Safevîler: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
MrCaner (mesaj | katkılar)
k "Azeri"ler iran bölgesinde yaşayan farsi pagan bir kavimdir. Azerbaycan Türkleri ise azeri değil Türklerdir. Dilleri ise Azerbaycan yöresine ait Türkçedir.
Gerekçe: + nedensiz içerik silinmesi, ilgili maddelerin tartışma sayfasında daha tartışılan bir konu
Etiket: Elle geri alma
101. satır:
{{Türk tarihi}}
 
'''Safevîler''', '''Safevî İmparatorluğu''' veya '''Safevî Devleti'''<ref>{{Kitap kaynağı | son = Sümer | ilk = Faruk | yıl = 1992 | başlık = Safevî devletinin kuruluşu ve gelişmesinde Anadolu Türklerinin rolü: Şah İsmail ile halefleri ve Anadolu Türkleri | yayımcı= Türk Tarih Kurumu | id = ISBN 975-16-0446-X, ISBN 978-975-16-0446-0 | url = http://books.google.com/books?id=quNtAAAAMAAJ}}</ref> ({{Dil|fa|صفویان|dil_adı=e}} - ''Devlet-i Safeviyye'', {{Dil|az|''Səfəvîlər Dövləti''|dil_adı=e|dil kodu=az|yazı=}}), 1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça modern [[İran]] tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen, [[İran]] tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biri tarafından yönetilmiş devlet. Bugünkü [[İran]], [[Azerbaycan]], [[Ermenistan]], [[Irak]], [[Afganistan]], [[Türkmenistan]] ve [[Türkiye]]'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, tarihte ilk kez [[Şiilik|Şiî]] [[Onikicilik|Onikiciliğini]] resmî [[mezhep]] olarak kabul etmiş ve Azerbaycan ve [[İran]]'ın varis olduğu hâkim [[hanedan]]ın [[devlet]]idir.<ref name="savoryeiref">R.M. Savory, ''Safavids'', [[Encyclopedia of Islam]], 2nd edition</ref><ref>Andrew J. Newman, Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire, I. B. Tauris (Mart 30, 2006)</ref>
 
Safevî Devleti'nin kuruluşuna destek veren [[Türkmen]] boyları şunlardır; [[Şadıllı]], [[Şamlı]], [[Afşar]], [[Kaçar]], [[Çağırganlı]], [[Karamustafaoğlu]], [[Tekeli]], [[Beğdili]], [[Humuslu]], [[Ustaclu]], [[Dulkadirlu]], [[Varsaklar]].<ref>Golden,Türk halkları Tar. Giriş. Çeviren, Osman Karatay Ankara 2002, s. 321</ref>
180. satır:
| alıntı =
}}</ref>
[[Şeyh Cüneyt]]'in [[tarikat]] başkanlığı döneminde, [[Akkoyunlular]] koruması altında olan Safevîler, büyük sayıda [[Azeriler|AzerbaycanAzeri]] ve [[Anadolu Türkleri|Anadolu Türk'ünü]] Şiîliğe çevirmeye başlamışlar.<ref name="goldschmidt">{{Kitap kaynağı
| son = Goldschmidt
| ilk = Arthur
233. satır:
Hükümdar olduğunda ilk fark ettiği şey, savaş meydanlarında Osmanlılar ve Özbekler (Şeybaniler) tarafından sürekli mağlup edilen ordusunun acizliği oldu. Nitekim Osmanlılar [[Gürcistan]] ve [[Ermenistan]]'ı zaptederken, [[Özbekler]] de doğuda sekizinci [[İmam Ali Rıza]]'nın bulunduğu [[Meşhed]] ve [[Sistan]]'ı ele geçirmişlerdi. İlk olarak kuzeydoğudaki topraklarının Osmanlılara bırakmak zorunda kaldı ve onlardan barış istedi. Bu sırada [[Safevi Devleti]]'ne seyahat amacıyla gelmiş Robert ve Anthony Sherley adındaki iki İngiliz gezgini, şah ordusunun Avrupa modeline benzer paralı ve iyi eğitim görmüş daimi bir orduya dönüştürülmesinde Şah'a yardım ettiler{{Kaynak belirt}}. Rakibi olan Osmanlı padişahları bu işi çok öncelerden beri başarmış ve ordularını sürekli modernize etmişlerdi. Abbas barutun kullanımını hararetli bir biçimde benimsedi. Yeni reformlarla birlikte ordusu, Kızılbaşlar yanında,Gürcistan, Ermenistan ve Çerkez ülkelerinden devşirilen [[Gulam]]lar, Tofenkçiler (Tüfenkçiler) ve Topçiler (Topçular) gibi bölüklere ayrılmıştı.{{Kaynak belirt}}
 
