Vikipedi

Aral Gölü: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
k düzenlemeler ve imla
12. satır:
== Küçülme ==
[[Dosya:Aral Sea.gif|sağ|thumb|200px|1960 ile 2014 yılları arasında Aral Gölü'nün daralmasını gösteren bir animasyon.]]
Aral gölü kapalı havza (endorheic) özelliği gösteren bir göldür. Özbekistan ve Kazakistan arasında yer alan Aral gölü havzasını esas itibariyle Ceyhun, Seyhun ve Zerevşan nehirlerinin havzalarının birleşmesiyle oluşur. Sovyetlerin yeni ekonomik modeli uyarınca 1960'lardan itibaren pamuk tarımı için yoğun ve geniş çaplı sulama faaliyetlerine girişilmiş ve Aral gölünü besleyen nehirlerin suyu ciddi oranda kullanılmıştır. O günden itibaren göl şiddetli bir kuruma ve küçülme sürecine girmiştir. İlk etapta göl kuzey ve güney kısımlara ayrılırken; 2003 yılında da gölün batı ve doğu olarak ayrıldığı gözlemlenmiştir. Güney Aral gölü hala küçülmektedir, suları kirlenmekte ve tuzlanmaktadır, bundan ötürü gölün doğal ekosistemi çökmüş durumdadır. Kazakistan tarafında kuzey Aral gölü kısmında Seyhun üzerine kurularak 2005 yılında tamamlanan Kök-Aral barajıyla su seviyesi 30 metreden 42 metreye yükselmiş, tuzluluk oranı düşmüş ve balıkçılık kısmen canlandırılmıştır. Özbekistan kısmında da Ceyhun nehrinin drenajıyla su kütleleri ve düzenlenmiş yapay göller oluşturulmasına yönelik çabalar mevcuttur. Aral gölü, Orta Asya cumhuriyetlerinin devlet başkanları düzeyinde ilgi gösterdikleri bir konu olmuştur. Göl adına birçok proje geliştiren kuruluşların son projesi Aral gölü havzası programının 3. aşaması projesidir (ASBP-3) ki, bu proje gölün çevresel ve sosyo-ekonomik şartlarını düzeltmek adına hazırlanmıştır. Özellikle güney Aral gölündeki canlandırma faaliyetleri için Ceyhun nehrinden daha az su çekilmesi ve bunun sürdürülebilir durumda olması gerekmektedir. Özetle, Aral gölünün topyekun ıslahı için Seyhun ve Ceyhun nehir havzalarının korunmalarının şart olduğunu ve bölgedeki tarımsal sulama suyunun planlı bir yönetimine ihtiyaç duyulduğunu pek çok çalışma göstermektedir. <ref name="t">{{web kaynağı |soyadı1=Editors of UNECE |ad1=Editors of UNECE |başlık=DRAINAGE BASIN OF THE ARAL SEA AND OTHER TRANSBOUNDARY WATERS IN CENTRAL ASIA |url=https://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/water/publications/assessment/English/G_PartIV_Chapter3_En.pdf |website=www.unece.com |yayıncı=UNECE}}</ref>
 
[[Sovyetler Birliği]] döneminde 1960'lı yılların başında, ekonomistler [[Özbekistan]] ve [[Kazakistan]]'daki pamuk ekiminin yoğunlaştırılması kararını alırlar. Arazileri sulamak için, Aral Gölü'nü besleyen [[Ceyhun]] ve [[Seyhun]] nehir suları yönlendirilir.
 
[[1960|1960'lı]] yıllardan beri gölü yeterince besleyememektedir. Sıcakların da etkisiyle kuruyan göl alanı %80 oranında küçülmüştür. Göl suları 150&nbsp;km içeri çekilmiş durumdadır.
 
Böylece 20 ile 60&nbsp;km³ tatlı su yönlendirilir ve gölün su seviyesi: 1960'larda senede yaklaşık 20&nbsp;cm , 1970'lerde senede 50–60&nbsp;cm ve 1980'lerde senede 80–90&nbsp;cm azalır. 1989'da ise Aral Gölü ikiye ayrılır: ''Göçük göl'' (kuzey) ve ''Büyük göl'' (güney). 1960'ta yüzölçümü 68.000&nbsp;km² olan Aral Gölü, 2005'te 3/4 oranında küçülmüştür.
 
Gölün küçülmesiyle birlikte suyunun tuz oranı artması da ilerlemektedir. Bu tuzlanmadan dolayı birçok [[balık (hayvan)|balık]] türlerinin nesli tükenmiştir.
 
Gölün balıkçılarının ticari ve ekonomik durumunu düzeltmek adına [[Hollandalılar|Hollandalı]] bir bilim adamının ortaya attığı ilginç fikir üzerine göle, tuzlu suda yaşayan balık türleri yerleştirilmiştir. Şu an gölün balıkçılarının bazıları, örneğin; Kalkan Balığı avıyla geçinmektedir.{{kaynak belirt}}
 
== Jeoloji ve iklim bilim ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Aral_Gölü" sayfasından alınmıştır