Nitrik asit: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
k Bot: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
Oktanyum (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
2. satır:
| Ad = Nitrik asit
| ResimDosyası = Nitric-acid-2D-dimensions.svg
| ResimDosyası1 = Nitric-acid-resonance-A.png
| ResimBoyutu =
| ResimAdı1 = Nitrik asit molekülünde bağlanmanın rezonans açıklaması
| ResimAdı =
| ResimDosyası1ResimDosyasıL2 = Nitric-acid-3D-balls-B.png
| ResimAdıL2 = Nitrik asitin top ve çubuk modeli
| ResimBoyutu1 =
| ResimDosyasıR2 = Nitric-acid-3D-vdW-A.png
| ResimAdı1 =
| ResimAdıR2 = Nitrik asitin rezonans boşluk doldurma modeli
| ResimDosyası2 =Nitric-acid-3D-vdW-A.png
| ResimBoyutu2 =
| ResimAdı2 =
| ResimDosyası3 =
| ResimBoyutu3 =
| ResimAdı3 =
| ResimDosyasıL1 =
| ResimBoyutuL1 =
| ResimAdıL1 =
| ResimDosyasıR1 =
| ResimBoyutuR1 =
| ResimAdıR1 =
| ResimDosyasıL2 =
| ResimBoyutuL2 =
| ResimAdıL2 =
| ResimDosyasıR2 =
| ResimBoyutuR2 =
| ResimAdıR2 =
| IUPACAdı = Nitrik asit
| SistematikAd =
| DiğerAdlar = ''Aqua fortis'', Kezzap, Hidrojen nitrat
| Kısım1 = {{Kimyakutu Tanımlayıcılar
| CASNo = 7697-37-2
| Kısaltmalar =
| CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}}
| CASNo = 7697-37-2
| CASNo_RefPubChem = 944
| ChemSpiderID = 919
| CASNos =
| ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}}
| CASOther =
| PubChemUNII = 944411VRN1TV4
| UNII_Ref = {{fdacite|correct|FDA}}
| EINECS = 231-714-2
| EINECS = 231-714-2
| EC-number =
| EINECSCASNOUNNumber = 2031
| KEGG_Ref = {{keggcite|correct|kegg}}
| UNNumber =2031
| KEGG = D02313
| DrugBank =
| KEGGMeSHName = D02313Nitric+acid
| ChEBI_Ref = {{ebicite|correct|EBI}}
| MeSHName =
| ChEBI = 48107
| RTECS = QU5775000
| ATCvetGmelin = 1576
| 3DMet = B00068
| ATCCode_prefix =
| SMILES = [N+](=O)(O)[O-]
| ATCCode_suffix =
| SMILES1 = ON(=O)=O
| ATC_Supplemental =
| ChEMBL_Ref = {{ebicite|correct|EBI}}
| SMILES = [N+](=O)(O)[O-]
| InChIChEMBL = 1352
| StdInChI = 1S/HNO3/c2-1(3)4/h(H,2,3,4)
| Beilstein =
| StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
| Gmelin = 1576
| InChI = 1/HNO3/c2-1(3)4/h(H,2,3,4)
| ChemSpiderID =919
| StdInChIKey = GRYLNZFGIOXLOG-UHFFFAOYSA-N
| 3DMet =B00068}}
| StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
| InChIKey = GRYLNZFGIOXLOG-UHFFFAOYAO}}
| Kısım2 = {{Kimyakutu Özellikler
| Formül = | H=1 | N=1 | O=3
| MolarKütle =
| Koku = Keskinkeskin, boğucu<ref name=PGCH/>
| Görünüm = Renksiz, sarı veya kırmızı duman çıkarandumanlı sıvı
| Yoğunluk = 1.512951 g cm<sup>−3</sup>, 1.41 g cm<sup>−3</sup> [%68 w/w]
| ErimeNoktası = −42 °C (−44 °F; 231 K)
| Erime_notlarıKaynamaNoktası = 83 °C
| Kaynama_notları = %68 saflıktaki çözelti 121 °C'de kaynar.
| KaynamaNoktası = 83 °C (181 °F; 356 K)
| Kaynama_notları = 68% saflıktaki solüsyon {{Dönüştürme|121|C|F K}}'de kaynar.
| Çözünürlük = Tamamen karışabilir
| ÇözünürDiğer =
| Çözücü =
| LogP =
| BuharBasıncı = 48 mmHg (20&nbsp;°C)
| HenrySabiti =
| AtmosferikOHOranıSabiti =
| pKa = -1.4<ref>{{Kaynak |soyadı=Bell |ad=R. P. |başlık=The Proton in Chemistry |baskı=2nd |yayıncı=Cornell University Press |konum=Ithaca, NY |yıl=1973 |isbn=}}</ref>
| pKb = }}
Satır 118 ⟶ 96:
[[Dosya:Fuming nitric acid 40ml.jpg|thumb|256px|left|Azot dioksit nedeniyle sarı renge dönmüş dumanlı nitrik asit.]]
 
