Beyazıt Meydanı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
Daha ayrıntılı, yeni ve kaynakçası gösterilen bilgiler Etiketler: tanım değiştirme Görsel Düzenleyici |
||
1. satır:
{{Diğer anlamı|Beyazıt}}'''Beyazıt Meydanı,''' [[İstanbul|İstanbul’da]] [[Tarihî yarımada|tarihi yarımadada]] merkezi bir konuma sahip meydandır. Konumu [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] döneminde şehrin en önemli meydanlarından olan [[Teodosus Forumu|Theodosius Forumu’yla]] büyük ölçüde örtüşmektedir.
== Osmanlı Döneminde Meydan ve İşlevi ==
[[Dosya:İstanbul Üniversitesi.JPG|thumb|sağ|281x281px|Beyazıt Meydanı ve [[İstanbul Üniversitesi]]]]Eskiden [[Teodosus Forumu|Theodosius Forumu’nun]] bulunduğu arazinin kuzey kısmına [[İstanbul'un Fethi|İstanbul’un fethinden]] hemen sonra ilk olarak bir saray inşa edildi. İnşası 1458’de tamamlanan<ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3|erişimtarihi=|yazarlar=Tülay Artan|tarih=1994|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref> bu ilk saray, daha sonraları [[Topkapı Sarayı|Topkapı Sarayı’nın]] yapımıyla [[Eski Saray]] olarak bilinmeye başladı.
1506-12 yılları arasında [[II. Bayezid]] döneminde sultanın adını taşıyan [[külliye]] [[Eski Saray|Eski sarayın]] güneyinde kalan alana inşa edildi. [[Külliye|Külliyenin]] kurulduğu tarihten sonra, [[Eski Saray|Eski Saray'ın]] duvarları ile kuzey sınırı çizilen ve külliyenin binaları arasında kalan bölgeye Beyazıt Meydanı denmiştir.<ref name=":0">{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Osmanlı İstanbul'unda Bayezid Meydanı ve Tarihi Çevresi|erişimtarihi=|yazarlar=Turgut Akbaş|tarih=2011|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref> 1585 yılında İstanbul [[Kadı|Kadısına]] verilen bir emirde [[Sultanahmet Meydanı|Atmeydanı'nın]] yılda bir kez ve Beyazıt Meydanı'nın ise ayda iki kez süpürtülmesi gerektiği görülmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=On Altıncı Asırda İstanbul Hayatı (1553 – 1591)|erişimtarihi=|yazarlar=Ahmet Refik Altınay|tarih=1935|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=Maârif Vekaleti Milli Talim ve Terbiye Dairesi Yayını|isbn=}}</ref> Bu da Beyazıt Meydanı’nın günlük kent hayatında ne kadar sık ziyaret edilen bir yer olduğuna işaret eder.
Padişahların kızlarının evlilikleri ve şehzadelerin sünnet düğünleri [[Eski Saray|Eski Saray’da]] yapılırdı. Bu törenler için geleneksel olarak yaptırılan ''nahıllar'' (süslenen yapma ağaçlar) Beyazıt Meydanı’nda halkın beğenisine sunulurdu.<ref name=":0" />
Meydanın halk eğlenceleri için kullanıldığı da bilinmektedir. Müzisyenler, fal bakanlar, hayvan oynatıcıları, hokkabazlar ve cambazların meydanda yaptıkları gösteriler; 1577 – 1578 yılları arasında İstanbul'u ziyaret eden Stephan Gerlach’ın anlatılarında yer alır.<ref name=":0" />
1800’lü yıllara kadar meydan işlevini neredeyse hiç değiştirmez.<ref name=":0" />
== Beyazıt Külliyesi ==
