Şiilik: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
k Başlıklar alâka ve sıra gözetilerek dizilip madde ahengi sağlanmaya çalışıldı.
29. satır:
[[İsmâ‘ilîler]]'in ''"[[İmâmet]]"'' konusunda değişik inanca sahip farklı kolları ve inanç grupları vardır. [[Yediciler]] ve [[Karmatiler]]'e göre [[İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek]]'in son imâm olduğuna inanılırken [[Mustali fıkhı]]nda ''Yirmibirinci İmâm'' olan ''"[[Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım]]"'' [[gayba]] hâlinde saklanan son imâmdır. [[Nizârîler]] olarak bilinen İsmâilî grupları ise [[imâmet]]in [[İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek]]'in soyundan gelen kişiler ile günümüze kadar devam ettiğine inanırlar. Tarihte [[Fâtımîler]] ilk İsmâilî devletidir. [[İsmâ‘ilîler]], [[Safevîler]] dönemine kadar dünya Şiiliğinin çoğunluğunu oluşturmaktaydı. Günümüzde İsmailîler sayıları çok fazla olmamakla birlikte özellikle [[Hindistan]], [[Pakistan]], [[İran]], [[Afganistan]], [[Tacikistan]] coğrafyalarında ve [[Suriye]]'de yaşamaktadırlar.
 
=== İsnâaşeriyye (Onikiciler) ve On İki İmâm ===
{{İsnâaşeriyye|collapsed=1}}
{{Ana madde|İsnâaşeriyye|Safevîler|Kızılbaşlar|Nadir Şah|Câferîlik}}
53. satır:
# [[Muhammed Mehdî|Muhammed bin Hasan]], ''[[Muhammed Mehdî]]'' olarak da bilinir. Şiî inancına göre çocuk yaşından beri hâlen kayıp olup (gaiba) [[Kıyamet]] yaklaşınca ortaya çıkacaktır.
 
==== Onikicilerin en yaygın mezhebi Câferîliğin öğretisi ====
== Dağılım ==
{{Ana madde|Câferiyye Şiiliği}}
{{Ana madde|Câferîler|Nimetullahi Tarikatı|Bektaşilik Tarikatı|Nusayrî|Alevîler}}
'''[[İman'ın Altı Şartı|İman'ın Şartları]]''' (''[[Aslî deliller|Usûl]] el-[[Dîn]]'')
Şiiler, İslam dinine mensup 1,5 milyar insanın<ref>http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html</ref>, yaklaşık olarak 200 milyonunu temsil ederek, İslam âleminin %16'sını oluşturmaktadırlar.{{Kaynak belirt}}<!-- Yukarıda %25 deniyorsa da kaynak orada da yok--> [[İran]], [[Azerbaycan]], [[Bahreyn]], [[Irak]] ve bir olasılıkla [[Yemen]]'de nüfusun çoğunluğunu, ayrıca [[Lübnan]]'ın da önemli bir kısmını oluşturmaktadırlar {{Kaynak belirt}}.
* [[Tevhid]]: Allah´ın birliği
* [[Adalet]]: Allah´ın adil oluşu
* [[Nübüvvet]]: [[Allah]]´ın tüm insanlığa dini öğretmek için mükemmel ve yanılmaz 124.000 peygamber atadığı.
* [[İmamet]] (Liderlik): Allah´ın insanlığa rehberlik edecek belirli liderler (12 Masum İmam) atadığı
* [[Mead]] (Kıyamet, Hüküm Günü): Allah´ın [[Kıyamet]] Günü insanları dirilteceği, [[mizan]], hesap, [[sırat]], [[Cennet]], [[Cehennem]]'in hak olduğu inancı.
 
'''[[İslam'ın beş şartı|İslam'ın Şartları]]''' (''[[Feri deliller|Furû]] el-[[Dîn]]'')
Şiilik, [[İran]]'ın %89'u<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People CIA World Fact Book "Iran"]</ref>, [[Azerbaycan]]'ın %85'i<ref name="files.preslib.az"/>, [[Irak]]'ın %60-%65<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html#People CIA World Fact Book "Iraq"]</ref>, [[Bahreyn]], [[Katar]], [[Türkmenistan]], [[Türkiye]] ve [[Yemen]]'nin %10'u ve [[Lübnan]]'ın %65'i Şii nüfusludur. Ayrıca [[Suudi Arabistan]]'ın %15'i{{Kaynak belirt}}, [[Pakistan]]'ın %20'si<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pk.html#People CIA World Fact Book "Pakistan"]</ref> ve [[Afganistan]]'ın %19'u<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People CIA World Fact Book "Afganistan"]</ref> Şiîdir. Ayrıca AB ülkelerinde 10 milyona yakın, Amerika kıtasına dağılmış olarak 20 milyonun üzerinde, Afrika'da sadece Nijerya'da 4-6 milyon Şii olduğu <ref>{{haber kaynağı |başlık=Şii lider Zakzaki'nin öldürüldü iddiası |yazar= |url=http://www.trthaber.com/haber/dunya/sii-lider-zakzakinin-olduruldu-iddiasi-222282.html |yayımcı=trthaber.com |tarih=13 Aralık 2015 |erişimtarihi=3 Şubat 2017}}</ref> tahmin edilmektedir.
* [[Namaz]]: Günde beş kez ezan ile icra edilen ibâdet
* [[Oruç]]: [[Ramazan]] ayında oruç tutmak. Şiiîik'te günbatımı, Güneş'in tam batımı anlamına geldiği için Sünnîlerinkine göre iftar vakti bir miktar gecikir.
* [[Hac (İslam)|Hac]]: [[Mekke]]'de, Kâbe bölgesinde ''hac'' ibadetinin gereklerini yerine getirmek. Şiîlere göre [[Hac (İslam)|hac]], sadece Kâbe'ye yapılır. Şiîlik'te hac bittikten sonra [[Medine]]'deki Muhammed'in ve imamların mezarları ziyaret edilir. Bunun dışında [[Necef]]'teki [[Ali Türbesi]] ve [[Kerbelâ]]'daki [[Hüseyin Türbesi]], [[Onikicilik]]'te [[Meşhed]]'deki [[İmam Ali Rıza Türbesi]] gibi türbeler ziyaret edilir. Ancak Şiîlik'te, "hac vazifesi yerine getirildikten sonra Peygamberin ve [[İmâmlar]]ın kabirleri de ziyaret edilmelidir" diye bir şart yoktur. Şiîler, Peygamber'in veya imamların kabirlerine yapılacak olan ziyarete de [[Hac (İslam)|hac]] demezler.
* [[Zekât]]: Fakirlere dağıtılmak üzere belirli gelir grubuna sahip insanların gelirinden yaptığı yardım.
* [[Hums]]: Gelir ve ganimet mallarının beşte birini belirlenen yerlere vermek, mesela fakirlere ve [[seyyid]]lerin fakirlerine vermek.
* [[Cihad]]: Allah adına mücadele etmek. Cihad iki türlüdür. İlki insanın yaşamının her aşamasında iyiyi yerine getirmek adına nefsiyle verdiğidir ki buna "Büyük Cihad" denir. İkincisi de "Küçük Cihad" denilen kişinin dışında olan kötülüklerle mücadelesidir.
* [[Emr-i Bil Maruf]]: İyiliği emretmek,
* [[Nehyi Anil Münker]]: Kötülükten sakındırmak,
* [[Tevellâ]]: [[Ehl-i Beyt]]i ve onların takipçilerini sevmek,
* [[Teberrâ]]: [[Ehl-i Beyt]]'in düşmanlarından kişinin tüm ilişkisini kesmesi.
{{Ayrıca bakınız|Aslî deliller|Fer'î deliller}}
 
==== Câferîlikte sünnet ve hadis anlayışı ====
Türkiye'de çoğunluk sırasına göre [[Alevîler]], [[Câferîler]] ve [[Nusayrî]]ler yaşamaktadır.
 
