Vikipedi

Kömür: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
(Tüm bekleyen değişiklikleri göster)
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
YBot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.759.187 değişiklik
Arşiv bağlantısı eklendi
düzeltme AWB ile
1. satır:
[[Dosya:Coal.jpg|thumb|sağ|1000px|Kömür]]
'''Kömür''', katmanlı [[Tortul kayaç|tortul]] çökellerin arasında bulunan katı, koyu renkli, [[karbon]] ve yanıcı gazlar bakımından zengin [[kayaç]]tır. taşkömürü torkugillerden oluşur. Kömür çoğunlukla diğer elementlerin değişken miktarlarda bulunmasıyla oluşur. Asıl bileşeni [[Karbon|karbondurkarbon]]dur; bunun yanında değişken miktarda [[hidrojen]], [[kükürt]], [[oksijen]] ve [[azot]] içerir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://web.archive.org/web/20100528174436/http://www.anl.gov/PCS/acsfuel/preprint%20archive/Files/Volumes/Vol34-2.pdf | başlık = Blander, M. "Calculations of the Influence of Additives on Coal Combustion Deposits" (PDF). Argonne National Laboratory. p. 315. Archived from the original (PDF) on 28 May 2010. Retrieved 17 December 2011. | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190921150024/https://web.archive.org/web/20100528174436/http://www.anl.gov/PCS/acsfuel/preprint%20archive/Files/Volumes/Vol34-2.pdf | arşivtarihi = 21 Eylül 2019}}</ref>. Isı için yakılan bir [[Fosil yakıtlar|fosil yakıt]] olan kömür dünyanın birincil enerjisinin yaklaşık dörtte birini ve [[Elektrik|elektriğinin]] beşte ikisini sağlar.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.iea.org/data-and-statistics?country=WORLD&fuel=Energy%20supply&indicator=Total%20primary%20energy%20supply%20(TPES)%20by%20source https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency | başlık = ^ "Global energy data". International Energy Agency. | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> Bazı demir ve çelik üretimi yapan işletmeler ve diğer endüstriyel faaliyetler kömürü yakar. Kömürün ekstraksiyonu ve kullanımı birçok erken ölüme ve çok fazla hastalığa neden olur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency | başlık = (PDF). Health and Environment Alliance (HEAL). | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040104172944/https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency | arşivtarihi = 4 Ocak 2004}}</ref> Kömür'den her yıl binlerce kişi erken ölüyor.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Coal in China: Estimating Deaths per GW-ye | url = http://berkeleyearth.org/deaths-per-gigawatt-year/ | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200201081522/http://berkeleyearth.org/deaths-per-gigawatt-year/ | arşivtarihi = 1 Şubat 2020 | erişimtarihi = 1 Şubat 2020 | ölüurl = no }}</ref><ref>{{Web kaynağı | başlık = Kömür Avrupa’da kömürden çıkış politikalarının dört yılından çıkarılan dersler bulmacasını çözmek | url = https://beyond-coal.eu/wp-content/uploads/2020/01/Sandbag-CoalBook2019-WEB-TR.pdf | yayıncı = Sandbag | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200201182358/https://beyond-coal.eu/wp-content/uploads/2020/01/Sandbag-CoalBook2019-WEB-TR.pdf | arşivtarihi = 1 Şubat 2020 | erişimtarihi = 1 Şubat 2020 | ölüurl = no }}</ref>
 
[[Dünya]]nın çoğu bölgesinde bulunan kömüre, yerin yüzeye yakın bölümlerinde ya da çeşitli derinliklerde rastlanır. Kömür çok miktarda [[organik]] kökenli maddenin kısmi ayrışması ve kimyasal dönüşüme uğraması sonucunda oluşan birçok madde içerir. Bu oluşum sürecine kömürleşme denir.
 