İlk olarak [[Özbekler]]le savaşan [[I. Abbas]] (İranların verdiği isimle Abbas-i Bozorg=Büyük Abbas, [[Azeriler|Azerbaycan TürkleriAzeri]]'ninlerin verdiği isimle Şah oğlu Şah Abbas) [[Herat]] ve [[Meşhed]]'i geri aldı. Daha sonra Osmanlılara döndü. 1603'te başlayıp aralıklarla süren savaşlar sonunda 1622'de daha önce Osmanlılara bırakmak zorunda kaldığı [[Irak-ı Acem]] (Doğu Irak) ve [[Kafkas]] Berisi ([[Trans Kafkasya]]) ülkelerini geri aldı. Ayrıca [[Bağdat]] da ele geçirildi. Yeni kurduğu askeri birliklerini kullanarak, 1602'de [[Portekizliler]]i [[Bahreyn]]'den, 1622'de İngiliz donanmasını [[Hürmüz Boğazı]]'ndan çıkardı. Böylece [[Portekizliler]]in [[Hindistan]]'la ticaretlerinde şah damarı değerindeki İran (Basra) Körfezi'ni kontrolü altına aldı. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi ve [[Hollanda Doğu Hindistan Kumpanyası|Hollanda Doğu Hindistan Şirketi]] ile ticari ilişkilerini genişletti.
 
Abbas, çoğu [[Ermeniler|Ermeni]], [[Gürcüler|Gürcü]] ve [[Hintler|Hint]] kökenlilerden oluşan ve ekonomik gücüyle etkinleşen bir tüccar sınıfı yarattı. Bunları kul sistemi ile bürokrasinin içine sokan şah, bu sayede devletin kurulup genişlemesinde oynadıkları rol ile her zaman yönetsel-askeri yetkeyi elinde tutan Kızılbaş ümeraya karşı bağımlılığını kırarak merkezi otoriteyi kurabildi. Nitekim ölümü sıralarında Safevi saray tarihçisi [[İskender Bey Türkmen]]'in verdiği bilgilere bakılırsa 93 bürokratının (emir) 21'i kul (devşirme) olmak üzere, geri kalan 72 emirin yalnızca 48'i Kızılbaş Türkmen idi.{{Kaynak belirt}}Bu durum Şah Abbas'ın oymakları ile feodal bağlarını hep canlı tutan Kızılbaş ümeranın devlet mekanizmasındaki siyasi gücünü ne derece kırdığını gözler önüne sermektedir.
261. satır:
== Kültür ==
{{Ana madde|Safevî sanatı}}
[[Azerbaycan]]'ın ve İran'ın kültürü [[Safevî]] himayesinde gelişti. I. İsmail'in bizzat kendisi [[Hıtayi]] daha sonradan da [[Hatayî]] ya da [[Şah Hatayi]] mahlasıyla [[Azerice|Azerbaycan Türkçesi]] pek çok şiirler yazdı. Şah Tahmasp bir ressamdı. Şah [[II. Abbas]] ise [[Tanî]] mahlasıyla Türkçe şiirler yazan bir şair olarak da tanınmıştı.
 
Bu dönemde kiremit imalatı, çömlekçilik, dokumacılık gibi el sanatları gelişirken, [[minyatür]]cülük, ciltçilik, dekorasyon ve hattatlıkta büyük ilerlemeler kaydedildi. 16. yüzyılda halı dokumacılığı bir göçebe ve köylü sanatı olmaktan çıkarak, profesyonel tasarım ve imalata dayalı iyi işleyen bir sanayi haline dönüştü. Tebriz bu sanayinin merkezi konumundaydı. Erdebil halıları yalnızca hanedana hasredilmişti. Yanlış adlandırılmış meşhur [[Polonez Halıları]] 17. yüzyılda İran'da imal edilirdi.
276. satır:
[[Safevi]] devletinin saray ve ordu dili [[Azerice|Azerbaycan Türkçesi]], bürokrasi dili [[Farsça]] idi. Safevilerin resmî dilinin Azerbaycan Türkçesi olduğuna dair kaynaklarda şu bilgiler vardır:
 
"Kızılbaşlar sarayda normal olarak [[Türk dilleri|Türkçe]]nin [[Azerice|AzerbaycanAzeri]] lehçesi konuşmaktaydılar. Safevi Şahları da onlar gibi AzerbaycanAzeri lehçesi konuşmaktaydılar. Şahların ve devlet ve hükûmet ilerigelenlerin Farsçayı anadili gibi konuşmamaları Safevi hanedanı döneminde Farsçanın eski klasik saf klasik standartlarından ayrılıp bozulmasına yol açmıştır."<ref>Savory, Roger (2007) (İngilizce). ''Iran Under the Safavids''. Cambridge University Press. s. 213.
</ref>
 
282. satır:
</ref>
 
"Safevi sarayında Türkçenin AzerbaycanAzeri lehçesi, özellikle hanedanda dahil ilk Safevi hükümdarlar dönemlerinde, ekseriyetle kullanılmakta idi. Bu dönemde Türkçe dilbilgisi kuralları ve sözcükleri Farsça diline büyük etki yapmıştır ve bunun aksini de, yani Farsçanın grameri ve sözcüklerinin Türkçeyi etkilediğini de, söylemek mümkündür."<ref>Shaffer, Brenda (2002) (İngilizce). ''Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity''. MIT Press. s. 19.
</ref>
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Safevîler" sayfasından alınmıştır