== Câferîlikte sünnet ve hadis anlayışı==
{{Ana madde|Câferiyye Şiiliği|Sünnîlik}}
[[Câferîler]], Sünnîlerden farklı olarak sadece [[oniki imam|imamlar]] yoluyla nakledilen ve kendilerince peygamberin "gerçek" sünneti olarak tanımlanan sünneti takip ettiklerini ifade ederler.{{ref|1}}
Satır 79 ⟶ 93:
 
Şiîler, diğer dinî konularda ve hadis konusunda zengin kaynaklara sahiptirler. Fakat bunların çoğu diğer mezheplerce çok fazla dikkate alınmazlar.
 
==== Câferî Şiîliğinde önemli günler ====
* 18 Zilhicce: [[Gâdir-î Hum]] denen yerde [[Peygamber Muhammed]]'in [[Ali]]'yi kendisine halife tayin ettiğine inanılan gün
* 13 Recep: Ali'nin doğum günü = [[Mevlit]]
* 3 Şaban: Hüseyin'in doğum günü = Mevlit
* 11 Zilhicce: [[Ali er-Rıza]]'nın doğum günü = Mevlit
* 15 Şaban: [[Muhammed Mehdi]]'nin doğum günü = Mevlit
* 10 Muharrem: [[Aşure Günü|Aşûrâ]]
* 19 - 21 Ramazan: Ali'nin yaralanmasından vefatına kadar olan süre
* 28 Safer: Muhammed ve Hasan'ın vefatı,
* 25 Şevval: [[Cafer-i Sadık|Altıncı İmâm Câfer-î Sadık]]'ın vefâtı.
 
== Sünnîlik ile Şiîliğin ayrılışı ==
Satır 98 ⟶ 123:
Eşi Fatıma'nın ölümünden sonra Ali, Fatıma'nın Muhammed’in mirasından payını almak için tekrar başvurduysa da başvurusu aynı nedenlerle bir kez daha reddedildi. Bununla birlikte [[Ebu Bekir]]'den halifeliği devralan [[Ömer]], [[Medine]]'deki arazileri Muhammed'in kabilesi [[Haşimoğulları]] adına Ali ve Abbas'a verdi; [[Hayber]] ve [[Fedek Arazisi]]'ni ise devlet malı saydı.<ref>Madelung, 1997 s. 62</ref>. Şiî kaynaklara göre bu durum Muhammed'in soyundan olanlara ([[Ehli Beyt|Ehl-i Beyt]]), baskıcı halifeler tarafından yapılan haksızlıkların bir başka örneğidir.<ref>Bu duruma dair her iki tarafın düşüncelerini savunmakta kullandığı hadislere şu siteden ulaşılabilir: Sahih Buhari [http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/080.sbt.html Book 80] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070925204158/http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/hadithsunnah/bukhari/080.sbt.html |tarih=25 Eylül 2007 }} (İngilizce)</ref>
 
=== Şiîlik ile Sünnîlik arasındaki anlayış ve uygulama farkları ===
== Câferîliğin öğretisi ==
{{Ana madde|Câferiyye Şiiliği}}
'''[[İman'ın Altı Şartı|İman'ın Şartları]]''' (''[[Aslî deliller|Usûl]] el-[[Dîn]]'')
* [[Tevhid]]: Allah´ın birliği
* [[Adalet]]: Allah´ın adil oluşu
* [[Nübüvvet]]: [[Allah]]´ın tüm insanlığa dini öğretmek için mükemmel ve yanılmaz 124.000 peygamber atadığı.
* [[İmamet]] (Liderlik): Allah´ın insanlığa rehberlik edecek belirli liderler (12 Masum İmam) atadığı
* [[Mead]] (Kıyamet, Hüküm Günü): Allah´ın [[Kıyamet]] Günü insanları dirilteceği, [[mizan]], hesap, [[sırat]], [[Cennet]], [[Cehennem]]'in hak olduğu inancı.
 
'''[[İslam'ın beş şartı|İslam'ın Şartları]]''' (''[[Feri deliller|Furû]] el-[[Dîn]]'')
* [[Namaz]]: Günde beş kez ezan ile icra edilen ibâdet
* [[Oruç]]: [[Ramazan]] ayında oruç tutmak. Şiiîik'te günbatımı, Güneş'in tam batımı anlamına geldiği için Sünnîlerinkine göre iftar vakti bir miktar gecikir.
* [[Hac (İslam)|Hac]]: [[Mekke]]'de, Kâbe bölgesinde ''hac'' ibadetinin gereklerini yerine getirmek. Şiîlere göre [[Hac (İslam)|hac]], sadece Kâbe'ye yapılır. Şiîlik'te hac bittikten sonra [[Medine]]'deki Muhammed'in ve imamların mezarları ziyaret edilir. Bunun dışında [[Necef]]'teki [[Ali Türbesi]] ve [[Kerbelâ]]'daki [[Hüseyin Türbesi]], [[Onikicilik]]'te [[Meşhed]]'deki [[İmam Ali Rıza Türbesi]] gibi türbeler ziyaret edilir. Ancak Şiîlik'te, "hac vazifesi yerine getirildikten sonra Peygamberin ve [[İmâmlar]]ın kabirleri de ziyaret edilmelidir" diye bir şart yoktur. Şiîler, Peygamber'in veya imamların kabirlerine yapılacak olan ziyarete de [[Hac (İslam)|hac]] demezler.
* [[Zekât]]: Fakirlere dağıtılmak üzere belirli gelir grubuna sahip insanların gelirinden yaptığı yardım.
* [[Hums]]: Gelir ve ganimet mallarının beşte birini belirlenen yerlere vermek, mesela fakirlere ve [[seyyid]]lerin fakirlerine vermek.
* [[Cihad]]: Allah adına mücadele etmek. Cihad iki türlüdür. İlki insanın yaşamının her aşamasında iyiyi yerine getirmek adına nefsiyle verdiğidir ki buna "Büyük Cihad" denir. İkincisi de "Küçük Cihad" denilen kişinin dışında olan kötülüklerle mücadelesidir.
* [[Emr-i Bil Maruf]]: İyiliği emretmek,
* [[Nehyi Anil Münker]]: Kötülükten sakındırmak,
* [[Tevellâ]]: [[Ehl-i Beyt]]i ve onların takipçilerini sevmek,
* [[Teberrâ]]: [[Ehl-i Beyt]]'in düşmanlarından kişinin tüm ilişkisini kesmesi.
{{Ayrıca bakınız|Aslî deliller|Fer'î deliller}}
 