== Tarihçe ==
İlk olarak milattan önceki yıllarda Çinliler tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Kömür işletmeciliğine ait dokümanlar 12. yüzyıla aittir. Kömürün yoğun olarak kullanımı ise [[18. yüzyıl]]ın ikinci yarısına rastlar. Özellikle gelişen sanayi ve endüstri, kömür kullanımını arttırmış, kömürü önemli bir mineral haline getirmiştir. [[Roma İmparatorluğu|Roma dönemi]]<nowiki/>nde kentte demir işçiliği için kömürün kullanıldığına dair kanıtlar bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/Barry_Cunliffe | başlık = Cunliffe, Barry W. (1984). Roman Bath Discovered. London: Routledge. pp. 14–15, 194. ISBN 978-0-7102-0196-6. | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040223010555/https://en.wikipedia.org/wiki/Barry_Cunliffe | arşivtarihi = 23 Şubat 2004}}</ref> Kömür demir-çelik sanayisinin hammaddesi olarak kullanılmış ve buharlı motorlarda, buharın oluşumu için yakıt olarak kullanılmıştır. Sanayi Devriminin gelişimi ile buhara olan ihtiyaç kömürün büyük ölçekli kullanımına yol açtı. Kömür bir enerji kaynağı olarak bulunmasaydı İngiltere, 1830'lu yıllarda su değirmenlerini çevirmek için tüm kaynaklarını tüketirdi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://archive.org/details/isbn_0521396573 | başlık = Wrigley, EA (1990). Continuity, Chance and Change: The Character of the Industrial Revolution in England. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-39657-8. | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200516134309/https://archive.org/details/isbn_0521396573 | arşivtarihi = 16 Mayıs 2020}}</ref>. Bitümlü kömür ve Antrasit arasındaki bir sınıf, bir zamanlar [[Buharlıbuharlı lokomotif|buharlı lokomotifler]]ler için yakıt olarak yaygın  kullanıldığı için "buhar kömürü" olarak biliniyordu. Kuru küçük buhar somunları  olarak da adlandırılan küçük "buhar kömürü", evsel su ısıtması için yakıt olarak kullanılmıştır. Bugün çıkarılan kömürün büyük bölümü ise elektrik üretimi ve çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Kömürün en büyük tüketici ve ithalatçısı Çin'dir. Çin, ,Dünya kömürünün neredeyse yarısını çıkarıyor, Çin'in ardından Hindistan yaklaşık onda biri ile takip ediyor. Avustralya, Dünya kömür ihracatının yaklaşık üçte birini oluşturuyor ve onu da Endonezya ve Rusya takip ediyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.iea.org/data-and-statistics?country=WORLD&fuel=Energy%20supply&indicator=Total%20primary%20energy%20supply%20(TPES)%20by%20source https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency | başlık = dünyada kömür | erişimtarihi = 13 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref>
 
= Etimoloji =
11. satır:
 
= Jeoloji =
Kömür makerallar, [[Mineral|minerallermineral]]ler ve sudan oluşur. Fosiller ve [[kehribar]] kömürde bulunabilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/British_Geological_Survey | başlık = "Coal". British Geological Survey. March 2010. | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20050406083138/https://en.wikipedia.org/wiki/British_Geological_Survey | arşivtarihi = 6 Nisan 2005}}</ref>
 
