Müslüman-Türk katliamları: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Gerekçe: + yapıcı olmayan değişiklik |
düzeltme AWB ile |
||
1. satır:
{{taraflı|Nisan 2016}}
{{Çift resim istifi|sağ|Muhajir.jpg|A mansion in which Turks are being massacred.jpg|300|1912'de [[Birinci Balkan Savaşı]] sırasında [[Balkanlar]]dan göçen [[muhacirler]] ''(üstte)'' ve 1918'de Erzurum'da Ermeni çetelerin Türkleri içine doldurarak yaktıkları bir konak ''(altta)''.}}
'''Müslüman-Türk katliamları''', '''Türk Katliamları''' ya da '''Türk Kırımı''', [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun [[Osmanlı Devleti dağılma dönemi|dağılma dönemi]]nde Müslüman olmayan etnik gruplar tarafından başta [[Türkler]] olmak üzere [[Müslüman]] tebaaya yönelik gerçekleşen [[etnik temizlik]].<ref name="Akçam1">{{Kitap kaynağı|son=Akçam| ilk=Taner |başlık=Türk ulusal kimliği ve Ermeni sorunu |yıl=1992 |yayımcı=İletişim Yayınları| url= http://books.google.com.tr/books?id=TjwaAAAAIAAJ&q=%22M%C3%BCsl%C3%BCman-T%C3%BCrk+Katliamlar%C4%B1%22&dq=%22M%C3%BCsl%C3%BCman-T%C3%BCrk+Katliamlar%C4%B1%22&hl=tr&ei=i_XSTJSaIsyE5AbBpsXPDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC8Q6AEwAA |sayfalar=sf. 76 }}</ref><ref>Murat Belge, Tanıl Bora, Murat Gültekingil. ''Milliyetçilik'' (2002), İletişim Yayınları, [http://books.google.com.tr/books?id=YBI_AQAAIAAJ&q=%22M%C3%BCsl%C3%BCman+-+T%C3%BCrk+katliamlar%C4%B1%22&dq=%22M%C3%BCsl%C3%BCman+-+T%C3%BCrk+katliamlar%C4%B1%22&hl=tr&ei=mPK3TbOsBcmQswagrcnqAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwAQ sf. 59]</ref><ref name=Kat2>Ural, Selçuk [http://74.125.155.132/scholar?q=cache:ZvjfRfFOU1AJ:scholar.google.com/+%22T%C3%BCrk+Katliamlar%C4%B1%22&hl=tr&as_sdt=2000 İzmir'in İşgali ve Yunan Soruşturma Heyetinin Faaliyetleri]{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }} (Atatürk Üniversitesi)</ref><ref name=Kat3>Duran, Tülay; "Milli Mücadele Yıllarında Yunan ve Türk Katliamları Karşısında Anadolu'dan İstanbul'daki Türklere Bir Çağrı", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, C. XIV, S.79-80-81, 1974, (ss. 9-16)</ref><ref>Muhittin Birgen, Zeki Arıkan. ''İttihat ve Terakki'de on sene, 1. cilt'' (2002), Kitap Yayınevi, [http://books.google.com.tr/books?id=JNZpAAAAMAAJ&q=%22T%C3%BCrk+katliamlar%C4%B1%22&dq=%22T%C3%BCrk+katliamlar%C4%B1%22&hl=tr&ei=mPO3TY3IGdPB8QPlpORJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEEQ6AEwBg sf. 255]</ref><ref name=EDa>Dayı, Esin [http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/taed/article/viewFile/1459/1455 Elviye-i Selâse/Üç Sancak (Kars, Ardahan ve Batum)'da Ermenilerin Türklere Yaptıkları Mezalim] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120309223704/http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/taed/article/viewFile/1459/1455 |