== Şiîlik ile Sünnîlik arasındaki anlayış ve uygulama farkları ==
* Şiîler, [[Muhammed]]'den sonra [[Hilâfet]]'in [[Ali bin Ebu Talib|Ali]] ve soyuna ait olduğunu savunur ve Sünnîlerin meşrû ve dince makbul kabul ettikleri ilk üç halife ([[Ebu Bekir]], [[Ömer]] ve [[Osman]]'ın) hilafeti Ali'den gasp ettiklerine inanırlar. [[Yezid]]'in babası [[Muaviye]] konusunda da benzer bir durum söz konusudur; Şiîler, Yezid hakkındaki görüşlerin benzerini Ali'nin hilafetine karşı çıktığı için Muaviye için de sürdürürler, ancak Sünnîler Muaviye'nin bir "içtihad" yaptığını ve içtihadında yanılsa bile Kur'an'ın vahiy kâtibi ve Peygamber'in sahabesinden olduğu gerekçesiyle hakkında kötü ifadede bulunmaktan kaçınırlar. Şiîler ise Muaviye'nin Peygamber'in sahabesinden olmasının daha sonra yaptığı çirkinlikleri örtemeyeceğini ifade ederler.
* Siyâsî iktidar ve emir sahiplerine itaat: Sünnîlere göre iktidar bir soy meselesi değil, ümmetin kendi içinde istişare ile çözeceği siyâsî bir konu olarak görülür ve genellikle "devlet başkanına itaat" kültürü hâkimdir. Sünnîlere göre Peygamber ve akabinden gelen [[raşid halife|râşid halîfeler]] hem devlet başkanı hem de imam yani yönetici idiler. Onlardan sonra bu görevlerin ayrıldığından söz edilebilir. Şiîlerde ise iktidar, inanç meselesidir ve meşrû siyâsî lider aynı zamanda ruhânî liderliği de elinde bulunduran Ali ve soyundan gelen imamlara aittir. Câferî Şiasında Kıyamet'e kadar gizli kalan [[Mehdî]] dahil [[On İki İmam]]ın günahsız olduğuna, "vahyi alma" hariç, "günahsızlık" ve benzeri konularda peygamberlere benzediğine inanılır.
Satır 127 ⟶ 130:
* [[Mut’a nikâhı]]nın (belirli bir süreyle sınırlandırılmış evlilik) Sünnîlerin kabullenmemesinin aksine dinen uygun ([[caiz]]) olduğuna inanırlar. Şiîlere göre bunun Peygamber zamanında yapılması uygun görülmüş, [[Kur'an]]'da da onaylanmıştır.
 
=== Alevîlik ve Şiîlik ===
{{Ayrıca bakınız|Alevîlik}}
 
Satır 135 ⟶ 138:
 
[[Türkiye]] ve [[Suriye]]'de yaşayan [[Alevîler]], bu ülkelerdeki Şiî nüfusun çoğunu oluştururlar. Türkiye'de heterodoks Şiî olarak tanımlanan [[Alevîler]]in yanı sıra bâzı yerleşim birimlerinde ortodoks Şiîler de yaşamaktadır.{{Kaynak belirt}}
 
== Şiî tarikat ve mezhepler ==
{{Ana madde|İmamiyye}}
 
=== Dörtçüler ===
* '''[[Keysanîlik|<u>Keysanîlik</u>]]''' ''(Dörtçüler)'': [[Mehdî]] kavramını ortaya atarak ilk defa [[İmam]] unvanını kullanan; [[Ali bin Ebu Tâlib]]'den sonra sırası ile [[Hasan bin Ali]], [[Hüseyin bin Ali]] ve dördüncü İmâm olarak da [[Zeynel Abidin|Ali bin Hüseyin ''(Zeyn el-Âb-ı Dîn)'']]’in yerine [[Ali bin Ebu Tâlib]]’in Bânû Hânife Kâbilesi mensûbu [[Havlet bint Câ'fer]]’den olan oğlu [[Muhammed bin el-Hânifîyye]]'nin imamlık ve [[Mehdî]]liğini kabullenen; temelleri ''El-Mukhtar bin Ebû ʿUbeydullah el-Tâifî'' tarafından atılan ve daha sonra da kendi içlerinden [[Abbâsîler]] [[Hilafet|Hâlifeliği]]’ni çıkaran [[Köktendincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] [[mezhep]].
** '''Berberîcilik''': Muhammed bin el-Hânifîyye’yi [[tanrı]]sallaştıran ve Hamza ibn ʿUmara el-Berberî'nin [[Peygamber]] olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Hâşimîlik''' ''(Dörtçüler)'': Muhammed bin el-Hânifîyye’nin ölümünü kabullenerek en büyük oğlu Ebu Hâşim'i halef olarak kabul edenlerin [[mezhep|mezhebi]];
** '''Karibîlik / Kuraybîlik''' ''(Dörtçüler)'': Adını imâm Ebu Karib/Kurayb el-Darir’den alan, Muhammed bin el-Hânifîyye’nin ölmediği, ama saklandığı ve bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne [[Mehdî]] olarak döneceğine inanılan [[mezhep]];
** '''Sarrajcılık''' ''(Dörtçüler)'': [[Muhammed bin el-Hânifîyye]]’nin ölümünü kabullenen, fakat ileride bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne [[Mehdî]] olarak döneceğine inanılan Hayyan el-Sarraj tarafından kurulan [[mezhep]];
** [[Hûrrem’îyye|'''Hürrem’îyye''']] ''([[Babekiyye|Ḵhorrām-Dīnān / Khurrāmīyah]] / [[Muhammira]] / Kızıl-Giyinenler<ref name="ref293">W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online.</ref>/ [[Kızılbaşlar|Kızıllar]] <ref name="ref546">Yarshater, Ehsan, 1983. The Cambridge history of Iran, cilt 2, s. 1005, 1008.</ref> Kısmen [[Dörtçüler]]'in uzantısıdır)'': [[Al-Makdisi]]'den nakledildiği üzere [[Hâşim el-Mukannaʿ|El-Mukanna‘]] tarafından temelleri atılan, [[Ebû Müslim Horasânî]]'nin [[Mehdî]]liğine, [[reenkarnasyon]]a, [[Tanrı]]'nın sırasıyla [[Muhammed]], [[Ali]], [[Ebû Müslim Horasânî]] ve en son olarak da [[Hâşim el-Mukannaʿ]]’da vûcud bulduğuna inanan, başkalarına zarar vermemek kaydıyle her şeyden zevk almayı mübah sayan ve kendilerini [[İslâmiyet]] kisvesi altında gizleyen [[Mazdek]]çilerin oluşturduğu dinî ve siyâsî [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] [[mezhep]].
 