= Kömürün Oluşumu =
18. satır:
Bataklıklarda uygun nem ve sıcaklığın oluşması, ortamın asit miktarının artması, gerekli [[organik madde]]lerin ortamda bulunmasıyla bozunmuş, çürüyen bitkilerin su altına inmesi ve bataklığın zamanla üstünün örtülmesi gibi olaylar sonucu oluşur. Yaklaşık 300 milyon yıl önce, [[mantarlar]] ve [[bakteri]]<nowiki/>ler bu yeteneği geliştirerek dünya tarihinin ana kömür oluşum dönemini sona erdirdi. Yüksek basınç ve yüksek sıcaklık altında ölü bitki örtüsü yavaşça kömüre dönüştü. Ölü bitki örtüsünün kömüre dönüşmesine kömürleşme denir. Daha sonra milyonlarca yıl boyunca derin gömünün ısısı ve basıncı su, metan ve karbondioksit kaybına ve karbon oranında bir artışa neden olur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/British_Geological_Survey | başlık = "Coal". British Geological Survey. March 2010 | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20050406083138/https://en.wikipedia.org/wiki/British_Geological_Survey | arşivtarihi = 6 Nisan 2005}}</ref> Böylece ilk [[linyit]] ("kahverengi kömür" olarak da bilinir), daha sonra [[Bitümlü kömür|alt bitümlü kömür]], ve son olarak [[Antrasit]] ("sert kömür" veya "kara kömür" olarak da bilinir) oluşabilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://books.google.com.tr/books?id=_29tNNeQKeMC&pg=PA18&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false | başlık = Taylor, Thomas N; Taylor, Edith L; Krings, Michael (2009). Paleobotany: The biology and evolution of fossil plants. ISBN 978-0-12-373972-8. Archived from the original on 16 May 2016. | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.eia.gov/energyexplained/coal/ https://en.wikipedia.org/wiki/Energy_Information_Administration https://web.archive.org/web/20171208115825/https://www.eia.gov/energyexplained/index.cfm?page=coal_home | başlık = "Coal Explained". Energy Explained. US Energy Information Administration. 21 April 2017. Archived from the original on 8 December 2017. Retrieved 13 November 2017. | erişimtarihi = 11 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref>
[[Dosya:Mineral Lignito GDFL028.jpg|küçükresim|Linyit]]
<br />
 
* Deltalar (en kalın kömür damarlarının oluştuğu ortamlardır)
Satır 26 ⟶ 25:
 
[[Dosya:Coal anthracite.jpg|küçükresim|Antrasit]]
 
 
[[Jeolojik devir]]de iki büyük kömür oluşum çağı vardır. Bunlardan daha eski olanı [[Karbonifer]] (345-280 milyon yıl önce) ve [[Permiyen]] (280-225) dönemlerini kapsar. [[Kuzey Amerika]]'nın doğusu ile [[Avrupa]]'daki taşkömürü yataklarının çoğu Karbonifer döneminde; [[Sibirya]], [[Asya]]’nın doğusu ve [[Avustralya]]'daki kömür yatakları Permiyen döneminde oluşmuştur. İkinci büyük kömürleşme çağı ise [[Kretase]] (tebeşir) döneminde başladı ve [[tersiyer]] dönemi sırasında sona erdi. Dünyadaki [[linyit]]lerin ve yağsız kömürlerin çoğu bu dönemde oluşmuştur. Kömürlerin türediği bitkilerden geriye çok az iz kalmıştır. Kömür katmanlarının altında ve üstünde yer alan [[kayaç]]larda [[Eğreltiotu|eğreltiotları]], kibritotları, [[Atkuyruğu|atkuyrukları]] ve birçok bitki fosiline rastlanabilir. Kömürler yoğunluk, gözeneklilik, sertlik ve parlaklık bakımından farklılık gösterebilir. Genellikle kömür türleri bazı [[inorganik]] maddeler, genellikle de [[kil]]ler, [[sülfür]]ler ve [[klorür]]ler içerir. Bunlar da az miktarda [[cıva]], [[titan]] ve [[manganez]] gibi bazı elementler de içerir.
Satır 43 ⟶ 41:
'''[[Grafit]];''' tutuşması zordur ve yakıt olarak yaygın olarak kullanılmaz. Siyah-gri renkte ve dokusu yağlıdır. En çok kalemlerde kullanılır veya yağlama için tozlanır.
 
'''Kanal kömürü''' <ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/Cannel_coal | başlık = kanal kömürü | erişimtarihi = 12 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080704035441/https://en.wikipedia.org/wiki/Cannel_coal | arşivtarihi = 4 Temmuz 2008}}</ref> (bazen "mum kömürü" olarak da adlandırılır), temel olarak liptinitten<ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/Liptinite | başlık = lipinit | erişimtarihi = 12 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141024093849/https://en.wikipedia.org/wiki/Liptinite | arşivtarihi = 24 Ekim 2014}}</ref> oluşan ve önemli hidrojen içeriğine sahip, ince taneli, yüksek rütbeli bir kömürdür.
 