Nitrik asit, [[termal]] veya ışık ayrışmasına maruz kalır ve bu nedenle genellikle kahverengi cam şişelerde saklanır:
 
:4&nbsp;HNO<sub>3</sub> → 2&nbsp;H<sub>2</sub>O + 4&nbsp;NO<sub>2</sub> + 2 O<sub>2</sub>
 
Bu reaksiyon sonucu üretilen azot oksitler, asit içinde kısmen veya tamamen çözündüğü için sıvının üzerindeki buhar basıncında göz ardı edilemeyecek bazı değişikliklere neden olabilir.
Azot dioksit (NO<sub>2</sub>) yüksek sıcaklıklarda nitrik asit içinde çözünerek, asiti sarı veya hatta kırmızı renge dönüştürür. Saf asit, havaya maruz kaldığında beyaz duman çıkarmaya meyilliyken, azot dioksit çözünmüş asit kırmızımsı kahverengi buharlar verir ve bu da "kırmızı dumanlı nitrik asit" ve "beyaz dumanlı nitrik asit" adlarına yol açar. Azot oksitler (NO<sub>''x''</sub>) nitrik asit içinde çözünür.
 
===Dumanlı nitrik asit===
{{main|Kırmızı dumanlı nitrik asit}}
Ticari kalitede dumanlı bir nitrik asit %98 HNO<sub>3</sub> içerir ve yoğunluğu 1.50&nbsp;g/cm<sup>3</sup>’tür. Bu kalitedeki asit patlayıcı madde endüstrisinde sıklıkla kullanılır. Susuz asit kadar uçucu veya aşındırıcı değildir ve yaklaşık 21.4&nbsp;M konsantrasyonuna sahiptir.
 
[[Kırmızı dumanlı nitrik asit]], çözeltiyi kırmızımsı kahverengi bir renkle terk eden önemli miktarlarda çözünmüş azot dioksit (NO<sub>2</sub>) içerir. Çözünmüş azot dioksit nedeniyle, kırmızı dumanlı nitrik asitin yoğunluğu 1.490&nbsp;g/cm<sup>3</sup>’ten daha düşüktür.
 
''Katkılı'' dumanlı nitrik asit, %0.6 - 0.7 [[hidrojen florür]] (HF) ilave edilerek yapılabilir. Bu florür metal tanklarda [[korozyon direnci]] için eklenir. Florür, metali koruyan bir metal florür tabakası oluşturur.
 
===Susuz nitrik asit===
{{Main|Beyaz dumanlı nitrik asit}}
[[Beyaz dumanlı nitrik asit]], saf nitrik asit, susuz nitrik asite çok yakındır. Analiz derecesi olarak %99.9 nitrik asit şeklinde bulunmaktadır. Beyaz dumanlı nitrik asit için bir spesifikasyon, maksimum % 2 suya ve maksimum % 0.5 çözünmüş NO<sub>2</sub>'e sahip olmasıdır. Susuz nitrik asit, 1.513&nbsp;g/cm<sup>3</sup> yoğunluğa ve yaklaşık 24 molar konsantrasyona sahiptir. [[Susuz]] nitrik asit, −42&nbsp;°C’de katılaşıp beyaz kristaller oluşturan 1.512&nbsp;g/cm<sup>3</sup> yoğunluğa sahip renksiz bir [[Viskozite|akışkan sıvı]]dır. NO<sub>2</sub> ve suya ayrıştığında, sarı bir renk alır. 83&nbsp;°C’de kaynar. Genellikle basınç oluşumuna izin vermek için tepe boşluğunun iki katı hacmine sahip kırılmaz bir amber cam şişede saklanır. Ancak bu önlemler bile yeterli olmaz ve basıncı azaltmak için şişenin aylık olarak havalandırılması gerekir.
 
===Yapı ve bağlanma===
[[Image:Nitric-acid-resonance-A.png|thumb|256px|left|HNO<sub>3</sub> in iki önemli rezonans gösterimi]]
N–O bağlarından ikisi eşdeğer olup nispeten kısadır (bu rezonans teorileri ile açıklanabilir; doğal biçimler bu iki bağda çift bağ karakteri gösterir, bu da tipik N–O bağlarından daha kısa olmalarına neden olur). O atomu da bir protona bağlandığı için üçüncü N–O bağı uzamaktadır.<ref>{{cite journal |first=V. |last=Luzzati |title=Structure cristalline de l'acide nitrique anhydre |trans-title= |language=fr |journal=Acta Crystallographica |yıl=1951 |volume=4 |issue= 2|pages=120–131 |doi=10.1107/S0365110X51000404}}</ref><ref name=Allan>{{cite journal |first1=D. R. |last1=Allan |first2=W. G. |last2=Marshall |first3=D. J. |last3=Francis |first4=I. D. H. |last4=Oswald |first5=C. R. |last5=Pulham |first6=C. |last6=Spanswick |title=The crystal structures of the low-temperature and high-pressure polymorphs of nitric acid |journal=Dalton Trans. |yıl=2010 |volume=39 |issue=15 |pages=3736–3743 |doi=10.1039/B923975H |pmid=20354626 |url=https://strathprints.strath.ac.uk/26164/1/The_crystal_structures_of_the_low-temperature_and_high-pressure_polymorphs.pdf |type=Submitted manuscript }}</ref>
 