=== Beşçiler ===
* '''[[Zeydîlik|<u>Zeydîlik</u>]]''' ''(Beşçiler)'': Beşinci İmâm olarak [[Zeyd bin Ali]]'yi kabul eden kol.
** '''Dukeynîlik''': [[Muhammed]]'in haleflerinin [[Ali bin Ebu Tâlib]]'in tarafını tutmamalarından dolayı imânlarını kaybettiğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Halefîlik''': [[Zeyd bin Ali]]'nin haleflerinin ''Abd el-Samed'' adlı bir şahıs ve onun neslinden devam ettiğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Heşebîlik / Sûrhabîlik''': İmâmlığın, imâmın bilgisiz ve ahlâksız olması dahil her hâlükârda [[Hasan bin Ali]] ile [[Hüseyin bin Ali]]'nin soyundan gelenlerde kalması gerektiğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Jarûdîlik''': Adını ''Ebû’l Jarûd Ziyad bin Ebû Ziyad''’dan alan, [[Ebu Bekir]], [[Ömer bin Hattâb]] ve [[Osman bin Affan]]'ın her üçünün [[Ali bin Ebu Tâlib]]'i halife seçmemekle büyük bir günah işlemiş olmamakla beraber hatalı bir davranışta bulunmuş olduklarına ve bu nedenle de onların [[Ashab-ı Kirâm]]lıklarının geçerli olamayacağını beyân etmekle beraber alenen suçlamaktan da kaçınan, diğer taraftan [[Talha bin Ubeydullah]] ile [[Zübeyr bin Avvâm]]'ı [[Ali bin Ebu Tâlib]]'e başkaldırmış olmalarından ötürü şiddetle kınayanların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Süleymânîlik''': Adını ''Süleyman bin Jarîr''’den alan, halifeliğin kime gideceğinin istişareler neticesinde karara varılması gereken bir husus olduğuna ve [[Ebu Bekir]] ile [[Ömer bin Hattâb]]'ın [[Ali bin Ebu Tâlib]]'i halife seçmemekle hata işlediğine, fakat günaha girmediğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** ''<u>Butrîlik / Tâbîrîlik</u>'': ''Kathir en-Nevva El-Ebter'' tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymânîlik ile aynı olmakla birlikte [[Ebu Bekir]], [[Ömer bin Hattâb]] ve [[Osman bin Affan]]'ın [[Ali bin Ebu Tâlib]]'i halife seçmemekle hatalı olduğuna, fakat günaha girmemiş olduklarına inananların [[mezhep|mezhebi]];
** ''<u>Sâlihîlik</u>'': Hasan bin Sâlih tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymânîlik ile aynı olmakla birlikte [[Ebu Bekir]], [[Ömer bin Hattâb]] ve [[Osman bin Affan]]'ın [[Ali bin Ebu Tâlib]]'i halife seçmemekle hatalı olduğuna, fakat günaha girmemiş olduklarına inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Vâsîtîlik''': [[On İki İmam]]ın tamamını da tanıyan [[Zeydîler]]'in oluşturduğu [[mezhep]].
 
=== Yediciler ===
* '''[[İsmâilîyye|<u>İsmâʿîl’îyye</u>]]''' ''(Yedi İmâmcılık/Yedicilik)'': Yedinci İmâm olarak [[İsmail bin Câfer el-Mûbarek]]’i kabul eden kol.
** '''[[Karmatîlik]]''' ''([[Yediciler]]/el-Bakl’îyye)'': [[Fâtımî]] halifelerinin imamlığını kabul etmeyen kol.
** '''[[Dürzîlik]]''' ''(Kısmen Yedi İmâmcıdır)'': [[Fâtımî]]lerin beşinci halifesi [[Hâkim Biemrillah]]’a ulûhîyet isnâd eden [[Dinî fundamentalizm|ghulât ''(köktendinci)'']] kol.<ref>[http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/IB89118.pdf Lebanon Congressional Research Service Brief]</ref>
** '''[[Nizârî İsmâilîlik]]''' ''([[Yedicilik]])'': Sekizinci [[Fâtımî]] halifesi [[Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh|Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-l-Lâh]]'ın oğullarından [[Nizâr]]'ı dokuzuncu [[İsmailîyye]] imâmı olarak kabul eden kol.
** '''[[Mustâlîlik]]''' ''([[Yedicilik]])'': Sekizinci [[Fâtımî]] halifesi [[Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh|Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-llâh]]'ın oğullarından [[Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî b'il-Lâh]]’ı dokuzuncu [[Fâtımî]] halifesi olarak kabul eden kol.
 