Jeolojik olarak kömürlerin yaşları 400 milyon ile 15 milyon yıl arasında değişir. Genellikle yaşlı kömürler daha kalitelidir.
Satır 76 ⟶ 74:
 
=== Enerji Yoğunluğu ===
Kömürün enerji yoğunluğu, yani ısıtma değeri kilogram başına yaklaşık 24 megajoule'dır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://web.archive.org/web/20061107152122/http://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml https://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml | başlık = enerji yoğunluğu | erişimtarihi = 13 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> % 40 verimliliğe sahip bir kömür santrali için bir yıl boyunca 100 W'lık ampule güç vermek için tahmini 325 &nbsp;kg (717 &nbsp;lb) kömür gerekir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://science.howstuffworks.com/environmental/energy/question481.htm https://web.archive.org/web/20060807235142/http://science.howstuffworks.com/question481.htm | başlık = enerji yoğunluğu | erişimtarihi = 13 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> Dünya enerjisinin% 27,6'sı 2017 yılında kömürle sağlandı ve [[Asya|Asya Kıtas]]<nowiki/>ı bunun neredeyse dörtte üçünü kullandı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy/primary-energy.html | başlık = kömür kullanımı | erişimtarihi = 13 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151013013154/https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy/primary-energy.html | arşivtarihi = 13 Ekim 2015}}</ref>
 
= Kimya =
 
=== Kompozisyon ===
Kömürün bileşimi, ya yakın bir analiz ([[nem]], uçucu madde, sabit karbon ve [[kül]]) ya da nihai bir analiz (kül, [[karbon]], [[hidrojen]], [[Azot|azot,]], [[oksijen]] ve [[kükürt]]) olarak rapor edilir."Uçucu madde" kendi başına mevcut değildir (bazı adsorbe edilmiş metan hariç), ancak kömürün ısıtılmasıyla üretilen ve uzaklaştırılan uçucu bileşikleri belirtir. Tipik bir bitümlü kömür, ağırlık bazında kuru ve kül içermeyen% 84.4 karbon,% 5.4 hidrojen,% 6.7 oksijen,% 1.7 azot ve% 1.8 kükürt temelli bir nihai analize sahip olabilir. <ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Reid, William (1973). "Chapter 9: Heat Generation, Transport, and Storage". In Robert Perry; Cecil Chilton (eds.). Chemical Engineers' Handbook (5 ed.).|erişimtarihi=13 Mayıs 2020|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref>
 
=== Kok kömürü ve demir kokusu için kok kullanımı ===
Kok kömürü, çelik ve diğer demir ürünlerinin üretiminde kullanılan koklaşabilir kömürden (düşük küllü,düşük kükürtlü bitümlü kömür, aynı zamanda [[Metalurji|metalurjikmetalurji]]k kömür olarak da bilinir) elde edilen katı bir karbonlu kalıntıdır. Kok kömürü, yüksek fırındaki aşırı yükün ağırlığına dayanacak kadar güçlü olmalıdır. Koklaşabilr taş kömürü, geleneksel yolu kullanarak çelik yapımında çok önemlidir. Kok kömürü kül, kükürt ve [[fosfor]] bakımından düşük olmalıdır, böylece bunlar [[metal]]<nowiki/>e göç etmez.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.worldcoal.org/coal/uses-coal/how-steel-produced
https://en.wikipedia.org/wiki/World_Coal_Assochttps://web.archive.org/web
https://www.worldcoal.org/coal/uses-coal/how-steel-producediation | başlık = kok kömürü | erişimtarihi = 13 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> Bazı ortak yapım işlemleri, kömür katranı, [[amonyak]], hafif yağlar ve [[Kömür yatağı gazı|kömür gazı]] da dahil olmak üzere yan ürünler üretir.
 
