İsmet İnönü: Revizyonlar arasındaki fark

'''Mustafa İsmet İnönü''' (24 Eylül 1884, [[İzmir]] - 25 Aralık 1973, [[Ankara]]), [[Osmanlı Devletiİmparatorluğu|Osmanlı]] döneminde [[albay]], [[Türkiye|Cumhuriyet]] döneminde [[orgeneral]]<ref name= Genkur>{{Web kaynağı | url = http://www.tsk.mil.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_2_Genelkurmay_Baskanlari/konular/ismet_inonu.htm | başlık = Genelkurmay Başkanları | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = tsk.mil.tr | tarih = | yazar = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090225232958/http://tsk.mil.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_2_Genelkurmay_Baskanlari/konular/ismet_inonu.htm | arşivtarihi = 25 Şubat 2009 | ölüurl = yes }}</ref> ve eski Genelkurmay Başkanı<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tsk.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_2_Genelkurmay_Baskanlari/genelkurmay_baskanlari.htm | başlık = Türk Silahlı Kuvvetleri resmi web sitesi | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = tsk.mil.tr | tarih = | yazar = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151122080220/http://www.tsk.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_2_Genelkurmay_Baskanlari/genelkurmay_baskanlari.htm | arşivtarihi = 22 Kasım 2015 | ölüurl = yes }}</ref> olan, [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|cumhuriyetin ilanı]]ndan sonra Türkiye'nin ilk [[Türkiye Cumhuriyeti başbakanları|Başbakanı]],<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.basbakanlik.gov.tr/Forms/pPm.aspx | başlık = Başbakanlar | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = basbakanlik.gov.tr | tarih = | yazar = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131103145223/http://www.basbakanlik.gov.tr/Forms/pPm.aspx | arşivtarihi = 3 Kasım 2013 | ölüurl = yes }}</ref> ikinci [[Türkiye Cumhurbaşkanlığı|Cumhurbaşkanı]],<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tccb.gov.tr/sayfa/cumhurbaskanlarimiz/ismet_inonu/ | başlık = Cumhurbaşkanlarımız | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = tccb.gov.tr | tarih = | yazar = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160303184742/http://www.tccb.gov.tr/sayfa/cumhurbaskanlarimiz/ismet_inonu/ | arşivtarihi = 3 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref><ref>{{kitap kaynağı |başlık=İkinci Adam|son=Aydemir|ad=Süreyya |yazarbağı= Süreyya Aydemir |yıl= 1968 |yayıncı= |yer= |isbn= |sayfa= |sayfalar= | cilt = I, III |erişimtarihi=8 Aralık 2014 |url=}}</ref> [[İstiklal Madalyası]] sahibi asker ve siyasetçi. Cumhurbaşkanlık görevini [[Mustafa Kemal Atatürk]]'ün vefatından 1 gün sonra 11 Kasım 1938'den 22 Mayıs 1950 tarihine kadar sürdürmüştür.