=== Onikiciler/Onbirciler ===
* '''[[On İki İmam|<u>On İki İmamcılık</u>]]'''
** '''[[İsnâaşeriyye|İsna‘aşer’îyye]]''' ''([[Onikicilik]])'':
** [[Câferîlik|<u>''Câfer’îyye''</u>]] ''(Onikiciler)'': [[On iki İmamlar]]'a [[Muhammed]]'in hak vâsî ve halifeleri ve Allah'ın mâsum evliyâ ve hûccetleri olarak inanan Şia'nın asıl ve en yaygın olan ana kolu, özüdür.
** '''[[Kalenderîlik]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': 8. yüzyıl [[Samanîler]] devri öncesi fa'al olan [[Melâmîlik]] akımından beslenen, [[Budizm]] ve [[Hinduizm]] etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen ya da sadece battaniyeyle örtünüp her türlü ilacın kullanımına karşı çıkanların yolu)''
** ''<u>[[Kutb'ûd-Dîn Haydar|Haydarîlik]]</u>'' ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Kutb'ûd-Dîn Haydar]] tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren [[Kalenderîlik|Kalenderî]]liğin en yaygın ve fa'al kolunu oluşturan, kendilerini hakir görmek ve aşağılamak suretiyle vücutlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekâr kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu yol<ref name="ref558">Ahmet Yaşar Ocak, ''Anadolu Türk [[Sûfî]]liğinde [[Yesevîlik|Ahmed-i Yesevî]] Geleneğinin Teşekkülü'' Milletlerarası [[Ahmed Yesevi]] Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara 1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80</ref>
** '''[[Ebu'l Vefâ|Vefâ’îyye]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Ebu'l Vefâ el-Bağdâdî]] tarafından kurulan, mânevî ve maddî temizliğe çok önem veren, sıklıkla zikir<ref>Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 61.</ref> ve [[Semah]]<ref>Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 73.</ref> uygulayan [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
** [[Babâîlik|''<u>Babâ’îyye</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Ebu'l Vefâ|Vefâ’îyye]]<ref name="Dursun Gümüşoğlu 2006">Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48</ref> tarikatına bağlı [[Baba İlyas|Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî]]'nin müritlerinden olan [[Baba İshak|Baba İshak Kefersudî]]'nin geliştirdiği [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** '''[[Barak Baba|Barak’îyyûn]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': Başlangıçta [[Ebu'l Vefâ|Vefâ'îyye]]<ref name="Dursun Gümüşoğlu 2006"/> tarikatından [[Baba İlyas|Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî]]’nin halifesi Aybek Baba’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem [[Hacı Bektaş-ı Velî]]’nin halifesi, hem de [[Rufâî]] tarikatına bağlı [[Sarı Saltuk|Sarı Saltuk Baba]]’nın müridi olan [[Barak Baba]]’nın geliştirdiği [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
** [[Anadolu Alevîliği|''<u>Anadolu Alevîliği</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'';
** [[Yaresan|''<u>Yâresânîlik (Kürt Alevîliği)</u>'']]<ref name="kreyen">{{Kitap kaynağı | son=Kreyenbroek | ilk= Philip G. | bölüm=Religion and Religions in Kurdistan | başlık=Kurdish Culture and Identity | yayımcı= Zed Books Ltd. | yıl=1996 | isbn= 1856493296}}</ref>: [[Ali]]’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.<ref>Elahi, Bahram (1987). ''The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi''. ISBN 0-7126-0200-3.</ref> ''([[Bektâşîlik]]'te olduğu gibi [[Barak Baba]]'nın fikirlerinin etkisiyle ortaya çıkmış olmakla beraber [[On İki İmam]]cı olmayıp [[İslâmiyet]]'e [[Bahailik]]'ten de uzak kalan inançlar kapsamında mutalâa edilir.)''<ref>Bulut, Faik. (2011), ''[[Ali]]'siz Alevîlik'', Berfin Yayıncılık.</ref>
** '''[[Arap Aleviliği|Arap Alevîliği]] [[Nusayrilik|''(Nusayr’îyye)'']]''' ''(Onbircilik; kısmen [[On İki İmam]]cıdır)'': [[Ali]]’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] fırka.
** '''[[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]]''' ''(Onbircidir; FazlʿAllâh Esterâbâdî-Nâimî’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] fırka.)'':[[Tanrı]]'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci Şiî imamı [[Musa el-Kâzım]]’ın soyundan gelen ve [[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]] inancının kurucusu olan ''"Feyzl’ul-Lâh [[Gürgan|Ester-Âbâd]]î"''’nin bedeninde vücûd bulduğuna ve ''("Feyzl’ul-Lâh [[Gürgan|Ester-Âbâd]]î")'' Nâimî’nin ''"Câvidân el-Kebir"'' ''(Câvid-Nâme)''’sinin [[Kur'an-ı Kerîm]]’i ilgâ ettiğine inanan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
** <u>''[[Nûktâv’îyye]]''</u> ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Muhammed]]’in daha yüksek seviyede [[reenkarnasyon]]u olduğu iddiasıyla 1397 yılında kendisini [[Mehdî]] ilân eden ''"Mahmud Pasîkhânî"'' tarafından [[İsmâilîyye]]-[[Nizârîlik]] mezhebi ile tanınan [[İsfahan Eyaleti]]'nin [[Kaşan]] şehri yakınlarında ''"Anjudan"'' köyünde [[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]]’nin bir yan kolu olarak kurulan ve Pasîkhânî’nin ölümünden sonra da [[Şah Tahmasb]]’ı [[Mehdî]] ilân etmeğe kalkışan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** [[Bektâşî|'''Bektaş’îyye''']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Adını 13. yüzyılda [[Anadolu]]'nun [[İslâm]]laşması sürecinde etkin olarak fa'aliyet gösteren ve [[Horasan Melametîliği]]nin önde gelen temsilcilerinden [[Yusuf Hemedânî]]'nin öğrencisi [[Hoca Ahmed Yesevî]]'nin öğretilerinin [[Anadolu]]'daki uygulayıcısı olan büyük [[Türkler|Türk]] [[mutasavvıf]]ı [[Kalenderîlik|Kalenderî]]-[[Baba Haydar|Haydarî]] [[şeyh]]i [[Hacı Bektaş-ı Velî]]'den alan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** [[Âhiler|<u>''Âhiler''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'';
** [[Dedebabalık|<u>''Dedebabalık''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Hacı Bektaş-ı Velî]]'nin soyundan gelen [[Balım Sultan]] tarafından 14. ilâ 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan [[Hurûfîlik]] akımının da etkisinde kalarak [[İbâhîlik]], [[teslis]] (üçleme), [[tenasüh]] ve [[hulul]] anlayışlarını da [[Bektâşîlik]] içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle [[Balkanlar'daki Türkler]] arasında yaygın olan [[On İki İmam]]cı [[tasavvuf]]î yol;
** '''[[Safeviye Tarikatı|Safev’îyye]]''' ''([[On İki İmam]]cı ve [[Onikicilik|Onikici]]liğin menşei)'': [[Safevîler]]'in son dönemlerinde [[Ahbârîlik]] itikâdî ekolü tarafından biçimlendirilen [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î inanç;
*** [[Kızılbaşlık|<u>''Kızılbaşlık''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': 16. yüzyılda [[Azerbaycan]]'da yaşayan ve [[Safevî Devleti]]'nin kurulması için önemli destek sağlamış olan [[Mutasım (Abbasi)#Babek isyanı Hürremîyye (Ḵhorram-Dīnān)]] adlı bir dinî ve siyâsî topluluğun ruhânî torunları<ref name="ref502">Roger M. Savory (ref. Abdülbaki Gölpınarlı), Encyclopaedia of Islâm, "Kizil-Bash", Online Edition 2005</ref>;
** [[Celâlî|<u>''Celâlîlik''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Kendini [[Mehdî]] ilân eden Bozoklu Şeyh Celâl taraftarlarının oluşturduğu [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** '''[[Nimetullâhî Tarikatı|Niʿmetullah’îyye]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': Altıncı İmâm [[Câfer-i Sâdık]] soyundan gelen ve [[Kadirî]] [[sûfî]]lerinden ʿAbd-Allah Yefâ’î'nin müridi olan [[Sünnî]] Şah Niʿmetullah-i Velî ''(Nûr’ed-Dîn Kirmânî)'' tarafından kurulan ve daha sonra da [[Ömer bin Hattâb]]'ın katledildiği gün olan 26 [[Zilhicce]]’yi [[karnaval]]ımsı bir resmî bayrama dönüştüren [[Şah İsmâil]]’in [[Şiî]]liği mecburî devlet dini ilân etmesiyle [[Şiî]]liği benimsemek zorunda kalan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
** [[Javad Nurbakhsh|''<u>Nurbakş’îyye</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Dr. Câvid Nurbakş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan [[tasavvuf]]î Yeni-[[Nimetullâhî Tarikatı|Niʿmetullahîlik]] yolu.
** [[Gâlibîlik|''<u>Galibîlik</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Abdülkâdir Geylânî]] ile [[Ahmed Er Rufâî]]'nin [[tasavvuf]]î prensiplerini benimseyen, [[mezhep]]te [[Hanefî]], meşrepte ise [[Alevî]] olan [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
 
=== Sınıflandırılamayanlar ===
* '''Eftahîlik / Fethîlik''': Adını "geniş" mânâsına gelen "eftâh" kelimesinden alan ve altıncı imam [[Câfer-i Sâdık]]'ın oğlu Abdullah el-Eftâh'ın yedinci imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]];
* '''Muhammedîlik''': [[Hasan El Askerî]]'nin değil de [[Ali Naki]]'nin oğlu Muhammed bin Ali el-Hâdi'nin on birinci imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]];
* '''Tavûssîlik''' ''(Altıcılar)'': İmam [[Câfer-i Sâdık]]'ın [[Mehdî]] olduğuna ve ölmediğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
* '''Vâkıfîlik''': İmam [[Musa el-Kâzım]]'ın son imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]].
* '''[[Galiyye|Gâl’îyye]]''' ''[[Galiyye|('''Ghulat-i Şîʿa''')]]''
* '''Bazighîlik''': İmam [[Câfer-i Sâdık]]'ın [[Tanrı]]lığına inanılan [[mezhep]];
* '''Dhammîlik''': [[Ali bin Ebu Tâlib]]'in [[Tanrı]]lığına inanılan [[mezhep]];
* '''Ghurabîlik''': [[Cebrâîl]]'in [[Tanrı]]'nın buyruklarını hatâ ile [[Ali]]'nin yerine [[Muhammed]]'e indirdiğine inananların kurduğu [[mezhep]];
* '''Ya’furîlik''': Mu’ammer el-Kûfî'in [[tanrı]]lığına inanılan [[mezhep]].
 
=== Başlıca tarikat ve mezhepleri arasındaki yakınlık ===
{{Ana madde|İmamiyye Şiası}}
 
== Şiî Nüfus ==
=== Dağılım ===
{{Ana madde|Câferîler|Nimetullahi Tarikatı|Bektaşilik Tarikatı|Nusayrî|Alevîler}}
Şiiler, İslam dinine mensup 1,5 milyar insanın<ref>http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html</ref>, yaklaşık olarak 200 milyonunu temsil ederek, İslam âleminin %16'sını oluşturmaktadırlar.{{Kaynak belirt}}<!-- Yukarıda %25 deniyorsa da kaynak orada da yok--> [[İran]], [[Azerbaycan]], [[Bahreyn]], [[Irak]] ve bir olasılıkla [[Yemen]]'de nüfusun çoğunluğunu, ayrıca [[Lübnan]]'ın da önemli bir kısmını oluşturmaktadırlar {{Kaynak belirt}}.
 