=== Döküm bileşenlerinde kullanım ===
Bu uygulamada deniz kömürü olarak bilinen ince öğütülmüş bitümlü kömür, döküm kumunun bir bileşenidir. Erimiş metal kalıp içinde iken, kömür yavaşça yanar, basınçta gazları azaltır ve böylece metalin, kumun gözeneklerine nüfuz etmesini önler. Isıtıldığında, kömür ayrışır ve gövdesi hafifçe kırılgan hale gelir ve erimiş metale dokunmak için açık delikleri kırma işlemini kolaylaştırır. <ref>{{Web kaynağı | url = https://archive.org/details/cupolafurnacepra00kirkiala/page/n4/mode/2up
https://archive.org/details/cupolafurnacepra00kirkiala/page/95/mode/2up https://en.wikipedia.org/wiki/OCLC#OCLC | başlık = döküm bileşenleri | erişimtarihi = 13 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref>
 
=== Kok alternatifleri ===
Hurda, çelik bir [[Elektrikelektrik ark ocağı|elektrik ark ocağın]]n<nowiki/>da geri dönüştürülebilir; eritme ile [[demir]] yapmanın bir alternatif yolu doğrudan azaltılmış demirdir, [[Sünger demir|sünger]] veya pelet demir yapmak için herhangi bir karbonlu yakıt kullanılabilir. Karbondioksit emisyonlarını azaltmak için indirgeyici ajan olarak hidrojen kullanılabilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-08-29/how-hydrogen-could-solve-steel-s-climate-test-and-hobble-coal | başlık = kok | erişimtarihi = 13 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190831121851/https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-08-29/how-hydrogen-could-solve-steel-s-climate-test-and-hobble-coal | arşivtarihi = 31 Ağustos 2019}}</ref> Karbon kaynağı olarak [[biyokütle]] veya atık kullanılabilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://leard.frontlineaction.org/coking-coal-steel-production-alternatives/ | başlık = kok | erişimtarihi = 13 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181202091829/https://leard.frontlineaction.org/coking-coal-steel-production-alternatives/ | arşivtarihi = 2 Aralık 2018}}</ref>
 
=== Gaz haline getirme ===
Gazlaştırma sırasında kömür, ısıtılır ve basınçlandırılma sonrası oksijen ve buharla karıştırılır. Reaksiyon sırasında, oksijen ve su molekülleri, kömürü [[Karbonmonoksit|karbonmonokside]] (CO) ederken [[Hidrojen|hidrojen gazı]] (H2) salar. Bu, yeraltı kömür madenlerinde yapılırdı ve tüketicilere aydınlatma, ısıtma, pişirme için borulu şehir gazı yapmak için kullanılırdı.
 
3C (''as Coal'') + O<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O → H<sub>2</sub> + 3CO
Satır 103 ⟶ 101:
 
=== Sıvılaştırma ===
Kömür, [[hidrojenasyon]] veya karbonizasyon ile doğrudan [[benzin]]<nowiki/>e veya dizele eşdeğer olan sentetik yakıtlara dönüştürülebilir. <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.netl.doe.gov/research/coal/energy-systems/gasification/gasifipedia/direct-liquefaction | başlık = National Energy Technology Laboratory | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140524163118/https://www.netl.doe.gov/research/coal/energy-systems/gasification/gasifipedia/direct-liquefaction | arşivtarihi = 24 Mayıs 2014}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://web.archive.org/web/20140725082303/http://www.netl.doe.gov/research/Coal/energy-systems/gasification/gasifipedia/direct-liquefaction | başlık = sıvılaştırma | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200516134351/https://web.archive.org/web/20140725082303/http://www.netl.doe.gov/research/Coal/energy-systems/gasification/gasifipedia/direct-liquefaction | arşivtarihi = 16 Mayıs 2020}}</ref> Kömür sıvılaşması, ham [[Petrol|petroldpetrol]]d<nowiki/>en elde edilen sıvı yakıt üretiminden yayılan [[karbondioksit]] miktarından daha fazla karbondioksit yayar. Devlete ait Çin Enerji Yatırım'ı bir kömür sıvılaştırma tesisi işletmektedir ve iki tane daha inşa etmeyi planlıyor. <ref>{{Web kaynağı | url = https://en.imsilkroad.com/p/106231.html | başlık = sıvılaştırma | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200516134357/https://en.imsilkroad.com/p/106231.html | arşivtarihi = 16 Mayıs 2020}}</ref>
 
=== Kimyasalların üretimi ===
Satır 112 ⟶ 110:
 