McCarthy, 1821-1922 yılları arasında yaklaşık beş buçuk milyon Müslümanın Avrupa'dan sürüldüğünü ve beş milyondan fazlasının öldürüldüğü ya da kaçarken hastalık veya açlık sonucu öldüğünü tahmin etmektedir.<ref>{{Harvnb|McCarthy|1995|loc=335-340}}.</ref> Etnik temizlik, 1820'li-1830'lu yıllarda Sırp ve Yunanların bağımsızlığı kazanmalarının, 1877 - 1878 yıllarında [[93 Harbi]]'nin, 1912-1913 yıllarında [[Balkan Savaşları]]'nın, [[I. Dünya Savaşı]] ve sonrası sırasında Ermeni isyanları ve çeteleri ile [[Türk Kurtuluş Savaşı]] sırasında Anadolu'nun Yunanistan tarafından işgali sonucunda meydana geldi. Michael Mann, 1914 Carnegie Endowment raporunda bu eylemlerin ''Avrupa'da daha önce görülmemiş muazzam ölçüde cani etnik temizlik'' olarak tanımlandığını aktarmaktadır.<ref>Mann, Michael, ''The dark side of democracy: explaining ethnic cleansing'', Cambridge University Press, 2005, s. 113. {{en}}</ref><ref>Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars (Washington, DC: The Endowment, 1914) {{en}}</ref> 20. yüzyıla girerken Balkanların Osmanlı kontrolündeki bölgelerde 4.4 milyon Müslümanın yaşamakta olduğu tahmin edilmektedir.<ref name="Cornis">Cornis-Pope, Marcel & Neubauer, John, ''History of the literary cultures of East-Central Europe'', John Benjamins Publishing Company, 2004, ISBN 9789027234520, s. 21. {{en}}</ref> [[Mariya Todorova]]'ya göre, 19. yüzyılın son 30 yılında bir milyondan fazla Müslüman Balkanlar'ı terketti.<ref>Todorova, Maria, ''Imagining the Balkans'', Oxford University Press, 2009, ISBN 9780195387865, s. 175. {{en}}</ref> 1912 - 1926 yılları arasında 2,9 milyona yakın Müslüman ya öldürüldü ya da Türkiye'ye göçe zorlandı.<ref name="Cornis"/> I. Dünya Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu'da 2.5 milyon Müslümanın öldüğüne ilişkin tahminler vardır.<ref>Shissler, Ada Holland. (2003), ''Between two empires'', sf. 22</ref>
39. satır:
=== Bulgarların yaptığı diğer katliamlar ===
Osmanlı arşivlerine göre 1908 yılında Bulgar çeteleri, [[93 Harbi]] sırasında [[Balkanlar]]'daki köyleri basıp bölgedeki Müslümanları katlediyordu.<ref>BOA. HR. SYS. 304/160: Paravadi kazası jurnallerinden (31 Ekim 1879); 305/153: Başvekâlet’ten Hariciye Nezareti’ne tezkere (22 Aralık 1880); 306/155: Bulgaristan Komiserliği’nden gelen tahrirat (5 Şubat 1905); 306/87:Bulgaristan Komiseri Sadık Paşa’dan sadarete gönderilen tahrirat (5 Mart 1905).</ref><ref name=Köse>Köse, Osman. [http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi2/makale/kose2.pdf Bulgaristan Emareti ve Türkler] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20101214101727/http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi2/makale/kose2.pdf |
<!--== 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı ==
62. satır:
Balkan savaşları sırasında [[Bulgarlar]], [[Yunanlar]] ve [[Ermeniler]]in [[Türkler]]e ve [[Müslüman]]lara karşı yaptıkları katliamlar, 1912 Carnegie Endowment raporunda ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.<ref>Carnegie Report, ''Macedonian Muslims during the Balkan Wars'', 1912. {{en}}</ref> Dennis Hupchick, Balkan savaşlarının sonucu yaklaşık 1.5 milyon Müslümanın öldüğünü ve 400 bininin mülteci olduğunu tahmin etmektedir.<ref>Dennis Hupchick, ''a.g.e.'', s. 321.</ref>