Şiilik, [[İran]]'ın %89'u<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People CIA World Fact Book "Iran"]</ref>, [[Azerbaycan]]'ın %85'i<ref name="files.preslib.az"/>, [[Irak]]'ın %60-%65<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html#People CIA World Fact Book "Iraq"]</ref>, [[Bahreyn]], [[Katar]], [[Türkmenistan]], [[Türkiye]] ve [[Yemen]]'nin %10'u ve [[Lübnan]]'ın %65'i Şii nüfusludur. Ayrıca [[Suudi Arabistan]]'ın %15'i{{Kaynak belirt}}, [[Pakistan]]'ın %20'si<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pk.html#People CIA World Fact Book "Pakistan"]</ref> ve [[Afganistan]]'ın %19'u<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People CIA World Fact Book "Afganistan"]</ref> Şiîdir. Ayrıca AB ülkelerinde 10 milyona yakın, Amerika kıtasına dağılmış olarak 20 milyonun üzerinde, Afrika'da sadece Nijerya'da 4-6 milyon Şii olduğu <ref>{{haber kaynağı |başlık=Şii lider Zakzaki'nin öldürüldü iddiası |yazar= |url=http://www.trthaber.com/haber/dunya/sii-lider-zakzakinin-olduruldu-iddiasi-222282.html |yayımcı=trthaber.com |tarih=13 Aralık 2015 |erişimtarihi=3 Şubat 2017}}</ref> tahmin edilmektedir.
 
Türkiye'de çoğunluk sırasına göre [[Alevîler]], [[Câferîler]] ve [[Nusayrî]]ler yaşamaktadır.
 
=== Dünya'daki Şiî nüfusu tahmini ve ülkelerdeki oranları ===
Satır 319 ⟶ 398:
|}
{{-}}
 
== Câferî Şiîliğinde önemli günler ==
* 18 Zilhicce: [[Gâdir-î Hum]] denen yerde [[Peygamber Muhammed]]'in [[Ali]]'yi kendisine halife tayin ettiğine inanılan gün
* 13 Recep: Ali'nin doğum günü = [[Mevlit]]
* 3 Şaban: Hüseyin'in doğum günü = Mevlit
* 11 Zilhicce: [[Ali er-Rıza]]'nın doğum günü = Mevlit
* 15 Şaban: [[Muhammed Mehdi]]'nin doğum günü = Mevlit
* 10 Muharrem: [[Aşure Günü|Aşûrâ]]
* 19 - 21 Ramazan: Ali'nin yaralanmasından vefatına kadar olan süre
* 28 Safer: Muhammed ve Hasan'ın vefatı,
* 25 Şevval: [[Cafer-i Sadık|Altıncı İmâm Câfer-î Sadık]]'ın vefâtı.
 