=== Yanma öncesi arıtma ===
Rafine kömür, nemi ve belirli kirleticileri alt bitümlü ve linyit (kahverengi) kömürler gibi düşük işlevli kömürlerden uzaklaştıran kömür iyileştirme teknolojisinin ürünüdür. Yakma işleminden önce kömürün özelliklerini değiştiren kömür için yapılan bir ön işlemdir. Termal verimlilik iyileştirmesi, gelişmiş ön kurutma (linyit ve biyokütle gibi yüksek nem yakıtlarıyla ilgili) ile elde edilebilir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.rwe.com/web/cms/mediablob/en/234504/data/2378/5/rwe-power-ag/innovations/coal-innovation-centre/Brochure-The-Niederaussem-Coal-Innovation-Centre.pdf | başlık = kömür | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120813155656/http://www.rwe.com/web/cms/mediablob/en/234504/data/2378/5/rwe-power-ag/innovations/coal-innovation-centre/Brochure-The-Niederaussem-Coal-Innovation-Centre.pdf | arşivtarihi = 13 Ağustos 2012}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://web.archive.org/web/20130722025133/http://www.rwe.com/web/cms/mediablob/en/234504/data/2378/5/rwe-power-ag/innovations/coal-innovation-centre/Brochure-The-Niederaussem-Coal-Innovation-Centre.pdf | başlık = kömür | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> Yanma öncesi kömür teknolojisinin amacı kömür yakıldığında verimliliği artırmak ve emisyonları azaltmaktır. Ön yanma teknolojisi, bazen kömürle çalışan kazanlardan kaynaklanan emisyonları test etmek amaçlı yanma sonrası teknolojilere ek olarak kullanılabilir.
 
=== Santral yanması ===
[[Dosya:Komatsu bulldozer pushing coal in Power plant Ljubljana (winter 2017).jpg|küçükresim|[[Buldozer]] Ljubljana Güç İstasyonunda kömür itiyor.]]
Termal kömür, elektrik üretmek için kömür santrallerinde [[katı yakıt]] olarak yakılan kömür çeşitidir. Kömür, yanma yoluyla çok yüksek sıcaklıklar üretmek için de kullanılır. Dünya genelinde kömür kullanımını azaltma çalışmalarında bazı bölgeler daha düşük karbon kaynağı olan doğalgaz ve elektriğe geçişine yol açmıştır. Kömür elektrik üretimi için kullanıldığında, toz haline getirilir ve daha sonra kazanlı bir fırında yakılır. <ref>{{Web kaynağı | url = https://www.worldcoal.org/coal/uses-coal/coal-electricity
https://en.wikipedia.org/
https://en.wikipedia.org/wiki/Wayback_Machine | başlık = santral yanması | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> Fırın ısısı, kazan suyunu buhara dönüştürür, bu daha sonra jeneratörleri çeviren ve elektrik üreten türbinleri döndürmek için kullanılır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://arquivo.pt/wayback/20090929225531/http://w1.siemens.com/responsibility/en/environment/portfolio/fossil_power_generation.htm | başlık = santral yanması | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200516134420/https://arquivo.pt/wayback/20090929225531/http://w1.siemens.com/responsibility/en/environment/portfolio/fossil_power_generation.htm | arşivtarihi = 16 Mayıs 2020}}</ref> IGCC [[Elektrik santrali|enerji santralleri]], toz haline getirilmiş kömür yakıtlı santrallere göre daha az yerel kirlilik yayar; ancak gazlaştırma ve yakmadan önce karbon tutma ve depolama teknolojisinin bugüne kadar kömürle kullanılması çok pahalı olduğu belirlenmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.powermag.com/doe-sank-billions-of-fossil-energy-rd-dollars-in-ccs-projects-most-failed/ | başlık = PowerMag | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181106172125/https://www.powermag.com/doe-sank-billions-of-fossil-energy-rd-dollars-in-ccs-projects-most-failed/ | arşivtarihi = 6 Kasım 2018}}</ref> 2017 yılında dünyadaki elektriğin% 38'i, 30 yıl önceki aynı yüzde olan kömürden geldi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.vox.com/energy-and-environment/2018/6/15/17467164/energy-chart-renewables-coal-climate-change | başlık = santral yanması | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180616181131/https://www.vox.com/energy-and-environment/2018/6/15/17467164/energy-chart-renewables-coal-climate-change | arşivtarihi = 16 Haziran 2018}}</ref> 2013 yılında maksimum kömür kullanımına ulaşıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://webstore.iea.org/login?ReturnUrl=%2fdownload%2fdirect%2f2542%3ffileName%3dCoal_Information_2019_Overview.pdf&fileName=Coal_Information_2019_Overview.pdf | başlık = santral | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> <ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency | başlık = santral | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040104172944/https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency | arşivtarihi = 4 Ocak 2004}}</ref>
 
