Vikipedi

Sovyetler Birliği: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
https://tr.wikipedia.org/wiki/Ekim_Devrimi sayfasında da bahsedildiği gibi Ekim devrimi Çarlık Ekim devrimiyle değil öncesinde yıkılmıştır. Ekim devriminde yıkılan geçici hükümettir.
Ahmet Turhan (mesaj | katkılar)
Devriyeler
65.955 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
150. satır:
}}
{{Sovyetler Birliği siyaseti}}
'''Sovyetler Birliği''' ({{Dil|ru| Советский Союз|dil_adı=e}}), resmî adıyla '''Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği''' ({{ses|Ru-CCCP.ogg|Союз Советских Социалистических Республик}}, ''Soyuz Sovetskih Sotsialistiçeskih Respublik'') ya da kısa adlarıyla '''SSCB ([[Rusça]]: СССР)''' veya '''Sovyetler''', [[Sankt-Peterburg|Petrograd]]’daki geçici hükûmetin [[Vladimir Lenin]] önderliğindeki Bolşeviklerce [[1917 Ekim Devrimi]]'yle devrilmesinden sonra 1922 yılında kurulan ve 1991 yılına dek varlığını koruyan devlet.
 
[[Avrupa]]'nın doğu kesimiyle, [[Asya]]'nın kuzey kesimi boyunca yayılan SSCB, II. Dünya Savaşı'ndan sonra 22.403.000 km²'lik yüzölçümüyle dünyanın en büyük ülkesiydi. Nüfus bakımından da 293.047.571 (Haziran 1991) kişiyle 3. sırada yer alıyordu. Aynı zamanda dünyanın başlıca siyasî ve askerî güçlerinden biri olan Sovyetler Birliği'nin batısında [[Norveç]], [[Finlandiya]], [[Baltık Denizi]], [[Polonya]], [[Çekoslovakya]], [[Macaristan]] ve [[Romanya]], güneyinde [[Karadeniz]], [[Türkiye]], [[İran]], [[Afganistan]], [[Çin]], [[Moğolistan]] ve [[Kuzey Kore]] yer alıyordu. Kuzey ve doğu sınırlarını ise [[Arktik Okyanusu]] ve [[Büyük Okyanus]] çiziyordu. Birliğin [[başkent]]i [[Moskova]], [[para birimi]] ise [[Sovyet rublesi]]ydi.
174. satır:
Rusya’da devrim başarıya ulaşmasına rağmen [[Bolşevikler]], Merkezi Rusya (Avrupa Rusyası) dışında özellikle toprak aristokratlarının yoğun olduğu kırsal bölgelerde yeterince güçlü değildi. 1918'de Çar yanlısı generaller, [[Birleşik Krallık]], [[Fransa]] ve [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nden aldıkları maddi ve askeri destekle [[Bolşevikler]]e karşı saldırıya geçtiler.<ref name="bre7">Большая Российская энциклопедия. Том 7. стр. 591−598. Москва. Научное издательство «Большая Российская энциклопедия», 2007.&nbsp;— ISBN 978-5-85270-337-8, 5-85270-320-6.</ref> [[Vladimir Lenin|Lenin]]'in emperyalist savaş sırasında Çar ile diğer İtilaf devletleri arasında yapılan gizli paylaşım anlaşmalarını açıklaması Rusya'nın eski ortaklarını zor durumda bıraktı. Zaten müttefiklerinin savaştan çekilmesine karşı çıkan ve komünizmin kendi ülkelerinde de yayılmasından korkan emperyalist devletler gizli anlaşmaların da açıklanmasıyla Bolşeviklere karşı savaşmak üzere asker sevkiyatına başladılar.<ref>[http://www.krotov.info/lib_sec/11_k/karr/karr09.html ''Карр Эдвард.'' История Советской России&nbsp;— {{М}}: Прогресс, 1990.&nbsp;— С. 135.]</ref> [[Bolşevikler]] bir yandan [[Anton Denikin]], [[Aleksandr Kolçak]], [[Pyotr Vrangel]] gibi monarşi yanlısı generaller ve onların müttefiki dış mihraklarla, diğer yandan fırsattan istifade ederek toprak kazanma amacıyla Rusya'yı işgale başlayan [[Romanya]], [[Polonya]] ve [[Japonya]] ile mücadele etmek zorunda kaldılar.
 