== Şiî tarikat ve mezhepler ==
{{Ana madde|İmamiyye}}
* '''[[Keysanîlik|<u>Keysanîlik</u>]]''' ''(Dörtçüler)'': [[Mehdî]] kavramını ortaya atarak ilk defa [[İmam]] unvanını kullanan; [[Ali bin Ebu Tâlib]]'den sonra sırası ile [[Hasan bin Ali]], [[Hüseyin bin Ali]] ve dördüncü İmâm olarak da [[Zeynel Abidin|Ali bin Hüseyin ''(Zeyn el-Âb-ı Dîn)'']]’in yerine [[Ali bin Ebu Tâlib]]’in Bânû Hânife Kâbilesi mensûbu [[Havlet bint Câ'fer]]’den olan oğlu [[Muhammed bin el-Hânifîyye]]'nin imamlık ve [[Mehdî]]liğini kabullenen; temelleri ''El-Mukhtar bin Ebû ʿUbeydullah el-Tâifî'' tarafından atılan ve daha sonra da kendi içlerinden [[Abbâsîler]] [[Hilafet|Hâlifeliği]]’ni çıkaran [[Köktendincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] [[mezhep]].
** '''Berberîcilik''': Muhammed bin el-Hânifîyye’yi [[tanrı]]sallaştıran ve Hamza ibn ʿUmara el-Berberî'nin [[Peygamber]] olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Hâşimîlik''' ''(Dörtçüler)'': Muhammed bin el-Hânifîyye’nin ölümünü kabullenerek en büyük oğlu Ebu Hâşim'i halef olarak kabul edenlerin [[mezhep|mezhebi]];
** '''Karibîlik / Kuraybîlik''' ''(Dörtçüler)'': Adını imâm Ebu Karib/Kurayb el-Darir’den alan, Muhammed bin el-Hânifîyye’nin ölmediği, ama saklandığı ve bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne [[Mehdî]] olarak döneceğine inanılan [[mezhep]];
** '''Sarrajcılık''' ''(Dörtçüler)'': [[Muhammed bin el-Hânifîyye]]’nin ölümünü kabullenen, fakat ileride bir gün adalet dağıtmak üzere yeryüzüne [[Mehdî]] olarak döneceğine inanılan Hayyan el-Sarraj tarafından kurulan [[mezhep]];
** [[Hûrrem’îyye|'''Hürrem’îyye''']] ''([[Babekiyye|Ḵhorrām-Dīnān / Khurrāmīyah]] / [[Muhammira]] / Kızıl-Giyinenler<ref name="ref293">W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online.</ref>/ [[Kızılbaşlar|Kızıllar]] <ref name="ref546">Yarshater, Ehsan, 1983. The Cambridge history of Iran, cilt 2, s. 1005, 1008.</ref> Kısmen [[Dörtçüler]]'in uzantısıdır)'': [[Al-Makdisi]]'den nakledildiği üzere [[Hâşim el-Mukannaʿ|El-Mukanna‘]] tarafından temelleri atılan, [[Ebû Müslim Horasânî]]'nin [[Mehdî]]liğine, [[reenkarnasyon]]a, [[Tanrı]]'nın sırasıyla [[Muhammed]], [[Ali]], [[Ebû Müslim Horasânî]] ve en son olarak da [[Hâşim el-Mukannaʿ]]’da vûcud bulduğuna inanan, başkalarına zarar vermemek kaydıyle her şeyden zevk almayı mübah sayan ve kendilerini [[İslâmiyet]] kisvesi altında gizleyen [[Mazdek]]çilerin oluşturduğu dinî ve siyâsî [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] [[mezhep]].
* '''[[Zeydîlik|<u>Zeydîlik</u>]]''' ''(Beşçiler)'': Beşinci İmâm olarak [[Zeyd bin Ali]]'yi kabul eden kol.
** '''Dukeynîlik''': [[Muhammed]]'in haleflerinin [[Ali bin Ebu Tâlib]]'in tarafını tutmamalarından dolayı imânlarını kaybettiğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Halefîlik''': [[Zeyd bin Ali]]'nin haleflerinin ''Abd el-Samed'' adlı bir şahıs ve onun neslinden devam ettiğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Heşebîlik / Sûrhabîlik''': İmâmlığın, imâmın bilgisiz ve ahlâksız olması dahil her hâlükârda [[Hasan bin Ali]] ile [[Hüseyin bin Ali]]'nin soyundan gelenlerde kalması gerektiğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Jarûdîlik''': Adını ''Ebû’l Jarûd Ziyad bin Ebû Ziyad''’dan alan, [[Ebu Bekir]], [[Ömer bin Hattâb]] ve [[Osman bin Affan]]'ın her üçünün [[Ali bin Ebu Tâlib]]'i halife seçmemekle büyük bir günah işlemiş olmamakla beraber hatalı bir davranışta bulunmuş olduklarına ve bu nedenle de onların [[Ashab-ı Kirâm]]lıklarının geçerli olamayacağını beyân etmekle beraber alenen suçlamaktan da kaçınan, diğer taraftan [[Talha bin Ubeydullah]] ile [[Zübeyr bin Avvâm]]'ı [[Ali bin Ebu Tâlib]]'e başkaldırmış olmalarından ötürü şiddetle kınayanların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Süleymânîlik''': Adını ''Süleyman bin Jarîr''’den alan, halifeliğin kime gideceğinin istişareler neticesinde karara varılması gereken bir husus olduğuna ve [[Ebu Bekir]] ile [[Ömer bin Hattâb]]'ın [[Ali bin Ebu Tâlib]]'i halife seçmemekle hata işlediğine, fakat günaha girmediğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
*** ''<u>Butrîlik / Tâbîrîlik</u>'': ''Kathir en-Nevva El-Ebter'' tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymânîlik ile aynı olmakla birlikte [[Ebu Bekir]], [[Ömer bin Hattâb]] ve [[Osman bin Affan]]'ın [[Ali bin Ebu Tâlib]]'i halife seçmemekle hatalı olduğuna, fakat günaha girmemiş olduklarına inananların [[mezhep|mezhebi]];
*** ''<u>Sâlihîlik</u>'': Hasan bin Sâlih tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymânîlik ile aynı olmakla birlikte [[Ebu Bekir]], [[Ömer bin Hattâb]] ve [[Osman bin Affan]]'ın [[Ali bin Ebu Tâlib]]'i halife seçmemekle hatalı olduğuna, fakat günaha girmemiş olduklarına inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Vâsîtîlik''': [[On İki İmam]]ın tamamını da tanıyan [[Zeydîler]]'in oluşturduğu [[mezhep]].
* '''[[İsmâilîyye|<u>İsmâʿîl’îyye</u>]]''' ''(Yedi İmâmcılık/Yedicilik)'': Yedinci İmâm olarak [[İsmail bin Câfer el-Mûbarek]]’i kabul eden kol.
** '''[[Karmatîlik]]''' ''([[Yediciler]]/el-Bakl’îyye)'': [[Fâtımî]] halifelerinin imamlığını kabul etmeyen kol.
** '''[[Dürzîlik]]''' ''(Kısmen Yedi İmâmcıdır)'': [[Fâtımî]]lerin beşinci halifesi [[Hâkim Biemrillah]]’a ulûhîyet isnâd eden [[Dinî fundamentalizm|ghulât ''(köktendinci)'']] kol.<ref>[http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/IB89118.pdf Lebanon Congressional Research Service Brief]</ref>
** '''[[Nizârî İsmâilîlik]]''' ''([[Yedicilik]])'': Sekizinci [[Fâtımî]] halifesi [[Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh|Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-l-Lâh]]'ın oğullarından [[Nizâr]]'ı dokuzuncu [[İsmailîyye]] imâmı olarak kabul eden kol.
** '''[[Mustâlîlik]]''' ''([[Yedicilik]])'': Sekizinci [[Fâtımî]] halifesi [[Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir bil-Lâh|Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-llâh]]'ın oğullarından [[Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî b'il-Lâh]]’ı dokuzuncu [[Fâtımî]] halifesi olarak kabul eden kol.
* '''[[On İki İmam|<u>On İki İmamcılık</u>]]'''
** '''[[İsnâaşeriyye|İsna‘aşer’îyye]]''' ''([[Onikicilik]])'':
*** [[Câferîlik|<u>''Câfer’îyye''</u>]] ''(Onikiciler)'': [[On iki İmamlar]]'a [[Muhammed]]'in hak vâsî ve halifeleri ve Allah'ın mâsum evliyâ ve hûccetleri olarak inanan Şia'nın asıl ve en yaygın olan ana kolu, özüdür.
** '''[[Kalenderîlik]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': 8. yüzyıl [[Samanîler]] devri öncesi fa'al olan [[Melâmîlik]] akımından beslenen, [[Budizm]] ve [[Hinduizm]] etkilerini sergileyen, kalça boyu kıl yapımı gömlekler giyinen ya da sadece battaniyeyle örtünüp her türlü ilacın kullanımına karşı çıkanların yolu)''
*** ''<u>[[Kutb'ûd-Dîn Haydar|Haydarîlik]]</u>'' ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Kutb'ûd-Dîn Haydar]] tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren [[Kalenderîlik|Kalenderî]]liğin en yaygın ve fa'al kolunu oluşturan, kendilerini hakir görmek ve aşağılamak suretiyle vücutlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekâr kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu yol<ref name="ref558">Ahmet Yaşar Ocak, ''Anadolu Türk [[Sûfî]]liğinde [[Yesevîlik|Ahmed-i Yesevî]] Geleneğinin Teşekkülü'' Milletlerarası [[Ahmed Yesevi]] Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara 1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80</ref>
** '''[[Ebu'l Vefâ|Vefâ’îyye]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Ebu'l Vefâ el-Bağdâdî]] tarafından kurulan, mânevî ve maddî temizliğe çok önem veren, sıklıkla zikir<ref>Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 61.