= Kömür Endüstrisi =
Satır 126 ⟶ 124:
 
=== İşlem gören kömür ===
[[Çin|Çin,]], dünya kömürünün neredeyse yarısını madenler, ardından [[Hindistan]]'ın ise onda birini madenler.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.bp.com/content/dam/bp/excel/energy-economics/statistical-review-2016/bp-statistical-review-of-world-energy-2016-workbook.xlsx | başlık = işlem gören kömür | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160811105851/https://www.bp.com/content/dam/bp/excel/energy-economics/statistical-review-2016/bp-statistical-review-of-world-energy-2016-workbook.xlsx | arşivtarihi = 11 Ağustos 2016}}</ref> Avustralya dünya kömür ihracatının yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır ve bunu Endonezya ve Rusya takip etmektedir. Kömür' ün en büyük ithalatçıları ise Japonya ve Hindistan'dır. Metalurjik kömürün fiyatı termal kömürün fiyatından çok daha yüksektir,<ref>{{Web kaynağı | url = https://eneken.ieej.or.jp/data/7732.pdf | başlık = (PDF). IEA. Retrieved 26 November 2018. | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180620012116/https://eneken.ieej.or.jp/data/7732.pdf | arşivtarihi = 20 Haziran 2018}}</ref> çünkü metalurjik kömürde kükürt oranı daha düşük olmalıdır ve daha fazla temizlik gerektirir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.eia.gov/energyexplained/coal/prices-and-outlook.php | başlık = U.S. Energy Information Administration | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190829130913/https://www.eia.gov/energyexplained/coal/prices-and-outlook.php | arşivtarihi = 29 Ağustos 2019}}</ref> Kömür Vadeli Sözleşmeleri, kömür üreticilerine ve elektrik enerjisi endüstrisine riskten korunma ve risk yönetimi için önemli bir araç sağlar.
 
=== Pazar eğilimleri ===
Satır 145 ⟶ 143:
 
= Yeraltı Yangınları =
Dünyada yeraltında binlerce kömür madeni yanıyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://web.archive.org/web/20050830091254/http://www.coalfire.caf.dlr.de/projectareas/world_wide_distribution_en.html | başlık = yeraltı yangını | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200516134445/https://web.archive.org/web/20050830091254/http://www.coalfire.caf.dlr.de/projectareas/world_wide_distribution_en.html | arşivtarihi = 16 Mayıs 2020}}</ref> Yeraltında yananların bulunması zor olabilir ve çoğunlukla birçoğu söndürülemez. Yangınlar üst zeminlerin de çökmesine neden olabilir, yanma sırasındaki gazlar insan yaşamı için tehlikelidir ve yüzeye çıkması dahilinde yüzey yangınlarını başlatabilir. Kömür yatakları kendiliğinden yanması veya bir maden yangını sonucu veya yüzeyde çıkan yangın ile temas ederek ateşe verilebilir. Yıldırım çarpması önemli bir tutuşma kaynağıdır. Kömür alanındaki bir çim yangını, onlarca kömür yatağını ateşe verebilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://web.archive.org/web/20060218013724/http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | başlık = yeraltı yangın | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160829162308/https://web.archive.org/web/20060218013724/http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | arşivtarihi = 29 Ağustos 2016}}</ref> Çin'deki kömür yangınları yılda yaklaşık 120 milyon ton kömür yakıyor. Terkedilmiş antrasit şerit maden ocağında bulunan ilçe depolama alanındaki çöp yangını nedeniyle 1962'de ateşlenmiştir. Yangını söndürme girişimleri başarısız olmuş ve hala bu güne kadar yeraltında yanmaya devam ediyor.
 