Beyazıt Külliyesi; banisi olan Sultan [[II. Bayezid|II. Bayezid’in]] hükümdarlığı sırasında tamamlanan [[cami]], [[imaret]] ve [[Medrese|medreseden]] ve sultanın ölümünden sonra külliyeye eklenen [[Hamam|hamamdan]] oluşur. [[Bayezid Camii|Beyazıt Camisi]], orijinal [[Fatih Camii|Fatih Camisi’nin]] [[deprem]] sonucu yıkılması nedeniyle [[İstanbul|İstanbul’da]] korunan en eski [[Selatin camileri|selatin cami]] olma özelliğini taşımaktadır. Beyazıt Camisi’nin iki taraftan yarım [[Kubbe|kubbelerle]] desteklenen merkezi [[Kubbe|kubbesi]], [[Ayasofya|Ayasofya’nın]] planıyla benzerlik göstermektedir. Hem kentin ticari merkezi olan [[Kapalıçarşı|Kapalıçarşı’ya]] hem de yoğun nüfuslu bir mahalleye yakınlığı sebebiyle [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] dönemi boyunca en büyük [[Cemaat|cemaate]] sahip camilerdendir. Külliyenin çifte [[Hamam|hamamı]] oldukça büyüktür, hatta kubbesinin boyutu caminin kubbesine yakındır. Medresesi de [[Şeyhülislam|şeyhülislamın]] burada ders veriyor olması sebebiyle en itibarlı olanlar arasındadır.<ref name=":0" />
== Geç Osmanlı Dönemi Düzenlemeleri ==
[[Dosya:Bouvard plan for Beyazıt Square.png|küçükresim|449x449pik|Bouvard'ın Beyazıt Meydanı için yaptığı tasarım]]
[[Eski Saray]] [[II. Mahmud|II. Mahmut]] dönemi sırasında [[Yeniçeri|Yeniçerilerin]] kaldırılmasının ardından kurulan [[Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye|yeni orduya]] 1826 yılında tahsis edilmiştir. 1828’de buraya [[Beyazıt Kulesi|Beyazıt Yangın Kulesi]] inşa edilir. 1864– 1866 arasında bugünkü İstanbul üniversitesi Rektörlüğü olan [[Harbiye Nezâreti|Harbiye Nezareti]] binası ve anıtsal kapısı mimar Bourgeois tarafından inşa edilmiştir.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=İstanbul Üniversitesi Merkez Kampüsü’nde Bulunan Taş Eserler.|erişimtarihi=|tarih=2016|sayı=25|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
1901 yılında, [[II. Abdülhamid|II. Abdülhamit]], İstanbul’un en göz önünde olan kent alanlarının Avrupalı şehirlerle yarışır hale gelebilmesi için [[Paris]] elçisi Salih Münir’i bir uzman bulmakla görevlendirir. Salih Münir bu iş için o dönemin en gözde mimarlarından, [[Paris Uluslararası Sergisi (1900)|1900 Paris Uluslararası Sergisi’nin]] mimarlık departmanının başkanlığını yapmış olan [[École des Beaux-Arts|Beaux-Arts]] eğitimli Joseph Antoine Bouvard’a teklifte bulunur. Bouvard, Paris’teki iş yoğunluğu sebebiyle İstanbul’u ziyaret edemeyecek durumda olmasına rağmen teklifi kabul eder. Bouvard’ın masrafları Fransız hükümeti tarafından karşılanır ve hazırladığı projeler resmi bir hediye olarak İstanbul’a sunulur.<ref name=":1">{{Kitap kaynağı|url=|başlık=The Remaking of Istanbul - Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century|erişimtarihi=|yazarlar=Zeynep Çelik|tarih=1993|dil=İngilizce|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=University of California Press|isbn=}}</ref>
Bouvard, aralarında Beyazıt Meydanı da olan meydan düzenleme projelerini tamamıyla kendisine gönderilen şehir fotoğrafları ve planlar üzerinden geliştirir. Bouvard’ın projesinde büyük kusurlar vardır. Herhangi bir ana plana dayanmayan projeler arasındaki bağlantılar net değildir ve arazilerdeki kot farkları tamamen göz ardı edilmiştir.<ref name=":1" />
Bouvard’ın Beyazıt Meydanı için projesi alanı Beyazıt Medresesi’ni yıkmak suretiyle fazlasıyla genişletip 4 adaya bölmeyi öngörüyordu. Bu yeni alanın güney tarafına, Harbiye Nezareti ile aynı aks üzerine yüksek kuleli bir “Belediye Sarayı” inşa edilecekti. Meydanın batı tarafında ise birbirinin aynısı iki bina yapılacaktı, bunlar da “Sanayi ve Ziraat Müzesi” ve “Devlet Kütüphanesi” olacaktı. Beyazıt Camisinin açısının meydanın kalanına uymaması problemi yoğun bir ağaçlandırma ile gizlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca [[Bayezid Camii|Beyazıt Camisi’nin]] [[minber]] duvarının ardındaki [[Hazîre|hazirenin]] ve II. Bayezid türbesinin de yıkılması planlanmıştır.<ref name=":1" />
