|
== Tarihçe ==
=== 1961 Anayasası dönemi ===
Hâkimler ve Savcılar Kurulu, yapı olarak ilk kez 1961 Anayasası ile ortaya çıkmıştır. [[27 Mayıs Darbesi]]'nin ardından, 6 Ocak 1961 tarihinde [[Millî Birlik Komitesi]] ve [[TBMM 1961 Temsilciler Meclisi|Temsilciler Meclisi]] üyelerinden oluşan Kurucu Meclis, [[Enver Ziya Karal]] ve [[Turhan Feyzioğlu]] başkanlığında Kurucu Meclis'e bağlı 20 kişilik bir anayasa komitesi kurularak yeni anayasa için çalışmalara başladı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.inkilap.info/ataturk-sonrasi-turkiye/yeni-siyasetler/27-mayis-1960-hareketi.html | başlık = 27 Mayıs 1960 Hareketi | erişimtarihi = 17 Haziran 2008 | arşivengelli = evet}}</ref> 9 Temmuz 1961'de yapılan [[1961 Türkiye anayasa referandumu|referandum]] ile, hazırlanan [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961)|yeni anayasa]] kabul edildi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://yenisafak.com.tr/politika/default.aspx?t=21.10.2007&i=76205 | başlık = Tarihin 5. referandumu bugün | erişimtarihi = 14 Haziran 2008 | yayımcı = Yeni Şafak | tarih = 21 Ekim 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140714125312/http://yenisafak.com.tr/politika/default.aspx?t=21.10.2007&i=76205 | arşivtarihi = 14 Temmuz 2014 | ölüurl = no }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=233026 | başlık = 1961 Anayasası 'Bu elbise bize bol geliyor' diye değiştirildi | erişimtarihi = 14 Haziran 2008 | yayımcı = Radikal | tarih = 16 Eylül 2007 | ilk = Altan | son = Öymen | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140714145201/http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=233026 | arşivtarihi = 14 Temmuz 2014 | ölüurl = no }}</ref> Bu anayasada Yüksek Hâkimler Kurulu adıyla yer alan kurulun amacı, hâkimlerin bağımsızlığını sağlamaktı.{{Kdş|Gözler|2014|s=40}} Anayasaya göre Yüksek Hâkimler Kurulu, on sekizi asıl, beşi yedek olmak üzere toplam yirmi üç üyeden oluşmaktaydı.<ref name=Gözler1961 /> Bu üyelerin altısı [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]] Genel Kurulunca, altısı birinci sınıfa ayrılmış hâkimlerce [[gizli oy]] yoluyla seçilmekteydi. Geri kalan altı asıl üyenin üç tanesi [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|Millet Meclisi]], kalan üç tanesi ise [[Cumhuriyet Senatosu (Türkiye)|Cumhuriyet Senatosunca]] [[yüksek mahkeme|yüksek mahkemelerde]] hâkimlik yapmış ya da bu niteliği kazanmış kişiler arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ve gizli oy ile seçilmekteydi. Kurulun başkanı, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kendi içinden bir başkan seçecekti.<ref name=Gözler1961>{{Web kaynağı | url = http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm | başlık = 1961 Anayasa metni | yayıncı = anayasa.gen.tr | ilk = Kemal |son=Gözler | erişimtarihi = 26 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040608193126/http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm | arşivtarihi = 8 Haziran 2004}}</ref>
Yüksek Hâkimler Kurulu üyelerinin görev süresi dört yıl olarak belirlenmişti. İki yılda bir üyelerinin yarısının seçimi yapılmaktaydı. Hâkimlik görevinde iken seçilenlerin tekrar seçilmesi mümkün değildi. Üyelerin başka bir iş ve ya görev almaları ise yasaktı. [[Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı|Adalet Bakanı]]nın toplantılara katılması serbest olmakla birlikte, oy kullanması ise kanunen yasaklanmıştı.<ref name=Gözler1961/> Hâkimlerin özlük işleri hakkında karar verme yetkisi kurula aitti. Denetimleri, kurul tarafından görevlendirilecek üst derecedeki hâkimler tarafından yapılabilecekti. Meslekten çıkarılma, genel kurulda katılımcıların salt çoğunluğunun kararı ile gerçekleşebilecekti. Adalet Bakanı, gerekli görmesi hakkında bir hâkim hakkında disiplin kovuşturması yapılması için kurula başvurabilecekti. Mahkemenin ya da kadronun kaldırılması ya da yargı çevresinin değiştirilmesi de yine bu kurulun uygun görmesine bağlı kılınmıştı.<ref name=Gözler1961/> Kurulun işleyişine ilişkin özel usûl ve esasları belirlemek için ise 1962 yılında 45 Sayılı ''Yüksek Hâkimler ve Yüksek Savcılar Kanunu' çıkarıldı .{{Kdş|Keser|Niyazioğlu|2011|s=123}} Kurulun yetkileri sadece adlî yargı hâkimleri açısından geçerlilik sahibiydi, [[Danıştay (Türkiye)|Danıştay]] hâkimleri için ise farklı bir yol benimsenmişti.{{Kdş|Keser|Niyazioğlu|2011|s=123}} ▼