[[Vladimir Lenin|Lenin]] bu saldırılar karşısında [[Kızıl Ordu]]'yu örgütledi. Silahlı Kuvvetler Halk Komiseri olan [[Lev Troçki|Lev Trotski]] cepheye giderek Beyazlara karşı mücadeleyi organize etti. İçerideki karşı-devrimcilerle mücadele etmek için de [[Çeka]] kuruldu. [[Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti|Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'nin ilk istihbarat ve gizli servisi olan [[Çeka]]'nın kurucu önderi [[Feliks Dzerjinski]] de devrimi sabote etmeye çalışanlara ve devlet dairelerine sızan rejim düşmanlarına karşı sert tedbirler aldı. Ancak monarşi taraftarları Bolşevik hükûmetini devirebilmek için [[Beyaz Terör]] hareketlerine giriştiler.<ref>[http://www.dk1868.ru/statii/Tstvetkov3.htm ''Цветков В. Ж.'' Определение политико-правового статуса Белого движения в годы гражданской войны в России // Сайт «1868 „Добровольческий Корпус“» (www.dk1868.ru){{v|08|02|2013}}]</ref> Bunun üzerine özgürlükler geçici olarak kısıtlandı ve "[[Savaş Komünizmi]]" olarak adlandırılan bir dönem başladı. 1918 yazında saldırılar şiddetlendi. Almanya ile yapılan anlaşmayı bozarak Rusya'yı yeniden savaşa sürüklemek amacıyla Alman Büyükelçisi [[Wilhelm von Mirbach]] temmuz ayında düzenlenen bir suikastla öldürüldü. 30 Ağustos 1918'de ise [[Fanya Kaplan]] adında bir teröristin düzenlediği suikast Lenin'in ağır bir biçimde yaralanmasına sebep oldu. Ancak o gün Kuzey Komünü Bolşevik Komiseri [[Moisei Uritski]] öldürüldü.
 
İç savaş döneminde Beyazların Sovyet hükûmetini devirebilmek için batılı emperyalistlerle iş birliği yapmaları ve batılı askeri birliklerin Rusya'yı işgaline izin vermeleri toplumda infial yarattı ve tarafsız kitlelerin de [[Kızıl Ordu]]'ya katılımında etkili oldu. Bunun da etkisiyle 1919 yılından itibaren [[Bolşevikler]] [[Beyaz Terör]]'ü yenmeyi ve monarşi yanlısı beyaz orduları geri püskürtmeyi başardılar. Anti-komünist birliklerin düzensiz hareket etmesi ve Sovyet hükûmetine desteğin artması üzerine daha fazla kayıp vermek istemeyen [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]], [[Fransa]] ve [[İngiltere]]'ye ait askeri birlikler 1920 yılında Beyaz komutanları yalnız bırakarak ülkeyi terk ettiler. Desteksiz kalan monarşi taraftarı generaller de ülkedeki Beyaz askerleri kaderine terk ederek kaçmaya başladılar.
 
Bolşevikler hem enternasyonalist politikanın gereği olarak hem de rejimi güvence altına almak için sosyalizmin yayılmasını gerekli görüyorlardı. Bu amaçla 1919'da devrimin tüm dünyada yayılmasına öncülük edecek Komünist Partileri bir araya getiren [[Komintern|III.Enternasyonal]] kuruldu. [[İtalya]], [[Fransa]], [[İspanya]], [[Portekiz]] ve daha pek çok Avrupa ülkesinde [[Komünist Parti]]ler kurularak [[Komintern]]'e katıldı ve sosyalizmin yayılması için dünya genelinde örgütlü bir mücadele başladı.<ref>[https://www.marxists.org/turkce/konu/komintern/index.htm]</ref> Ancak Bolşevikler bununla da yetinmeyerek, Macaristan ve Almanya deneyimlerinin başarısızlığının da etkisiyle amaçlarının kısa vadede gerçekleşmemesi olasılığını dikkate alarak, uluslararası politikada en azından Sovyet rejiminin kapitalist saldırılar karşısında güvenliğini temin etme amaçlı, sosyalizmi kabul etmeseler de bazı devletlerle işbirliğine gideceklerdir. Böylece emperyalist saldırganlığın itici gücüyle ortak düşmana karşı ortak amaçlar doğrultusunda Türkiye gibi bazı devletlerle ittifak yapmaktan çekinmeyeceklerdir.
 