= Küresel Isınma =
Satır 166 ⟶ 164:
 
= Ekonomi =
2018'de kömür adına 80 milyar dolarlık yatırım yapıldı, ancak neredeyse hepsi yeni maden açmak yerine üretim seviyelerini korumak için kullanıldı. Uzun vadede kömür ve petrol, dünyaya trilyonlarca dolara mal olabilir. Kömür tek başına Avustralya'ya milyarlarca dolara mal oluyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.theguardian.com/environment/2018/oct/24/labor-opposes-plan-to-indemnify-new-coal-plants-warns-it-could-cost-billions | başlık = the Guardian | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181024051452/https://www.theguardian.com/environment/2018/oct/24/labor-opposes-plan-to-indemnify-new-coal-plants-warns-it-could-cost-billions | arşivtarihi = 24 Ekim 2018}}</ref> Kömürden (iklim değişikliği yoluyla) en fazla zarar gören ekonomiler, karbonun en yüksek sosyal maliyetine sahip ülkeler oldukları için Hindistan ve ABD olabilir. <ref>{{Web kaynağı | url = https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2018NatCC...8..895R https://www.nature.com/articleshttps://re.public.polimi.it/handle/11311/1099986#.Xr1f9UBuLDc/s41558-018-0282-y | başlık = Ricke, Katharine; Drouet, Laurent; Caldeira, Ken; Tavoni, Massimo (2018). "Country-level social cost of carbon". Nature Climate Change. 8 (10): 895–900 | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> Kömürü finanse etmek için banka kredileri Hindistan ekonomisi için bir risktir. En büyük üretici olduğu bilinen Çin'in kömür santrallerinin beşte ikisinin zarar verici olduğu tahmin ediliyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.economist.com/briefing/2018/08/02/india-shows-how-hard-it-is-to-move-beyond-fossil-fuels | başlık = he Economist. 2 August | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180803114152/https://www.economist.com/briefing/2018/08/02/india-shows-how-hard-it-is-to-move-beyond-fossil-fuels | arşivtarihi = 3 Ağustos 2018}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://carbontracker.org/40-of-chinas-coal-power-stations-are-losing-money/ | başlık = Carbon Tracker. | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181111173621/https://carbontracker.org/40-of-chinas-coal-power-stations-are-losing-money/ | arşivtarihi = 11 Kasım 2018}}</ref>
 
= Siyaset =
Satır 181 ⟶ 179:
 
=== Zirve kömür ===
Birçok ülkede yeraltında kömür bulunmasına rağmen hepsi tüketilmeyecektir. Günümüzde "'''pik kömür'''", kömür tüketiminin maksimuma ulaştığı nokta anlamına gelmektedir. Kömür kullanımı 2013 yılında zirve yaptı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://webstore.iea.org/login?ReturnUrl=%2fdownload%2fdirect%2f2542%3ffileName%3dCoal_Information_2019_Overview.pdf&fileName=Coal_Information_2019_Overview.pdf | başlık = zirve kömür | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref> <ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency | başlık = zirve kömür | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040104172944/https://en.wikipedia.org/wiki/International_Energy_Agency | arşivtarihi = 4 Ocak 2004}}</ref>
 
=== İş ===
Satır 190 ⟶ 188:
 
= Kültürel Kullanımı =
Bazı kültürler, yanlış davranan çocukların Noel çoraplarında hediye yerine Noel Baba'dan sadece bir parça kömür alacağını düşünüyor. Gelenekseldir ve Yılbaşı gününde kömür vermek için İskoçya ve İngiltere'nin kuzeyinde şanslı sayılır. Gelecek yıl için sıcaklığı temsil eder. <ref>{{Web kaynağı | url = https://en.wikipedia.org/wiki/Coal#cite_note-187 | başlık = kültür | erişimtarihi = 14 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20031209133317/https://en.wikipedia.org/wiki/Coal#cite_note-187 | arşivtarihi = 9 Aralık 2003}}</ref>
 
== Dış bağlantılar ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kömür" sayfasından alınmıştır