperialism: Reflections on Buber's Letter to Gandhi." ''Journal of Ecumenical Studies'', 22 Haziran 1999.</ref>

=== Erken dönem Güney Afrika makaleleri ===

 

 

Uzamanlık alanları [[Güney Afrika]] olan iki tarih profesörü Surendra Bhana ve Goolam Vahed, bu tartışmaları ''The Making of a Political Reformer: Gandhi in South Africa, 1893–1914.'' (New Delhi: Manohar, 2005) (Siyasi bir Reformcunun Gelişimi: Gandhi Güney Afrika'da 1893-1914) adlı eserlerinde ele aldı.<ref>[https://www.vedamsbooks.com/no49854.htm The Making of a Political Reformer: Gandhi in South Africa, 1893–1914]</ref> İlk bölüm olan, "Sömürge Natal'da Gandi, Afrikalılar ve Hintler"de "Beyaz idare"nin altında Afrika ve Hint toplulukları arasındaki ilişkiler ile ırk ayrımcılığına dolayısıyla da bu topluluklar arasında ortaya çıkan gerginliklere neden olan politikalar üzerine yoğunlaşırlar. Bu ilişkilerden çıkardıkları sonuca göre "genç Gandi 1890'larda hüküm süren ırk ayrımcılığı kavramlarından etkilenmiştir."<ref>''The Making of a Political Reformer: Gandhi in South Africa, 1893–1914.'' Surendra Bhana ve Goolam Vahed, 2005: s.44</ref> Aynı zamanda "Gandhi'nin hapishanedeki deneyimlerinin Afrikalıların durumları hakkında daha duyarlı olmasına neden olduğunu [...] daha sonraları Gandi'nin yumuşadığını; Afrikalılara karşı önyargılarını dile getirirken daha az kategorik olduğunu, ve ortak amaca yönelik noktaları görmeye daha açık olduğunu" belirtirler. "Johannesburg hapishanesindeki olumsuz görüşlerinin Afrikalıların genelinden ziyade uzun süre mahkûm kalan Afrikalılara yönelik" olduğunu söylerler."<ref>''The Making of a Political Reformer: Gandhi in South Africa, 1893–1914.'' Surendra Bhana ve Goolam Vahed, 2005: s.45</ref>