Proje Osmanlı bürokrasisi tarafından onaylanmıştır ancak projenin öngörülen masraflarını o dönemdeki devletin karşılayamayacak olması sebebiyle hayata geçirilmemiştir.<ref name=":1" />
== Cumhuriyet Dönemi Düzenlemeleri ==
[[Dosya:Beyazıt Square in the 1940s.png|küçükresim|1940'larda Beyazıt meydanı ve dekoratif havuz]]
[[Dosya:Sedad Hakkı Eldem Beyazıt Square Project.png|küçükresim|Sedad Hakkı Eldem'in Beyazıt Meydanı için yaptığı tasarım]]
Beyazıt Meydanı, İstanbul’da erken dönem [[Türkiye|Cumhuriyet]] yönetiminin düzenleme yaptığı az sayıda yerden olmuştur ve 1920’lerde Vali Ali Haydar Bey’in girişimleriyle meydanın ortasına dekoratif bir çeşme inşa edilmiştir.<ref name=":2">{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Architecture and the Turkish City - An Urban History of Istanbul Since the Ottomans|erişimtarihi=|yazarlar=Murat Gül|tarih=2017|dil=İngilizce|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=Bloomsbury Publishing|isbn=}}</ref> Otobüsler ve daha sonra yapılan [[tramvay]] hattı da bu havuzun etrafında tur atmaktaydı.
1950’lerde [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] yönetiminde İstanbul’da büyük çaplı altyapı projelerine girişildi.<ref name=":2" /> Tüm bu yol genişletme projelerine paralel olarak Beyazıt Meydanı’nın da yeniden düzenlenmesi gündeme gelir ve havuz yıkılır. Sürekli dolgu ve kazı çalışmaları tekrarlanan meydanın sonunda düzenlenebilmesi için [[Sedad Hakkı Eldem|Sedad Hakkı Eldem’e]] bir proje yaptırılır. Eldem’in projesi üniversitenin kotunun bir dizi merdiven ile [[Ordu Caddesi]] kotuna bağlanmasını planlıyor, yeni bir havuzun bu cadde yakınında inşasını öngörüyordu. Ayrıca [[Ordu Caddesi|Ordu Caddesi’nin]] öbür tarafında yapılacak bir binayla meydan bu tarafta da devam ettirilecekti, ancak bu yeni inşaat için Simkeşhane’nin doğu kanadının yıkılması gerekiyordu. Eldem’in projesi planlandığı gibi uygulamaya konmadı ve meydana bir yol kavşağı inşa edildi. 27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşen darbeden sonra da çalışmalar durdu.
[[Dosya:Beyazıt Square in 1959.png|küçükresim|1959'da Beyazıt Meydanı'nda yol kavşağı]]
Darbe sonrası yönetim meydanın adını Hürriyet Meydanı olarak değiştirir ve yeni bir düzenleme projesi için yapılan yarışmanın sonucunda [[Turgut Cansever]] projenin başına getirilir. [[Turgut Cansever|Turgut Cansever’in]] projesi meydanın yayalaştırılması amacıyla geliştirilmiştir. Cansever projesinde [[Bayezid Camii|Beyazıt Camisi’nin]] açısını esas alarak meydanda yeni bir doğrultu öngörmüştür. [[İstanbul Üniversitesi|İstanbul Üniversitesi’nin]] kapısının önüne inşa edilecek bir dizi merdiven ve rampayla hem kot farkının aşılmasını hem de üniversitenin camiye paralel olmayan duvarını bu merdiven yapısı ile meydanın kalanıyla aynı doğrultuya gelmesini sağlamıştır. Fakat [[Turgut Cansever|Turgut Cansever’in]] projesi de tam olarak uygulanmadı, meydan önce yayalaştırıldıysa da daha sonra otopark ve otobüs durağı haline geldi.<ref name=":2" /> Daha sonra Vedia Dökmeci ve Yaprak Karlıdağ tarafından tasarlanan iki katmanlı ve [[Osmanlı mimarisi|Osmanlı mimarisinden]] esinlenen işlemeli [[İstinat duvarı|istinat duvarlı]] proje bir yarışma kazandı. Ancak bu proje de uygulanmadı.
[[Dosya:Beyazıt Square design by Turgut Cansever.png|küçükresim|Turgut Cansever'in Beyazıt Meydanı tasarımı]]
== Ayrıca bakınız ==
| |||