İsmet İnönü 24 Eylül 1884 tarihinde [[İzmir]]'de Reşit Efendi ile Cevriye Temelli Hanım'ın ikinci oğulları olarak doğmuştur. Reşit Efendi aslen [[Bitlis]]'in tanınmış [[TürklerKürtler|TürkKürt]] <ref>{{Haberkitap kaynağı|url=http://bizturkmeniz.com/tr/index.php?page=article&id=5371 |başlık=Talabani,Turkey 'İsmetUnveiled: İnönüA Kürttü'History demişti;of ErdalModern İnönüTurkey|son=N. Pope, 'babamH. bunuPope|ad=|yazarbağı= duysa gülüp|yıl= geçerdi'1998 dedi|erişimtarihiyayıncı=2005-03-02 Overlook Press|tarihyer=2005 |isbn=1-0358567-02096-0 |çalışmasayfa=Tv254 Programı|yayıncısayfalar=Habertürk |ad cilt =Erdal|soyadıerişimtarihi=İnönü8 Aralık 2014 |url= | alıntı =''... president of republic, including Ismet Inönü and [[Turgut Özal]], had Kurdish blood. Several cabinet miisters in 1980s and 1990s had been Kurdish...''}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url =https http://web.archive.org/web/20080112074140/http://www.facebooklet.comleidenuniv.nl/groupstcimo/50534890911tulp/Research/ejz16.htm | başlık =Ailemizin kökü;The OrtaYoung asyaTurks da– yaşamışChildren Oğuzof boylarındanthe Göklenler’eBorderlands? dayanmaktadır.| Oradanerişimtarihi Horasan’a,= daha8 sonraAralık da2014 Anadolu’ya| gelenyayımcı Kürümlerin= ilklet.leidenuniv.nl yerleşim| merkezi:tarih Hakkari= iliEkim Bağışlı2002 Bucağı’nın| KÜRÜMyazar köyüdür.|erişimtarihi= Erik Jan Zürcher |tarih arşivurl = https://web.archive.org/web/20140725151943/http://web.archive.org/web/20080112074140/http://www.let.leidenuniv.nl/tcimo/tulp/Research/ejz16.htm |çalışma arşivtarihi = 25 Temmuz 2014 |yayıncı=Kürüm veölüurl Kürümoğulları= no Ailesi}}</ref><ref>{{KitapWeb kaynağı | url =https http://bookswww.googleaksav.com.tr/books?idyazi/kurumlerin-soy-agaci | başlık =hEBEDwAAQBAJ&pg Emekli Albay M. Atilla Kürümoğlu yaptığı konuşması | erişimtarihi =PA506&lpg 8 Aralık 2014 | yayımcı =PA506&dq | tarih =K%C3%BCr%C3%BCmo%C4%9Fullar%C4%B1&source | yazar =bl&ots=4u7g_Gjm46&sig | arşivurl =ACfU3U1r8rNsM2BHDl3OgWMmrmFzom https://web.archive.org/web/20140729143356/http://www.aksav.com/yazi/kurumlerin-xHw&hlsoy-agaci/ | arşivtarihi =tr&sa 29 Temmuz 2014 | ölüurl =X&ved=2ahUKEwj9wpbhpsDpAhVG1qYKHTVHC8M4KBDoATAJegQIChAB#v=onepage&q=K%C3%BCr%C3%BCmo%C4%9Fullar%C4%B1&f=false yes }}</ref><ref>{{kitap kaynağı |başlık=Erdel'Doğu'da KöyüneAşiretler, BitişikKürtler, KürümAleviler|son=Kocadağ|ad=Burhan|yazarbağı= Köyünden adını|yıl= Kürümoğullarından Alır|tarihyayıncı=15 HazCan 2018Yayınları|dilyer=Türkçe |isbn=975-7812-70-6 |sayfa=506209|çalışmasayfalar=Türk Şahsiyetleri:| Dededencilt Toruna= Miras Eser|yayıncıerişimtarihi=noktaekitap8 Aralık 2014 |url= | alıntı = | basım = 2.}}</ref> ailelerinden Kürümoğulları ailesindendir. Reşit'in babası Abdülfettah Efendi [[Malatya]]'ya yerleşmiştir. Annesi Cevriye (1867-1959) ise aslen [[Razgrad]]lı ([[Bulgaristan]]) olup babası Razgrad ulemasından Müderris Hasan Efendi 1870'li yıllarda [[İstanbul]]'a göç etmiştir. Cevriye ile Reşit 1880'de İstanbul'da evlenmişlerdir. İlk çocukları Ahmet Mithat (1882-1960) ve ikincisi İsmet'in dışında Hasan Rıza (ö. 1972) ve Hayri Temelli adlı iki oğulları ve Seniha Okatan (ö. 1964) adlı bir kız çocukları olmuştur.<ref>{{kitap kaynağı |başlık=İsmet İnönü - Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği|son=Turan|ad=Şerafettin |yazarbağı= |yıl= 2003 |yayıncı= Bilgi Yayınevi|yer= |isbn= 9789752200364 |sayfa=1 |url= | alıntı = | basım = }}</ref>

1908 yılında 2. Süvari Fırkasının kurmayı oldu ve [[31 Mart İsyanı]]'nda [[Hareket Ordusu]] karargâhında görev aldı. 1910'da 4. Kolordu kurmaylığına getirildi ve 1911'de Yemen Kuvayi Mürettebe Komutanlığı kurmayı ve 26 Nisan 1912 tarihinde binbaşı rütbesine terfi etti ve Yemen Kuva-yi Umumîye Komutanlığı Kurmay Başkanlığı görevine atandı.

3 Mayıs 1920 tarihinde [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı]]'nın başkanı seçildi. <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.tsk.tr/Sayfalar?viewName=GenelkurmayBaskanlari | başlık = TSK Genelkurkay Başkanları | erişimtarihi = 30 Mayıs 2020}}</ref> 10 Kasım 1920 tarihinde milletvekilliği ve vekillik görevi saklı kalmak üzere Garp Cephesi (Batı cephesi) Kuzey Kesimi Komutanlığı'na atandı. [[Çerkez Ethem]] ayaklanmasının ve iç isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı. [[Batı Cephesi (Kurtuluş Savaşı)|Batı Cephesi]] Kuzey Kısım Komutanı olarak, Ocak 1921 tarihinde [[Birinci İnönü Muharebesi|Yunan ilerlemesini durdurunca]] 5 senedir bulunduğu [[Miralay]] rütbesinden [[Mirliva]] rütbesine terfi etti ve Paşa oldu. 4 Mayıs 1921 tarihinde Batı Cephesi Komutanlığına atandı. Ancak 17 Temmuz 1921 tarihinde [[Kütahya-Eskişehir Muharebeleri]]'nde aldığı mağlubiyet üzerine [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] tarafından Genelkurmay Başkanlığı görevinden azledildi. Yerine 3 Ağustos 1921 tarihinde aynı zamanda Başvekil ve Millî Savunma Vekili de olan [[Fevzi Paşa]] getirildi.{{olgu}}

Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra başlayan [[II. Dünya Savaşı]] döneminde, ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalıştı. Savaş yıllarındaki ekonomik ve toplumsal sıkıntılar ise dönemin unutulmayan mirası olarak kaldı. [[Varlık Vergisi (Türkiye)|Varlık Vergisi]] uygulaması hayata geçirildi. Yine bu dönemde [[Hasan Âli Yücel]]'in öncülüğündeki [[Köy Enstitüleri]] kuruldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tekadamdevrimi.com/tekadamdevrimi/tad_koyenst/tad_koyenst.htm | başlık = Tek adamlar Devri | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = | tarih = | yazar = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100412152654/http://www.tekadamdevrimi.com/tekadamdevrimi/tad_koyenst/tad_koyenst.htm | arşivtarihi = 12 Nisan 2010 | ölüurl = yes }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.yenikusakizmir.com/galeri.html | başlık = İzmir | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = | tarih = | yazar = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091124014706/http://www.yenikusakizmir.com/galeri.html | arşivtarihi = 24 Kasım 2009 | ölüurl = yes }}</ref> Bu enstitüler yıllar sonra kapatılana kadar 20.000 öğrenci köy öğretmeni olarak eğitildi. Ayrıca cumhurbaşkanlığı döneminde müziğe özel yeteneği olan küçük yaştaki çocukların bu konuda iyi bir eğitim almasını sağlamak için çıkardığı [[Harika Çocuklar Yasası]] ile [[İdil Biret]] ve [[Suna Kan]] gibi sanatçıların yetişmesinde önemli rolü olmuştur.<ref>{{haber kaynağı|başlık=Klasik Batı Müziği'ne tutkulu devlet adamı|erişimtarihi=8 Aralık 2014|url=http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=7941839&yazarid=218 | gazete = [[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]] | tarih = 30 Aralık 2007| yazar = [[Soner Yalçın]]}}</ref>

II. Dünya Savaşı'nın hemen ardından, gerek uluslararası siyasetteki gelişmeler, gerekse ülke içindeki yeni oluşumlar rejimin genel niteliğinde önemli değişiklikleri gündeme getirdi. Savaşın galiplerinden olan [[Sovyetler Birliği]]'nin lideri [[Josef Stalin]]'in Türkiye'den [[Kars]], [[Ardahan]], [[Artvin]] ve [[Sarıkamış]]'ı istemesi<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.cnnturk.com/amp/2007/dunya/12/01/stalinin.turkiyeden.toprak.talebi.belgelendi/408405.0/index.html&ved=2ahUKEwiUsueEncfpAhVGXBoKHSJ3DPUQFjABegQIBRAB&usg=AOvVaw1DLjBxVaNP93n33Jf_VX30&ampcf=1&cshid=1590142364922|başlık=Toprak Talebi|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=|ad=|soyadı=}}</ref>, Türkiye'yi, savaşın diğer galipleri [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ve [[Birleşik Krallık]] ile daha yakın ilişkilere mecbur etti. Bazı çevreler SSCB'nin böyle bir talepte bulunmayıp yalnızca bazı akademisyenlerin eski anlaşmalar üzerinde yorumlarda bulunmuş olduklarını, bu propagandanın Türk kamuoyunu NATO saflarına katılmaya ikna etmek için düzenlenmiş bir ABD siyasal operasyonu olduğunu iddia etseler de{{Kaynak belirt}} askeriAskeri ve ekonomik destek vermeye hazır olduğunu belirten ABD, [[Truman Doktrini]] ile öngördüğü yardımın karşılığında [[Türkiye]]'de serbest seçimlere dayanan [[demokrasi]] düzeninin yerleştirilmesini ve "Millî Şef"lik, "5 yıllık kalkınma planları", Köy Enstitüleri gibi [[Sovyetler Birliği]] benzeri uygulamaların kaldırılmasını talep etti.<ref>{{haber kaynağı|başlık=Rifat Serdaroğlu’nun mektubu|erişimtarihi=8 Aralık 2014|url=http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/11637642.asp?yazarid=72| gazete = [[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]] | tarih = 13 Mayıs 2009| yazar = [[Özdemir İnce]]}}</ref>