=== SSCB'nin kurulması ===
196. satır:
1922 yılının Mayıs ayından itibaren sağlığı bozulan Lenin, vasiyetname olarak kabul edilen ünlü notlarını yazdırdı. Bu vasiyetnamede [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|Komünist Parti]]'de önde gelen mücadele arkadaşlarının olumlu ve olumsuz yönlerini sıralayarak çeşitli uyarılarda bulundu. Partinin iki önemli ismi [[Stalin]] ve [[Lev Troçki|Trotski]] arasındaki çatışmanın tehlikesini vurgulayan [[Vladimir Lenin|Lenin]], 1922 yılında [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|Komünist Parti]] Genel Sekreteri seçilen [[Joseph Stalin|Yosif Stalin]]'in yetkilerinin daraltılmasının gerekliliğini sebepleriyle birlikte açıkladı. Ancak Mart 1923'te felç olan ve konuşamaz hale gelen Lenin resmî liderliğini sürdürse de politikadan uzaklaşmak zorunda kaldı.
 
SSCB'nin siyasal ve ekonomik temellerini atarak dünyadaki ilk ve en büyük sosyalist devleti kuran [[Vladimir Lenin|Lenin]] 21 Ocak 1924'te öldü. Devrimin liderinin ölümüyle ülkede bir hafta sürecek yas ilan edildi. Birkaç günde 1 milyon insan Lenin'in naaşı önünde saygıyla eğildi.<ref>http://www.lenin.ru</ref> [[Vladimir Lenin|Lenin]]'in naaşı tahnit edilerek, 27 Ocak 1924'te düzenlenen büyük bir cenaze töreniyle [[Moskova]] [[Kızıl Meydan]]'da bulunan [[Lenin Mozolesi]]'nde daimi istirahatgahına konuldu.
 
=== Stalin dönemi ===
252. satır:
1956'da partide [[Kruşçev]]'e karşı muhalefet hareketi oluştuysa da Merkez Komite Başkanı [[Mihail Suslov|Suslov]]'un desteğini alan parti sekreteri konumunu koruduğu gibi yetkilerini de genişletti. Sovyet siyasetçi ve dönemin Politbüro üyesi [[Mikoyan]]'ın daha sonra yapacağı açıklamaya göre [[Kruşçev]] güçlü bir muhalefete karşın [[Mihail Suslov]] sayesinde iktidarda kalmıştı.
 
[[Kruşçev]] 1956'da [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|Komünist Parti]] 20.Kongresi'nin gizli oturumunda [[Stalin]]'e yönelik ağır eleştirilerde bulundu. [[Stalin]] dönemi tasfiyelerinin partiye büyük zarar verdiğini ve Stalin kültünün yıkılması gerektiğini ifade etti.<ref name="history.machaon.ru">{{Web kaynağı |url=http://history.machaon.ru/all/number_07/analiti4/ice/17/index.html |başlık=Рудольф Пихоя. Политические итоги 1956 года |erişimtarihi=6 Ağustos 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100720212109/http://history.machaon.ru/all/number_07/analiti4/ice/17/index.html |arşivtarihi=20 Temmuz 2010 |ölüurl=yes }}</ref>. Ancak Stalin'in tarihsel rolü ve Sovyetler Birliği'nin kalkınmasındaki liderlik vasfı hiçbir zaman tartışma konusu edilmedi.
 