</ref> ve [[Semah]]<ref>Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 73.</ref> uygulayan [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
*** [[Babâîlik|''<u>Babâ’îyye</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Ebu'l Vefâ|Vefâ’îyye]]<ref name="Dursun Gümüşoğlu 2006">Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48</ref> tarikatına bağlı [[Baba İlyas|Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî]]'nin müritlerinden olan [[Baba İshak|Baba İshak Kefersudî]]'nin geliştirdiği [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** '''[[Barak Baba|Barak’îyyûn]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': Başlangıçta [[Ebu'l Vefâ|Vefâ'îyye]]<ref name="Dursun Gümüşoğlu 2006"/> tarikatından [[Baba İlyas|Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî]]’nin halifesi Aybek Baba’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem [[Hacı Bektaş-ı Velî]]’nin halifesi, hem de [[Rufâî]] tarikatına bağlı [[Sarı Saltuk|Sarı Saltuk Baba]]’nın müridi olan [[Barak Baba]]’nın geliştirdiği [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
*** [[Anadolu Alevîliği|''<u>Anadolu Alevîliği</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'';
*** [[Yaresan|''<u>Yâresânîlik (Kürt Alevîliği)</u>'']]<ref name="kreyen">{{Kitap kaynağı | son=Kreyenbroek | ilk= Philip G. | bölüm=Religion and Religions in Kurdistan | başlık=Kurdish Culture and Identity | yayımcı= Zed Books Ltd. | yıl=1996 | isbn= 1856493296}}</ref>: [[Ali]]’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.<ref>Elahi, Bahram (1987). ''The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi''. ISBN 0-7126-0200-3.</ref> ''([[Bektâşîlik]]'te olduğu gibi [[Barak Baba]]'nın fikirlerinin etkisiyle ortaya çıkmış olmakla beraber [[On İki İmam]]cı olmayıp [[İslâmiyet]]'e [[Bahailik]]'ten de uzak kalan inançlar kapsamında mutalâa edilir.)''<ref>Bulut, Faik. (2011), ''[[Ali]]'siz Alevîlik'', Berfin Yayıncılık.</ref>
** '''[[Arap Aleviliği|Arap Alevîliği]] [[Nusayrilik|''(Nusayr’îyye)'']]''' ''(Onbircilik; kısmen [[On İki İmam]]cıdır)'': [[Ali]]’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] fırka.
** '''[[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]]''' ''(Onbircidir; FazlʿAllâh Esterâbâdî-Nâimî’ye ulûhîyet isnâd eden [[Radikal dincilik|ghulât ''(köktendinci)'']] fırka.)'':[[Tanrı]]'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci Şiî imamı [[Musa el-Kâzım]]’ın soyundan gelen ve [[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]] inancının kurucusu olan ''"Feyzl’ul-Lâh [[Gürgan|Ester-Âbâd]]î"''’nin bedeninde vücûd bulduğuna ve ''("Feyzl’ul-Lâh [[Gürgan|Ester-Âbâd]]î")'' Nâimî’nin ''"Câvidân el-Kebir"'' ''(Câvid-Nâme)''’sinin [[Kur'an-ı Kerîm]]’i ilgâ ettiğine inanan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
*** <u>''[[Nûktâv’îyye]]''</u> ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Muhammed]]’in daha yüksek seviyede [[reenkarnasyon]]u olduğu iddiasıyla 1397 yılında kendisini [[Mehdî]] ilân eden ''"Mahmud Pasîkhânî"'' tarafından [[İsmâilîyye]]-[[Nizârîlik]] mezhebi ile tanınan [[İsfahan Eyaleti]]'nin [[Kaşan]] şehri yakınlarında ''"Anjudan"'' köyünde [[Hurûfîlik|Hurûf’îyye]]’nin bir yan kolu olarak kurulan ve Pasîkhânî’nin ölümünden sonra da [[Şah Tahmasb]]’ı [[Mehdî]] ilân etmeğe kalkışan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** [[Bektâşî|'''Bektaş’îyye''']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Adını 13. yüzyılda [[Anadolu]]'nun [[İslâm]]laşması sürecinde etkin olarak fa'aliyet gösteren ve [[Horasan Melametîliği]]nin önde gelen temsilcilerinden [[Yusuf Hemedânî]]'nin öğrencisi [[Hoca Ahmed Yesevî]]'nin öğretilerinin [[Anadolu]]'daki uygulayıcısı olan büyük [[Türkler|Türk]] [[mutasavvıf]]ı [[Kalenderîlik|Kalenderî]]-[[Baba Haydar|Haydarî]] [[şeyh]]i [[Hacı Bektaş-ı Velî]]'den alan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
*** [[Âhiler|<u>''Âhiler''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'';
*** [[Dedebabalık|<u>''Dedebabalık''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Hacı Bektaş-ı Velî]]'nin soyundan gelen [[Balım Sultan]] tarafından 14. ilâ 15. yüzyıllarda Azerbaycan ve Anadolu'da etkin olan [[Hurûfîlik]] akımının da etkisinde kalarak [[İbâhîlik]], [[teslis]] (üçleme), [[tenasüh]] ve [[hulul]] anlayışlarını da [[Bektâşîlik]] içine katmak suretiyle 16. yüzyılın başlarında kurumsallaştırılan, özellikle [[Balkanlar'daki Türkler]] arasında yaygın olan [[On İki İmam]]cı [[tasavvuf]]î yol;
** '''[[Safeviye Tarikatı|Safev’îyye]]''' ''([[On İki İmam]]cı ve [[Onikicilik|Onikici]]liğin menşei)'': [[Safevîler]]'in son dönemlerinde [[Ahbârîlik]] itikâdî ekolü tarafından biçimlendirilen [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î inanç;
*** [[Kızılbaşlık|<u>''Kızılbaşlık''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': 16. yüzyılda [[Azerbaycan]]'da yaşayan ve [[Safevî Devleti]]'nin kurulması için önemli destek sağlamış olan [[Mutasım (Abbasi)#Babek isyanı Hürremîyye (Ḵhorram-Dīnān)]] adlı bir dinî ve siyâsî topluluğun ruhânî torunları<ref name="ref502">Roger M. Savory (ref. Abdülbaki Gölpınarlı), Encyclopaedia of Islâm, "Kizil-Bash", Online Edition 2005</ref>;
*** [[Celâlî|<u>''Celâlîlik''</u>]] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Kendini [[Mehdî]] ilân eden Bozoklu Şeyh Celâl taraftarlarının oluşturduğu [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
** '''[[Nimetullâhî Tarikatı|Niʿmetullah’îyye]]''' ''([[On İki İmam]]cılık)'': Altıncı İmâm [[Câfer-i Sâdık]] soyundan gelen ve [[Kadirî]] [[sûfî]]lerinden ʿAbd-Allah Yefâ’î'nin müridi olan [[Sünnî]] Şah Niʿmetullah-i Velî ''(Nûr’ed-Dîn Kirmânî)'' tarafından kurulan ve daha sonra da [[Ömer bin Hattâb]]'ın katledildiği gün olan 26 [[Zilhicce]]’yi [[karnaval]]ımsı bir resmî bayrama dönüştüren [[Şah İsmâil]]’in [[Şiî]]liği mecburî devlet dini ilân etmesiyle [[Şiî]]liği benimsemek zorunda kalan [[On İki İmam]]cı [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol;
*** [[Javad Nurbakhsh|''<u>Nurbakş’îyye</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': Dr. Câvid Nurbakş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan [[tasavvuf]]î Yeni-[[Nimetullâhî Tarikatı|Niʿmetullahîlik]] yolu.
*** [[Gâlibîlik|''<u>Galibîlik</u>'']] ''([[On İki İmam]]cılık)'': [[Abdülkâdir Geylânî]] ile [[Ahmed Er Rufâî]]'nin [[tasavvuf]]î prensiplerini benimseyen, [[mezhep]]te [[Hanefî]], meşrepte ise [[Alevî]] olan [[sûfî]]/[[tasavvuf]]î yol.
* <u>'''Sınıflandırılamayanlar'''</u>
** '''Eftahîlik / Fethîlik''': Adını "geniş" mânâsına gelen "eftâh" kelimesinden alan ve altıncı imam [[Câfer-i Sâdık]]'ın oğlu Abdullah el-Eftâh'ın yedinci imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Muhammedîlik''': [[Hasan El Askerî]]'nin değil de [[Ali Naki]]'nin oğlu Muhammed bin Ali el-Hâdi'nin on birinci imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Tavûssîlik''' ''(Altıcılar)'': İmam [[Câfer-i Sâdık]]'ın [[Mehdî]] olduğuna ve ölmediğine inananların [[mezhep|mezhebi]];
** '''Vâkıfîlik''': İmam [[Musa el-Kâzım]]'ın son imam olduğuna inananların [[mezhep|mezhebi]].
* '''[[Galiyye|Gâl’îyye]]''' ''[[Galiyye|('''Ghulat-i Şîʿa''')]]''
** '''Bazighîlik''': İmam [[Câfer-i Sâdık]]'ın [[Tanrı]]lığına inanılan [[mezhep]];
** '''Dhammîlik''': [[Ali bin Ebu Tâlib]]'in [[Tanrı]]lığına inanılan [[mezhep]];
** '''Ghurabîlik''': [[Cebrâîl]]'in [[Tanrı]]'nın buyruklarını hatâ ile [[Ali]]'nin yerine [[Muhammed]]'e indirdiğine inananların kurduğu [[mezhep]];
** '''Ya’furîlik''': Mu’ammer el-Kûfî'in [[tanrı]]lığına inanılan [[mezhep]].
 
===Başlıca tarikat ve mezhepleri arasındaki yakınlık===
{{Ana madde|İmamiyye Şiası}}
 
{{Şiîlik mezhepleri}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Şiilik" sayfasından alınmıştır