Uluslararası raporlarına göre, Balkan savaşları sırasında [[Sırbistan]] ve [[Karadağ]] Ordusu tarafından [[Arnavutlar]]a karşı katliamlar işlendi.<ref name="Report">[http://www.archive.org/details/reportofinternat00inteuoft Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan War (1914)] {{en}}</ref> Birinci Balkan Savaşı sırasında 1912 - 13 yıllarında Sırbistan ve Karadağ, Osmanlı kuvvetlerinin bugünkü [[Arnavutluk]] ve [[Kosova]]'dan kovulmasından sonra Arnavut nüfusuna karşı çok sayıda savaş suçu işlediler. Bunlar Avrupa, Amerika ve Sırp muharefet basınlarınca aktarıldı. Bu suçlar incelemek amacıyla [[Carnegie Uluslararası Barış Vakfı]] özel bir encümeni kurdu ve 1913 yılında Balkanlara gönderdi. Sırp kontrollü [[Kosova Vilayeti]]'ndeki kurban sayısının ilk birkaç ayda 25.000 kişi olduğu tahmin edildi.<ref name="Archbishop">[http://www.albanianhistory.net/texts20_1/AH1913_6.html Archbishop Lazër Mjeda: Report on the Serb Invasion of Kosova and Macedonia] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160303195950/http://www.albanianhistory.net/texts20_1/AH1913_6.html |
Jusuf Hamza'ya göre Balkan Savaşları sırasında [[Makedonya (bölge)|Makedonya bölgesinde]] 300 binden fazla Türk öldürüldü. Bazı Türkler zorla Hristiyanlaştırıldı. Poroy (Ano Poroia)'da 200 bin, [[Serez]]'de 10 bin ve [[Edirne]]'de 5000 Türk öldürüldü.<ref name="Hamza">Hamza, Jusuf, ''Mladoturskata revolucija vo Osmanskata imperija'', Logos-A, 2003, ISBN 9789989601217, [http://books.google.com/books?id=gTPuMKq2nVkC&pg=PA437&dq=%22Turks+were+killed%22&hl=en&ei=N57ZTIeEKsf0sgap86H0Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&sqi=2&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Turks%20were%20killed%22&f=false sf. 437]. {{en}}</ref> Carnegie Endownment raporu, Serez'in Bulgarlar tarafından ele geçirilmesinde kısa süre sonra Türk sakinlerinin öldürüldüğünü belirtmektedir.<ref>Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars (Washington, DC: The Endowment, 1914), [http://books.google.com.tr/books?ei=y0ZqTa7tAsuq8AP_6NnyBw&ct=result&hl=en&id=keWGAAAAMAAJ&dq=Report+for+the+International+Commission+to+Inquire+the+Causes+and+Conduct+of+the+Balkan+Wars&q=massacre#search_anchor sf. 75] (İngilizce)</ref> Justin McCarthy, [[Drama]]'ya Bulgarların girmesinin ardından yüzlerce Müslümanın öldürüldüğünü yazmıştır.<ref name=Carthy142/> [[Dedeağaç]] Bulgarların "Makedon Gönüllüleri" tarafından 12 Kasım 1912'de alındığında şehrin Müslüman semtleri yağmalandı, yüzden fazla Müslüman öldürüldü.<ref name=Carthy142>{{Harvnb|McCarthy|1996|loc=142}}</ref>
87. satır:
Osmanlı arşivleri 1910-1922 yılları arasında 523.000 Türkün Ermeni çeteleri tarafından öldürüldüğünü belirtmektedir.<ref>Henham, Ralph J. ''The criminal law of genocide: international, comparative and contextual aspects'' (2007), Ashgate Publishing, [http://books.google.com/books?id=oBpEVAY0SqQC&pg=PA25&dq=523000+Turks&hl=en&ei=ZRHcTavhGITusgbThZTYDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDQQ6AEwAg#v=onepage&q=523000%20Turks&f=false sf. 25]</ref> Fransa Dışişleri Bakanlığı'ndan Rusya'nın [[Paris]] büyükelçiliğine gönderilen 14 Mayıs 1915 tarihli bir yazıda, [[Van İsyanı (1915)|Van İsyanı]] sırasında bölgede yaklaşık 6000 Müslümanın öldürüldüğü belirtilmektedir.<ref name="Id46">{{Kitap kaynağı|son=Halaçoğlu |ilk=Yusuf |başlık=Sürgünden Soykırıma Ermeni İddiaları |yayımcı=Babıali Kültür Yayıncılığı | sayfalar= sf. 46}}</ref><ref>Fransa Milli Arşivi, Guerre Mondial, 1914-1918/Turquie/Vol. 890, Armenie-I (Août 1914-Décembre 1915)</ref> Rus bir general, Ermeniler tarafından Müslümanlara karşı tecavüzlerin de gerçekleştirildiğini söylemiştir.