Siyasi tutuklular serbest bırakıldı. Kongreden sonra toplumda Stalin'e yönelik sevgiden dolayı halkın tepkisini çekmemek ve toplumsal infial yaratmamak için Stalin heykelleri sessizce ve yavaş yavaş kaldırıldı. 1961 yılında Stalin'in tahnit edilmiş naaşı [[Lenin Mozolesi]]'nden çıkarılarak [[Kremlin Duvarı Mezarlığı]]'na defnedildi.
262. satır:
SSCB'nin dahili başarılarının yanında dışarıda da [[komünizm]] hızla yayılmaktaydı. 1959'da [[Küba]]'da [[Fidel Castro]]'nun önderliğindeki devrimin başarılı olması ve bu ülkede sosyalizmin ilan edilmesi ideolojinin ABD kapılarına dayandığını gösteriyordu. [[Castro]]'nun sık sık yapacağı Moskova ziyaretleri ve devrim dalgasının tüm Latin Amerika'da yayılmaya başlaması NATO üyesi devletleri işçi hareketlenmelerine karşı yeni tedbirler almaya yöneltti. ABD ve müttefikleri ile ilişkilerin geliştirilmesi çabalarına karşın, sömürge altındaki ülkelerdeki devrim hareketlerinden endişelenen ABD, SSCB'ye karşı uydu devletlerde füze konuşlandıracak, bunlar da yeni bir savaş tehlikesi yaratacaktı.
Kruşçev döneminde SSCB'de bilimsel-teknik ve ekonomik ilerlemelere karşın bazı siyasi sorunlar yaşanacaktı. Parti sekreteri, Voroşilov ve Molotov gibi Stalin döneminin etkili isimlerini tasfiye ederken rejim için tehlikeli olabilecek atamalar yapıyordu. Politbüro'nun onayını almayan icraatlar ve anti-komünist saldırganlığa verilen tavizler dikkati çekerken, tarımsal alanda da problemler ortaya çıkmaktaydı. İşlenen topraklar ve tarımsal üretim artıyordu ama hasılat hızla artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılayamıyordu. Bu nedenle buğday başta olmak üzere bazı tarım ürünlerinin ithalatı artmaktaydı. Tüm bu sorunlar partide Kruşçev'e karşı muhalefet hareketlerinin oluşmasına sebep oldu. Moskova hizbi olarak adlandırılan bu muhalefet hareketinde liderliği üstlenen [[Politbüro]] başkanı ve ideolojik yetkili [[Mihail Suslov]], yetkilerini kötüye kullandığı, Stalin'e yönelik eleştirilerinin kişisel bir düşmanlık haline geldiği, Anti-Stalinizasyon kampanyasının yıkıcı bir etki yarattığı savıyla Kruşçev'in genel sekreterlik görevinden alınması çağrısında bulundu. Partide güçlü bir nüfuzu olan [[Mihail Suslov|Suslov]]'un bu çağrısı üzerine [[Yüksek Sovyet]], Ekim 1964'te Kruşçev'i azletti.
 
=== Brejnev dönemi ===
283. satır:
Kültür ve sanat alanındaki gelişmeler de dikkat çekiciydi. Halkın sanatsal etkinliklere ilgisini arttırmak adına sinema, tiyatro, bale, konser gibi etkinlikler oldukça düşük ücretle toplumun hizmetine sunuldu. [[Vladimir Lenin|Lenin]]'in "sinema sanatlar içerisinde en önemlisidir" sözü Sovyet sinemacılığına önemli bir ivme kazandırdı. Sosyalist ülkelerde ilgiyle izlenen Sovyet filmleri kapitalist ülkelerde ise ideolojik etkenlerden dolayı yayınlanmadı.
 
Okur-yazar oranının en yüksek seviyeye ulaşması diğer devletlerle adeta yarış yaparcasına toplumun kültür düzeyini arttırmaya çalışan devletin uluslararası alanda prestijini arttıracak önemli gelişmeleri de beraberinde getirdi. 1925 yılında yayınlanmaya başlayan [[Komsomolskaya Pravda]] gazetesi 1970'li yıllarda 17 milyona ulaşan günlük tirajı ile tüm dünyada en çok satan gazete unvanını kazandı. Önceleri [[Komsomol]] örgütüne bağlı gençlik gazetesi olarak çıkan ancak zamanla toplumun her kesiminden vatandaşların okuduğu bu gazete mevcut tirajıyla devletin Sovyet toplumunu batıdaki toplumsal yozlaşmalarla kıyaslaması için bir nevi gurur kaynağıydı. Çocuklar için yayınlanan [[Pionerskaya Pravda]], Komünist Parti'nin resmî yayın organı [[Pravda]], emekçi gazetesi [[Trud]] vb. toplumun her kesimi için yayınlanan gazetelerin olması halkın kültür seviyesini yükseltmek adına verilen bir mücadelenin kanıtıydı.
1976 yılındaki [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|SBKP]] XXV. Kongresi'nde gelişmiş sosyalist topluma denk düşecek yeni bir anayasa hazırlanması kararı alındı. [[Ekim Devrimi|Büyük Ekim Sosyalist Devrimi'nin]] 60.yıldönümüne yetiştirilecek şekilde yapılan çalışmalarla 1977 yılında SSCB'nin yeni anayasası kabul edildi. Bu anayasada devlet çok uluslu sosyalist federasyon olarak tanımlandı. Ülkede burjuvazi ve sömürücü sınıflar kalmadığı için anayasadaki işçi ve köylülerin sosyalist devleti ifadesi kaldırılarak tüm halkın sosyalist devleti ifadesi getirildi. Sadece sanayi ve tarım sektöründe çalışanlar değil hizmet sektörü de dahil tüm ekonomik faaliyetlerde görev alanlar ve dolayısıyla tüm halk emekçi sınıfı olarak kabul edildi.
302. satır:
Gorbaçov iktidara geldikten sonra Sovyetler Birliği'nde pek çok değişiklik yapma konusunda adımlar attı ancak bu adımlar SSCB'yi altı yıl içinde parçalanmaya götürecek olaylara zemin hazırladı.
 
