Özbekçe: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Ozbekbalasi (mesaj | katkılar) Kafa karışıklığı yaratabilicek sözcükler ile yazım yanlışlarını düzelttim, açıklamalar ve bilgilerin kaynaklarını ekledim. |
Parametre güncelleme |
||
32. satır:
Özbekçe, tipolojik açıdan diğer Türk dillerinden farklı özelliklere sahiptir. Ünlü uyumunun olmaması ve bünyesinde Karluk, Kıpçak ve Oğuz lehçelerini barındıran tek Türk dili olması, bu farklılıklardan bazılarıdır.<ref>Erdem,KONUR,"[http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/erdem_konur_ozbek_turkcesi_hal_ekleri.pdf ÖZBEK TÜRKÇESİNDE HÂL EKLERİ]",Çukurova Üniversitesi Türkoloji Merkezi</ref>
Özbekçe [[Orta Asya]] genelinde en çok konuşulan Türk dilidir. Özbekistan'ın Fergana vadisi, Taşkent ve etrafı ile Semerkant, Buhara, Karşı, Şehrisebz ve Termez şehirlerinde Karluk lehçeleri, Surhanderya, Kaşkaderya, Semerkant vilayetlerinde Kıpçak lehçeleri, Harezm vilayetinde ise Oğuz lehçeleri konuşulmasına rağmen, Özbek edebi dilinde ağırlıklı olarak Fergana ve Taşkent'te kullanılan Karluk lehçesi hâkimdir. Karluk dili [[Orta Çağ]]'da Orta Asya'nın en önemli kültür ve bilim dili olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2014/09/1997_03_10_Tokatli.pdf | başlık = Özbek Alfabesi Üzerine - Dr. Suzan Tokatlı | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref>
Özbekçede diğer Türk dillerine göre Farsçanın etkisi daha fazladır. Sözlüklerinde Farsça sözlük sayısı fazla olduğu gibi sesletimde de Farsçanın etkisi açıkça görülür. Diğer Türk dillerindeki ünlü uyumu Özbekçede yoktur. Gerek Kiril alfabesinde gerekse bugün kullanılan Latin alfabesinde mevcut ünlülerin yetersiz oluşu da lehçelerdeki bu eğilimin önünde engel teşkil etmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2014/09/1998_05_25_Hudayberdiyev.pdf | başlık = Özbekçede Ses Uyumunun Yok Edilişi - Cöre Hudayberdiyev | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref>
XIX. asrın ikinci yarısında Çarlık Rusyası tarafından Orta Asya'nın zaptedilmesiyle birlikte (Rus-mahallî mekteplerinin açılışı, iktisadi talancılık, siyasi hakimiyetin Rusların elinde oluşu, vb.) ve yeni gazetelerin, dergilerin neşredilişi münasebetiyle çok Rusça ve beynelmilel söz ve ibareler Özbek diline (konuşma ve yazı diline) girmeye başlamıştır. Bu cereyan özellikle 20. asrın 20'li yıllarında süratlenmiştir. Eğer 1922 yılında içtimai ve siyasi terimlerin %0.9'u Rusça-beynelmilel terimler ise, 1980'li yıllara gelince %20'sini teşkil eder. Belli bilimlerde ise Rusça-beynelmilel terimler %70-%80'e, kimya biliminde ise %90-%95'e ulaşmıştır.<ref>Rahmonov, Shukurov ve Mahmudov, O'zbek tilining tarixiy grammatikası (üniversiteler için ders kitabı), Taşkent, 2008, s.21-22</ref>
42. satır:
== Yazı sistemi ==
[[Dosya:Jaş kyc.png|thumb|Sosyalist ideolojiyi yerleştirmek için mekteplerde okutulan Ortak Türk Alfabesi ile yazılmış Jaş Kyc (Yosh Kuch) "''genç kuvvet''" adlı kitabın kapağı.]]
1904'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, [[Josef Stalin|Stalin]] idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. Özbekistan'ın bağımsızlığından sonra, 1995 yılında Latin esaslı yeni bir alfabe resmî olarak kabul edilmiştir. Günümüzde Latin alfabesinin yanında Kiril alfabeside hâlâ yaygın olarak kullanılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://arastirmax.com/en/system/files/dergiler/79199/makaleler/3/6/arastirmax-ozbek-turkcesinin-latin-alfabesi-esasindaki-imlasi-uzerine.pdf | başlık = Özbek Türkçesinin Latin Alfabesi Esasındaki İmlası Üzerine - Feridun Tekin | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref>
* '''Kiril''':
| |||