Vikipedi

1950 Türkiye genel seçimleri: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Mirada (mesaj | katkılar)
60.568 değişiklik
Evrifaessa Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
63.090 değişiklik
k Bot: Kozmetik değişiklikler
52. satır:
| after_party = Demokrat Parti (1946)
}}
'''1950 Türkiye genel seçimleri''', 14 Mayıs 1950 tarihinde düzenlenen ve [[TBMM 9. dönem milletvekilleri listesi|TBMM 9. dönem milletvekillerimilletvekillerinin]]nin belirlendiği seçim. "Gizli oy , açık tasnif" yönteminin ilk kez uygulandığı 1950 seçimleri, [[Türkiye]] tarihinin ilk demokratik seçimi olarak kabul edilir. [[1946 Türkiye genel seçimleri|1946 genel seçimleriseçimlerinden]]nden sonra, Cumhuriyet tarihinde [[Tek dereceli seçim|tek dereceli]] olarak düzenlenen ve birden fazla partinin katıldığı ikinci milletvekilliği genel seçimidir.<ref name="14 Mayıs 1950 Seçimleri ve CHP’de Bunalım"/>
 
[[çoğunluk sistemi|Liste usulü çoğunluk sistemisisteminin]]nin uygulandığı seçimlerde oyların yaklaşık yüzde 55'ini alan [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] kazandığı 416 milletvekilliğiyle [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]]'deki sandalye sayısının yaklaşık yüzde 85'ini elde etti. Bu seçimlerle [[Cumhuriyet Halk Partisi]]'nin 27 yıllık iktidarı da sona erdi. Türk siyasi tarihinde iktidarın ilk kez “barış havası” içinde ve halkın arzusuna uyarak “sükunetle” el değiştirdiği 14 Mayıs 1950 seçimleri, "Beyaz İhtilal" olarak da adlandırılır.<ref name="1950 seçimleri Beyaz Devrim mi?">{{Haber kaynağı| url=http://www.dunyabulteni.net/haber/159759/1950-secimleri-beyaz-devrim-mi | eser=dunyabulteni.net | başlık=1950 seçimleri Beyaz Devrim mi? | ad= | soyadı= | tarih=14 Mayıs 2011| erişimtarihi=6 Ocak 2015}}</ref>
 
== Arka plan ==
Ocak 1946'da kurulan [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]]'nin (DP) yurt düzeyinde örgütlenmesini tamamlayamadan, [[Cumhuriyet Halk Partisi]] (CHP) meclis grubu erken seçim kararı almıştı. Temmuz 1946'da yapılan tek dereceli seçimlerde açık oy, gizli sayım yöntemi iktidarın seçim sonuçlarını çarpıtmasını kolaylaştırmıştı. Seçimlerde CHP'nin 395, DP'nin 66 milletvekilliği kazandığı açıklanmıştı.
 
65. satır:
Partiler arasındaki ılımlı hava, muhalefet partisi DP içinde huzursuzluğa neden oldu. CHP'ye karşı sert siyaset izlenmesini isteyen [[Kenan Öner]], [[Sadık Aldoğan]], [[Hikmet Bayur]] DP yöneticilerini muvazaa (danışıklı davranma) ile suçladılar. Parti içi bölünme bu grubun ayrılarak [[Millet Partisi (1948)|Millet Partisi]]'ni kurmasına yol açtı (Temmuz 1948). [[Fevzi Çakmak]]'ın fahri başkanı olduğu partinin ilk başkanı Hikmet Bayur oldu. MP'nn kurulmasıyla DP meclis grubu 31'e geriledi. DP bu süreçte dağılmamak için siyasetini sertleştirmeye başladı. DP'nin II. Kongresi'nde (20-25 Haziran 1949) I. Kongre'deki istekler yinelendi, seçim yasasının değiştirilmesi öncelikle istendi. Kongrede alınan karara göre oylar iktidar tarafından değiştirilirse, seçim hilelerine başvurulursa vatandaşlar meşru müdafaa durumunda olacaklar, CHP yönetimi "milletin husumetiyle" karşılaşacaktı. CHP iktidarının "Millî Husumet Andı" adını taktığı bu karara rağmen hükûmetle ilişkiler yumuşadı.
 