Yeni sekreter ilk olarak Politbüro'da revizyona giderek Brejnev dönemi üyelerinin çoğunu tasfiye etti. Eylül 1985'te [[Nikolay Rıjkov]]'u hükûmet başkanlığına getirerek reformlarının desteklenmesi ve uygulanmasında önemli bir aşama olan kabine değişikliğini gerçekleştirdi.
 
Şubat 1986'da toplanan [[SBKP]] XXVII. Kongresi'nde siyasal alanda glastnost (açıklık) ile sosyal ve ekonomik alanda perestroyka (yeniden yapılanma) ilkeleri kabul edildi. Ancak açıklık politikası ile birlikte cumhuriyetlere sızan batılı sivil toplum kuruluşları ile basın ve medyanın Rus olmayan uluslar üzerinde yaptığı ayrılıkçı propagandalar milliyetçi taleplerin ortaya çıkmasına sebep oldu.
314. satır:
Yanlış politikalar sonucu gelen ekonomik çöküş milliyetçi taleplerin daha da artmasına sebep oldu. İlk isyan ABD merkezli sivil toplum kuruluşlarının faaliyet gösterdiği ve halkı tahrik ettiği Baltık ülkelerinde oldu. Mart 1990'da Baltık ülkesi Litvanya'nın ayrılığını ilan etmesi Kremlin'in müdahalesine sebep oldu. Ancak gelişmeler yeni reformların yapılmasını gerekli kıldı.
 
1990 yılında yapılan reformla yönetici konumunda olan genel sekreterlik makamı kaldırılarak başkanlık sistemine geçildi ve Yüksek Sovyet meclisinde yapılan oylamada [[Mihail Gorbaçov]], SSCB Devlet Başkanı seçildi. Ekonominin çöktüğünü fark eden [[Nikolay Rıjkov]] ise 14 Ocak 1991'de hükûmet başkanlığından istifa etti. İlerleyen dönemde [[SBKP|Komünist Parti]]'nin yönetici rolü kaldırılarak çok partili sisteme geçildi. Haziran 1991'de rejim muhalifi Boris Yeltsin [[RSFSC|Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]] devlet başkanı seçildi.
 
Birliğin dağılma tehlikesi üzerine SSCB Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov Aralık 1990'da Sovyet cumhuriyetlerine yenilenmiş birlik anlaşması yapma çağrısında bulundu. Gorbaçov'un yaptığı bu çağrıya [[Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Beyaz Rusya]], [[Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Ukrayna]], [[Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Kazakistan]], [[Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Kırgızistan]], [[Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Tacikistan]], [[Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Özbekistan]] [[Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Türkmenistan]] ve [[Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Azerbaycan]] olumlu yanıt verdi. 17 Mart 1991’de bu ülkelerde yapılan referandumlarda ([[Sovyetler Birliği Referandumu 1991]]) halkın % 77'si birlik lehine oy kullandı. Türki cumhuriyetlerde bu oran % 95'in üzerindeydi. [[Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'nde halkın % 98.26'sı, [[Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'nde ise % 95.98'i Sovyetler Birliği’nin korunması yönünde evet oyu verdi. Referandumdan çıkan sonuca göre 20 Ağustos 1991'de birlik anlaşmasının imzalanmasına karar verildi.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Sovyetler_Birliği" sayfasından alınmıştır