<ref name=Bolhov>{{Kitap kaynağı|son=Bolhovitinov |ilk= L.H. |başlık=11 Aralık 1915 Tarihli Resmi Ermeni Raporu |yayımcı=Kaynak Yayınları}}</ref> 19 Ağustos 1915'te dönemin Avusturya büyükelçisi "Ermeniler tarafından Türklere karşı yapılan büyük ölçekte katliamlar"dan bahsetti; ama hem Türkler hem de Ermenilerin katliam yaptığını ve olayların kimin tarafından başlatılığının belli olmadığını belirtti.<ref name=Lewy1>Lewy, Guenter. ''The Armenian massacres in Ottoman Turkey: a disputed genocide'' (2005), University of Utah Press, [http://books.google.com/books?id=6tdtAAAAMAAJ&q=%22massacres+of+Turks%22&dq=%22massacres+of+Turks%22&hl=en&ei=NGrOTaSlOMvEtAaQ3NHHCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC4Q6AEwAQ sf. 117]</ref><ref>Ohandjanian. ''Österreich - Armenien'', cilt 6, sf. 4675</ref>
1916 yılında bölgeye işgal etmekte olan Rus orduları, 16 Şubat günü [[Erzurum]]<ref>''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, cilt 11'' (1994), Türkiye Diyanet Vakfı, İslâm Ansiklopedisi Genel Müdürlüğü, [http://books.google.com/books?ei=P6S5TZdAi5WzBqD1hOsD&ct=result&id=473XAAAAMAAJ&dq=Erzurum%27un+i%C5%9Fgal+edilmesi+16+%C5%9Eubat+1916&q=16+%C5%9Eubat+1916#search_anchor sf.324]</ref> ve 11 Temmuz günü [[Erzincan (merkez)|Erzincan]]'ı<ref>[http://www.erzincan.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=59&Itemid=9 Erzincan Tarihi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110717115356/http://www.erzincan.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=59&Itemid=9 |
Rus Yarbay Tverdohlebof, 1917 yılı ilkbaharında Ermenilerin halkın elindeki silahları toplamak amacıyla halka zulmettiğini ve işkence yaptığını belirtmiştir.<ref name=Tver5>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=5-6}}.</ref> Daha sonra, Rus ordusu çekildikçe katliamlar artmaya başladı.<ref name=Tver5/> 1918'de [[Erzincan (merkez)|Erzincan]]'da Ermeniler 800 Türk sivili öldürdü.<ref name=Tver7>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=7}}.</ref> Ermeniler [[Erzurum]]'a çekilirken yoldaki Türk köylerindeki halkı öldürdüler.<ref name=Tver8>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=8}}.</ref> [[Aziziye, Erzurum (ilçe)|Ilıca]]'da Ermenilerden kaçamayan Türkler öldürüldü.<ref name=Tver8/> [[Tepeköy, Erzurum|Tepeköy]]'ün tüm Müslümanları 17 Şubat 1918 tarihinde öldürüldü.<ref name=Tver23>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=23}}.</ref> Tepeköy'de öldürülen Türklerin cesetleri 2010'da [[Atatürk Üniversitesi]]'nin yaptığı kazılarda bulundu ve sayıları 150 olarak tespit edildi.<ref name=tepekoykazi>[http://www.atauni.edu.tr/#duyuru=ermeni-vahseti-tepe-koy-toplu-mezar-kazisiyla-bir-kere-daha-gozler-onune-serildi Ermeni Vahşeti Tepe Köy toplu mezar kazısıyla bir kere daha gözler önüne serildi] (Atatürk Üniversitesi) Tarih: 15 Haziran 2010, Erişim tarihi: 6 Haziran 2011</ref> 26 Şubat 1918 günü [[Tercan, Erzurum|Tekederesi]]'nden çekilen Ermeniler yolları üzerine çıkan Müslümanları öldürdü, önlerine çıkan köylerdeki halkın hayvanlarını çaldı.<ref name=Tver36>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=36}}.</ref> 27 Şubat 1918 günü Ermeniler Erzurum'un [[Alaca, Ilıca|Alaca]] köyünde Türkleri öldürdü.<ref name=Tver9>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=9-10}}.