==Reaksiyonları==
 
===Asit-baz özellikleri===
Nitrik asit, normal olarak oda sıcaklığında [[kuvvetli asit]] olarak kabul edilir. Asit ayrışma sabitinin değeri konusunda bazı anlaşmazlıklar olsa da, [[asit ayrışma sabiti|p''K''<sub>a</sub>]] değeri genellikle −1’den düşük olarak bildirilmektedir. Bu, seyreltilmiş çözeltideki nitrik asidin aşırı asidik çözeltiler dışında tamamen ayrıldığı anlamına gelir. p''K''<sub>a</sub> değeri 250&nbsp;°C’de 1’e yükselir.<ref name=scdb>[http://www.acadsoft.co.uk/scdbase/scdbase.htm IUPAC SC-Database] A comprehensive database of published data on equilibrium constants of metal complexes and ligands</ref>
 
Nitrik asit, [[sülfürik asit]] gibi bir asite göre bir baz görevi görebilir:
:HNO<sub>3</sub> + 2&nbsp;H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> ⇌ {{chem|NO|2|+}} + H<sub>3</sub>O<sup>+</sup> + 2&nbsp;{{chem|HSO|4|−}};{{pad|3em}}[[Denge sabiti]]: ''K'' ≈ 22
[[Nitronyum iyonu]], {{chem|NO|2|+}}, [[aromatik nitrolama]] reaksiyonlarında aktif bir reaksiyon maddesidir. Nitrik asit hem asidik hem de bazik özelliklere sahip olduğundan, [[suyun kendiliğinden iyonlaşması]]na benzer bir otoprotoliz reaksiyonuna uğrayabilir:
:2 HNO<sub>3</sub> ⇌ {{chem|NO|2|+}} + {{chem|NO|3|-}} + H<sub>2</sub>O
 
===Metallerle olan reaksiyonları===
Nitrik asit çoğu metalle reaksiyona girer. Ancak reaksiyonun ayrıntısı, asit konsantrasyonuna ve metalin doğasına bağlıdır. Seyreltik nitrik asit, çoğu metalle olan reaksiyonunda tipik bir [[asit]] gibi davranır. [[Magnezyum]], [[mangan]] ve [[çinko]] H<sub>2</sub> serbest bırakır:
 
:Mg + 2 HNO<sub>3</sub> → Mg(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> + H<sub>2</sub> ([[Magnezyum nitrat]])
:Mn + 2 HNO<sub>3</sub> → Mn(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub> + H<sub>2</sub> ([[Mangan(II) nitrat]])
 
Nitrik asit, [[bakır]] ve [[gümüş]] gibi aktif olmayan metalleri oksitleyebilir. Aktif olmayan veya daha az elektropozitif metaller ile olan bu reaksiyon ürünleri sıcaklığa ve asit konsantrasyonuna bağlıdır. Örneğin, [[bakır]], 3: 8 stokiyometri oranı ile oda sıcaklığında seyreltik nitrik asit ile reaksiyona girer:
:3 Cu + 8 HNO<sub>3</sub> → 3 Cu<sup>2+</sup> + 2 NO + 4 H<sub>2</sub>O + 6 {{chem|NO|3|-}}
Ortaya çıkan azot monoksit, azot dioksit vermek üzere atmosferik oksijen ile reaksiyona girebilir. Daha derişik nitrik asit ile, azot dioksit doğrudan 1: 4 stokiyometri oranındaki bir reaksiyonda oluşur:
:Cu + 4 H<sup>+</sup> + 2 {{chem|NO|3|-}} → Cu<sup>2+</sup> + 2 NO<sub>2</sub> + 2 H<sub>2</sub>O
 
Nitrik asit ile olan reaksiyonlarında metallerin çoğu, karşılığı olan nitratları verir. Bazı [[yarı metal]]ler ve metaller oksitleri verir; örneğin, [[Kalay|Sn]], [[Arsenik|As]], [[Antimon|Sb]] ve [[Titanyum|Ti]] sırasıyla SnO<sub>2</sub>, As<sub>2</sub>O<sub>5</sub>, Sb<sub>2</sub>O<sub>5</sub> ve TiO<sub>2</sub> olarak oksitlenir.<ref name="InorgChem">{{cite book |title=Inorganic Chemistry |edition=3rd |publisher=Pearson|year=2008|isbn=978-0-13-175553-6|chapter=Chapter 15: The group 15 elements|author1=Catherine E. Housecroft|author2=Alan G. Sharpe}}</ref>
 
Saf [[altın]] ve platin grubu metaller gibi bazı [[değerli metal]]ler nitrik asit ile reaksiyona girmez. Ancak, saf altın derişik nitrik asit ve [[hidroklorik asit]] karışımı olan ''[[kral suyu]]'' ile reaksiyona girer.
 
==Kaynakça==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Nitrik_asit" sayfasından alınmıştır