== Seçim yasası ==
Seçim kanunu, uzun çalışmalar sonucu CHP ve DP’nin uzlaşmasıyla 16 Şubat 1950 tarihinde yeniden düzenlendi. Bu seçim kanunu, tek dereceli, eşit ve gizli oy, açık tasnif ve her ilin bir seçim çevresi kabul edildiği [[çoğunluk sistemi|liste usulü çoğunluk sistemi]] (çok oy alanın seçilmesi) ilkelerine dayalı, yargının denetim ve yönetiminde bir seçim sistemi getirmekteydi.<ref name="14 Mayıs 1950 Seçimleri ve CHP’de Bunalım">{{Haber kaynağı| url=http://dergipark.ulakbim.gov.tr/sufesosbil/article/viewFile/5000057467/5000054631 | eser=SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi
Sosyal Bilimler Dergisi | başlık=14 Mayıs 1950 Seçimleri ve CHP’de Bunalım | ad=Süleyman | soyadı=Güngör | tarih=Mayıs 2010 | erişimtarihi=6 Ocak 2015}}</ref> Bu seçim kanununa göre 22 yaşını bitiren her Türk vatandaşı seçme, 30 yaşını bitiren her Türk vatandaşı da seçilme hakkına sahipti.
 
Yeni seçim yasası, getirdiği tek dereceli, gizli oy açık sayım ve çoğunluk sisteminden başka; en az beş ilden aday gösterebilen partilerin radyodan yararlanmalarını, [[Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu|Yüksek Seçim KuruluKurulunun]]nun oluşturulmasını, seçimlerin yargıç güvencesi altında yapılmasını, idare amirleri, memurların, askeri kişilerin ve milletvekillerinin görev yaptıkları yerin seçim bölgesindeki seçim kurullarına seçilememeleri, siyasi parti ve bağımsızların sandık başlarında gözlemci bulundurabilmeleri, oyların kapalı yerde verilmesi, seçim sonuçlarının hemen açıklanması, kazanan adayların listesinin asılması, oy pusulalarının Sulh Hukuk Mahkemelerinde korunması ve TBMM ya da Yüksek Seçim Kurulu’nun isteği olmaksızın nakledilememesi, 11 kişiden oluşacak olan Yüksek Seçim Kurulu’nun 6 üyesinin [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]], 5’ininde [[Danıştay (Türkiye)|Danıştay]] üyeleri arasından gizli oyla seçilmesi gibi yenilikler getirmekteydi.<ref name="Türkiye'de Cumhuriyetin İlanından 1950'ye Genel Seçim Uygulamaları"/>
 
== Seçim dönemi ==
[[Dosya:Yetersözmilletin.jpg|250px|thumbküçükresim|sol| 1950 seçimlerinde Demokrat Parti'nin kullandığı [[Yeter! Söz Milletindir!]] sloganını taşıyan afiş.]]
Milletvekili seçiminin yapılması amacıyla CHP Meclis Grubu 21 Mart 1950 tarihinde son toplantısını yaparak, TBMM’nin 24 Mart’ta seçim kararı almasına ve seçimlerin 14 Mayıs’ta yapılmasına karar verdi. TBMM, 24 Mart’taki son toplantısında DP’lilerin meclisin 15 Nisan’a kadar açık olması isteğine rağmen erken seçimlerin 14 Mayıs’ta yapılmasını 22 muhalif oya karşı 299 oyla kabul etti.
 