1961 Anayasası'na göre, Yüksek Hâkimler Kurulu on sekizi asıl, beşi yedek olmak üzere toplam yirmi üç üyeden oluşmaktaydı.<ref name=Gözler1961 /> Bu üyelerin altısı [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]] Genel Kurulunca, altısı birinci sınıfa ayrılmış hâkimlerce gizli oy yoluyla seçilmekteydi. Geri kalan altı asıl üyenin üç tanesi [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|Millet Meclisi]], kalan üç tanesi ise [[Cumhuriyet Senatosu (Türkiye)|Cumhuriyet Senatosu]]nca yüksek mahkemelerde hâkimlik yapmış ya da bu niteliği kazanmış kişiler arasından üye tam sayılarının salt çoğunluğu ve gizli oy ile seçilmekteydi. Kurulun başkanı, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kendi içinden bir başkan seçecekti.<ref name=Gözler1961>{{Web kaynağı | url = http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm | başlık = 1961 Anayasa metni | yayıncı = anayasa.gen.tr | yazar = Kemal Gözler | erişimtarihi = 26 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040608193126/http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm | arşivtarihi = 8 Haziran 2004}}</ref>
Yüksek Hâkimler Kurulu üyelerinin görev süresi dört yıl olarak belirlenmişti. İki yılda bir üyelerinin yarısının seçimi yapılmaktaydı. Hâkimlik görevinde iken seçilenlerin tekrar seçilmesi mümkün değildi. Üyelerin başka bir iş ve ya görev almaları ise yasaktı. [[Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı|Adalet Bakanı]]nın toplantılara katılması serbest olmakla birlikte, oy kullanması ise kanunen yasaklanmıştı.<ref name=Gözler1961/>
▲Hâkimlerin özlük işleri hakkında karar verme yetkisi kurula aitti. Denetimleri, kurul tarafından görevlendirilecek üst derecedeki hâkimler tarafından yapılabilecekti. Meslekten çıkarılma, genel kurulda katılımcıların salt çoğunluğunun kararı ile gerçekleşebilecekti. Adalet Bakanı, gerekli görmesi hakkında bir hâkim hakkında disiplin kovuşturması yapılması için kurula başvurabilecekti. Mahkemenin ya da kadronun kaldırılması ya da yargı çevresinin değiştirilmesi de yine bu kurulun uygun görmesine bağlı kılınmıştı.<ref name=Gözler1961/> Kurulun işleyişine ilişkin özel usûl ve esasları belirlemek için ise 1962 yılında 45 Sayılı ''Yüksek Hâkimler ve Yüksek Savcılar Kanunu' çıkarıldı.{{Kdş|Keser|Niyazioğlu|2011|s=123}}
Kurulun yetkileri sadece adlî yargı hâkimleri açısından geçerlilik sahibiydi, [[Danıştay (Türkiye)|Danıştay]] hâkimleri için ise farklı bir yol benimsenmişti.{{Kdş|Keser|Niyazioğlu|2011|s=123}}
Kanunla kurul çalışmalarını üç bölüm hâlinde sürdürecekti. İlk bölüm hâkimlerin özlük işleri ile, ikinci bölüm hâkimler hakkındaki şikayet ve ihbarları inceleyerek gerekirse soruşturma yapılmasına karar vermek ile, üçüncü bölüm ise hâkimlerin işten el çektirilmesi, haklarında kovuşturma yapılması ve disiplin cezası vermek ile görevlendirilmişti. Bölümlerin kararlarına karşı Genel Kurula itiraz ve Danıştay'da iptal davası açmak mümkündü. {{Kdş|Keser|Niyazioğlu|2011|ss=123-124}}
==== 12 Mart Muhtırası'nın ardından yapılan değişiklikler ====
[[Dosya:Demirel 1976 cropped.jpg|sağ|thumb|12 Mart Muhtırası ile dönemin Başbakanı Süleyman Demirel istifa etmişti.]]
1960'lı yıllarınların sonlarına doğru artan şiddet olayları nedeniyle, 12 Mart 1971 tarihinde; [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı|Genelkurmay Başkanı]] [[Memduh Tağmaç]], [[Türk Kara Kuvvetleri|Kara Kuvvetleri]] Komutanı [[Faruk Gürler]], [[Türk Deniz Kuvvetleri|Deniz Kuvvetleri]] Komutanı [[Celal Eyiceoğlu]] ve [[Türk Hava Kuvvetleri|Hava Kuvvetleri]] komutanı [[Muhsin Batur]] tarafından imzalanarak Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a verilen [[12 Mart Muhtırası|muhtıra]] ile, ordunun devletin içinde bulunduğu karışıklığın giderilmesi ile ilgili önerileri ve istekleri dile getirilmişti. Dönemin başbakanı [[Süleyman Demirel]], muhtıranın ardından istifa ederken, [[Nihat Erim]] başbakanlığında yeni bir hükûmet kuruldu. Bunu takip eden dönemde ise Anayasa'da iki kez değişikliğe gidildi.{{Kdş|Gözler|2014|s=40}}
1971 yılında yapılan değişiklikle, Yüksek Hâkimler Kurulunun yapısında da bazı değişiklikler yaşandı. On sekiz asıl ve beş yedek üyeden oluşan kurulun üye sayısı, on bir asıl ve üç yedek olmak üzere on dörde düşürüldü. Bütün üyeler, Yargıtay Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla seçilecekti. Kurulun başkanı ile bölüm başkanları ise kendi üyeleri arasından seçilecekti. Dört yıllık görev süresi değiştirilmemiş, görev süresi sona erenlerin tekrar seçilebileceği hükme bağlanmıştı.<ref name=Gözler1961/> Adalet Bakanı, gerekli gördüğü hâllerde toplantılara başkanlık edebilecek ve oy kullanabilecekti.{{Kdş|Keser|Niyazioğlu|2011|s=124}} Kurulun kuruluşu, çalışma usûlü, bölümleri ve bölümlerin görevleri ile toplantı ve karar yeter sayılarının ise kanunla düzenleneceği belirtilmişti.<ref name=Gözler1961/> Bu değişikliklerle birlikte Yüksek Hâkimler Kurulunun yanında bir de Yüksek Savcılar Kurulu ihdas edildi.{{Kdş|Keser|Niyazioğlu|2011|s=124}}
| 