</ref> Erzurum'da Türk çarşıları Ermeniler tarafından yakılmaya başlandı.<ref name=Tver9/> 26-27 Şubat 1918 gecesi Ermeniler Erzurum'da 3000<ref name=Tver11/> ila 8000<ref>Demirel, Muammer. ''Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve çevresinde Ermeni hareketleri, 1914-1918'' (1996), Genelkurmay Basımevi, [http://books.google.com/books?id=209pAAAAMAAJ&q=Erzurum+katliam+8000&dq=Erzurum+katliam+8000&hl=en&ei=vVW5TceACczSsgbmoO3qAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC4Q6AEwAA sf.97]</ref><ref>Türközü, Halil Kemal. ''Armenian atrocity according to Ottoman and Russian documents'' (1986), Institute for the Study of Turkish Culture, [http://books.google.com/books?ei=C1S5TfKgFJDfsgbO1LDrAw&ct=result&id=sKsMAAAAIAAJ&dq=Erzurum+massacre&q=%22Erzurum+massacre%22#search_anchor sf.72]: "In brief, the victims of Erzurum massacre, including aged men women and children totaled at 8000."</ref> Müslümanı öldürdü.<ref name=Tver11>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=11-12}}.</ref> Rus Yarbay Tverdohlebof, Şubat 1918 sonlarında Erzurum'a yakın köylerdeki Türklerin "ortadan kaybolduklarını" bildirmektedir.<ref name=Tver30>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=30}}.</ref> Aralık 1918'de [[Uluhanlı]], [[Kamerli]] ve [[Dereleyez]] halkı Ermeni çetelerinin zulmüne uğradı.<ref>ATASE, A1/2, Kls.65</ref><ref>Aliyev, Kanlı Günlerimiz, sf.88-89</ref><ref>Richard Bovannisian,The Republic of Armenia, Vol.1, 1918/1919, Los Angeles, 1971, sf. 229.</ref> Mayıs 1918'de bölgeyi ele geçiren Osmanlı ordusu Ermenilerin 250 Müslüman köyünü yaktıklarını bildirdi.<ref name=Carthy210>{{Harvnb|McCarthy|1995|loc=2106}}.</ref>
100. satır:
[[Dosya:The aftermath in the tatar quarter of baku march days 1918.png|thumb|200px|Mart Olayları sonrası Bakü'nün Müslüman mahallesinden bir görünüm]]
30 Mart-3 Nisan 1918 tarihleri arasında yaşanan [[Mart Olayları]] veya Mart Katliamı'nda<ref>Journal of the Royal Central Asian Society, 1922: ''The gentle Armenian had in the previous March massacred about 9000 Tartars''</ref><ref>Tadeusz Swietochowski, Brian C. Collins. ''Historical dictionary of Azerbaijan'', Rowman & Littlefield, 1999, ISBN 0-8108-3550-9, 9780810835504, p. 80: ''Even after the Azeri leaders accepted the authority of the Soviets over Baku, the Dashnakists among whom were many refugees from Turkey, staged the massacre of the city's Muslims''</ref> 3000<ref name=NYT18>"2000 killed and 3000 wounded in struggle between Russians and Mussulmans. Mussulmans and Bolshevist forces are engaged in a deadly conflict at Baku, on the Caspian Sea." Baku in flames as battle rages (Associated press) // New York Times, 20 Mayıs 1918, Monday, page 2. query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F50D11FC3D5A11738DDDA90A94DD405B888DF1D3</ref><ref>"In March 1918, in an effort to seize Baku from local Muslim forces, Soviet Bolsheviks made a pact with the Armenian nationalist Dashnak party. In an orgy of violence that followed, between 3,000 and 3,500 Muslims were massacred." PLAYING THE "COMMUNAL CARD": Communal Violence and Human Rights / Human Rights Watch, http://hrw.org/reports/1995/communal/#P985_418640</ref> ila 12,000 Azeri ve diğer Müslüman etnik gruplara mensup kişi öldürüldü.