CHP, 14 Mayıs 1950 seçimlerine hazırlanmaya daha seçim kararı alınmadan önce 1949 yılı içinde başladı. Millet Partisi'nin kurulmasıyla sonuçlanan ayrılıkla sarsılan DP iç sorunlarıyla uğraşırken, CHP de hükûmet değişikliğine gitmiş, [[medrese]] eğitimi almış olan [[Şemsettin Günaltay]] Başbakan olmuştu (Ocak 1949). CHP'nin din düşmanı bir parti olduğu görüşünü yaymaya çalışan muhalefete karşı imam hatip okulları ([[İstanbul Recep Tayyip Erdoğan Anadolu İmam Hatip Lisesi|İstanbul İmam Hatip Lisesi]]), ilahiyat fakültesi (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi), tekke ve türbeler açılarak karşılık verildi, ilkokullara din dersi koyuldu.
 
1950 seçimlerinde CHP, devletçiliği daha çok sınırlandıracağını, özel girişime daha çok olanak tanıyacağını, yabancı sermayenin gelmesi için kolaylıklar sağlayacağını, [[Türk lirası]]'nın değerini koruyacağını vadetti. Vergi reformu, çift meclis, CHP'nin [[Altı Ok|altı ilkesiilkesinin]]nin anayasadan çıkarılacağı gibi öneriler getirdi. 14-22 Mart 1950 tarihleri arasında TBMM, [[Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu|Toprak Reformu Kanunu]]’nu ele aldı ve uygulanamaz hale getirecek şekilde toprak sahipleri lehine değiştirdi.<ref name="14 Mayıs 1950 Seçimleri ve CHP’de Bunalım"/>
 
Muhalefet partilerine kayacak oyların çekilmesi için verilen ödünlerle CHP, ilk kez 1946 seçimlerinde uygulanan [[çoğunluk sistemi]]ne de güvenerek, 1950 milletvekili genel seçimlerini açık farkla kazanacağı inancındaydı. Yasal bir engel olmadığı halde Cumhurbaşkanı [[İsmet İnönü]] ve Başbakan [[Şemsettin Günaltay]] dışında hiçbir CHP'li iki yerden birden adaylığını koymadı.
87. satır:
== Sonuçlar ==
[[Dosya:1950 Seçimleri MV Dağılımı.svg|küçükresim|Türkiye'de 1950 Seçimleri milletvekili dağılımı]]
[[Dosya:1950 Turkish general election results pie chart.jpg|422x422px|thumbküçükresim|sağ|Partilerin oy yüzdeleri]]
Ilımlı bir siyaset ortamında yapılan 14 Mayıs 1950 seçimleri, CHP için büyük bir yıkım oldu. DP'nin üstünlüğüyle sonuçlanan seçimler sonunda CHP 27 yıllık iktidarını yitirdi. [[çoğunluk sistemi|Liste usulü çoğunluk sistemi]] nedeniyle, oyların yüzde 55'ini alan DP kazandığı 416 milletvekilliğiyle TBMM'nin yüzde 85'ini elde ederken, buna karşın CHP yüzde 40 oy oranıyla kazandığı 69 milletvekilliğiyle TBMM'nin ancak yüzde 14'ünü elde edebildi. MP ve Bağımsızlarsa birer milletvekiliyle TBMM'ye girdiler. DP listelerinden bağımsız olarak seçimlere giren 5 aday ([[Ali Fuat Cebesoy]] (Eskişehir), [[Halide Edib Adıvar]] (İzmir), [[Hamdullah Suphi Tanrıöver]] (Manisa), [[Nadir Nadi]] (Muğla), [[Sinan Tekelioğlu]] (Seyhan)) milletvekili seçildi. Seçime katılım oranı %89,3 olarak gerçekleşti. 63 seçim çevresinden 52'sinde DP, 10'unda CHP, 1'inde de Bağımsızlar birinci oldu.
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/1950_Türkiye_genel_seçimleri" sayfasından alınmıştır