<ref>"New Republics in the Caucasus", ''The New York Times Current History'', v. 11 no. 2 (March 1920), p. 492</ref><ref>"The results of the March events were immediate and total for the Musavat. Several hundreds of its members were killed in the fighting; up to 12,000 Muslim civilians perished; thousands of others fled Baku in a mass exodus". Michael Smith. "Anatomy of Rumor: Murder Scandal, the Musavat Party and Narrative of the Russian Revolution in Baku, 1917-1920", ''Journal of Contemporary History'', Vol 36, No. 2, (Apr. 2001), p. 228</ref><ref>James B. Minahan. ''Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States'', Greenwood Press, 1998, ISBN 0-313-30610-9, p. 22: ''"The tensions and fighting between the Azeris and the Armenians in the federation culminated in the massacre of some 12,000 Azeris in Baku by radical Armenians and Bolshevik troops in March 1918"''</ref><ref>Michael Smith. "Anatomy of Rumor: Murder Scandal, the Musavat Party and Narrative of the Russian Revolution in Baku, 1917-1920", ''Journal of Contemporary History'', Vol 36, No. 2, (Apr. 2001), p. 228</ref><ref name="Smith">{{Rus}} [http://www.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_004.htm Michael Smith. "Azerbaijan and Russia: Society and State: Traumatic Loss and Azerbaijani National Memory"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110310011358/http://www.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_004.htm |
Mart 1920'de [[Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti]] Ermenilerin kontrolü altındaki bölgelerde 300 kadar Müslüman köyünün yakılıp sakinlerinin öldürüldüğünü tahmin edip olayları kınadı.<ref name=Carthy216>{{Harvnb|McCarthy|1995|loc=216}}.</ref>
155. satır:
== Tepkiler, akademik araştırmalar ve anma ==
[[Dosya:Carnegie Commission listening to refugees.jpg|thumb|250px|[[Carnegie Uluslararası Barış Vakfı]]'nın Balkanlara gönderdiği encümen]]
Müslüman-Türk katliamları (veya belli dönemleri) hakkında Türkiye'de yazılmış olan makaleler ve kitaplar bulunmaktadır. Bunların içinde, arşiv belgelerini kullanarak katliamları aktaranlar vardır.<ref name=T17/><ref name="Id46"/> Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri, "Ermeni Meselesi" adlı bir arşiv belgesi koleksiyonu yayımlamıştır, bunların içinde katliamlarla ilgili olan belgeler de vardır.<ref name="BDAgenel">[http://www.devletarsivleri.gov.tr/Forms/pgArchiveBooks.aspx Ermeni Meselesi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120106234918/http://www.devletarsivleri.gov.tr/Forms/pgArchiveBooks.aspx |
Mark Levene, 1870'li yıllarda Victoria dönemi kamuoyunun, [[Hristiyanlık|Hristiyan]]lara yönelik katliam ve sürgünlerine daha çok dikkat edip [[Müslüman]]lara yönelik katliam ve sürgünlerine, daha büyük ölçüde olsa dahi fazla dikkat etmediğini ve hatta bazı çevrelerce savunulduğunu ileri sürmektedir. Levene, egemen güçlerin Berlin Kongresi'nde ''[[Ulus devlet|ulus-devlet]]çilik'' desteklemekle ''Balkanlardaki ulus oluşturmanın birincil aracı'' olarak [[Etnik temizlik|etnik temizliği]]ni meşrulaştırdığını savunmaktadır.<ref>Levene, Mark, ''Genocide in the Age of the Nation State'', I.B. Tauris, 2005, ISBN 9781845110574, s. 225-226. {{en}}</ref>
| |||