William Edward Burghardt Du Bois: Revizyonlar arasındaki fark

'''William Edward Burghardt Du Bois''' kısa adıyla, '''W. E. B. Du Bois''' (23 Şubat [[1868]] - [[27 Ağustos]] [[1963]]), [[Amerikalılar|Amerikalı]] sosyolog. 20. yüzyılın ilk yarısında [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'de Siyah protesto hareketinin en önemli önderidir. [[1909]]'da Siyahları Geliştirme Ulusal Derneği'nin ('''NAACP''') oluşturulmasına katkıda bulundu.[[1910]]-[[1934]] arasında derneğin yayın organı '''Crisis''''in yönetmenliğini yapmıştır.

[[1888]]'de [[Tennessee]]'nin [[Nashville]] kentinde, Siyahların gittiği [[Fisk Üniversitesi]]'nden mezun oldu. [[1895]]'te [[Harvard Üniversitesi]]'nde doktorasını tamamladı. Doktora tezi ''The Suppression of the African Slave-Trade to the United States of America 1638-1870'' ([[1638]]-[[1870]] arasında [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'ye Yönelik Afrikalı Köle Ticaretinin Yasaklanması) [[1896]]'da yayımlandı. Doktorasını tarih dalında yapmış olmasına karşın geniş kapsamlı bir sosyal bilimler eğitimi alan Du Bois, sosyologların ırk ilişkileri konusunda kuramlar geliştirdiği bir sırada, Siyahların içinde bulunduğu mkoşullara ilişkin deneysel araştırmalar yapıyordu.On yıldan fazla [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'deki Siyahlara ilişkin sosyolojik ilişkilerle uğraştı.Bu araştırmalarının sonucunda [[1897]]-[[1914]] arasında, o sırada ders verdiği [[Atlanta Üniversitesi]]'nde 16 monografi ve [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'deki Siyah topluluğun durumuna ilişkin ilk inceleme olan ''The Philadelphia Negro; A Social Study''; ([[1899]]; Philadelphialı Zenci; Toplumsal bir inceleme) yayımladı.Başlangıçta sosyal bilimlerin ırk sorununu çözecek bilgileri sağlayabileceğine inanıyordu, ama giderek linç, angarya, yurttaşlık haklarından yoksun bırakma, Jim Crow ırk ayrımı yasaları, ırkçı saldırılar ve çatışmalarla dolu bir ortamda toplumsal değişmenin, ancak ajitasyon ve protesto yoluyla gerçekleşebileceği sonucuna vardı.Bu yüzden de dönemin en etkin Siyah önderi olan ve uzlaşmacı bir felsefe aşılayan [[Booker T. Washington]] Siyahların ırk ayrımını şimdilik kabul etmelerini öneriyor, çok çalışıp ekonomik kazanç sağlayarak yükselmeleri gerektiğini, böylelikle beyazların saygısını kazanacaklarını ileri sürüyordu.Du Bois 1903'te yayımlanan ünlü kitabı ''The Souls of Black Folk'' (Siyah İnsanların Ruhları) Washington'ın stratejisinin Siyah insanı baskıdan kurtarmaya değil, yalnızca bu baskının sürmesine hizmet edeceğini ileri sürdü.Bu eleştiri Siyah aydınlar arasında [[Booker T. Washington]]'a karşı muhalefeti netleştirdi.Böylece Siyah topluluğun önderleri iki kanatta kutuplaştı:Washington'ın tutucu yandaşları ve radikal muhalifleri.

İki yıl sonra [[1905]]'te, Du Bois, temelde [[Booker T. Washington]]'ın programına saldırmayı amaçlayan Niyagara Hareketi'nin kurucu önderliğini üstlendi. [[1909]]'a değin yılda bir kez toplanan bu küçük örgüt, iç kavgalar ve Washington'ın muhalefeti nedeniyle gücünü önemli ölçüde yitirdi. Ama [[1909]]'da kurulan, bütün ırkların üyelerine açık NAACP'nin ideolijik öncüsü ve doğrudan esin kaynağı olarak önem kazandı. NAACP'nin kurulmasında etkin rol oynayan Du Bois, derneğin araştırma müdürü ve dergisi Crisis'in yayın yönetmeni oldu. [[1910]]-[[1934]] arasında, Siyah protesto hareketinin propagandacısı olarak orta sınıftan Siyahlar ile ilerici beyazlar arasında eşi görülmemiş bir nüfuz sağladı.

Du Bois'nin Siyah milliyetçiliği çeşitli biçimler almıştır.Bunlardan birincisi ve en ağır basanı, önde gelen savunucularından olduğu [[Pan-Afrikanizm|Panafrikanizmdi]]. Bu görüşe göre, [[Afrika]] kökenli bütün insanların çıkarları ortaktı ve özgürlük mücadelesinde birlikte çalışmaları gerekirdi. [[1900]]'de [[Londra]]'da toplanan ilk Panafrika Konferansı'nın önderi olan Du Bois, [[1919]]-[[1927]] arasında düzenlenen dört Panafrika Kongresi'nin (PAC) de mimarı oldu. Dile getirdiği ikinci bir milliywtçilk kültürel nitelikliydi. Crisis'in yayın yönetmeni sıfatıyla Siyah edebiyatının ve sanatının gelişimini özendirdi ve okurlarını ''Siyahtaki Güzellik'''i görmeye çağırdı. Du Bois'nin Siyah milliyetçiliğinin üçüncü bir biçimi Siyahların, ekonomideki ırk ayrımına ve Siyahların yoksulluğuna karşı bir silah olarak, üretici ve tüketici kooperatiflerinden oluşan bir ''grup ekonomisi'' geliştimeleri gerektiği yolundaki inancında görülür. Du Bois'nin 1930'lardaki ekonomik bunalım sırasında özellikle önem kazanan bu görüşü, NAACP içinde ideolojik bir çatışmanın ortaya çıkışını hızlandırmıştır.

Du Bois [[1934]]'te NAACP'yi kitlelerin sorunlarını göz ardı edip Siyah burjuvazinin çıkarlarına hizmet etmekle suçlayarak bu örgütten ve Crisis'in yayın yönetmenliğinden ayrıldı. Kooperatfilere duyduğu ilgi, milliyetçiliğinin [[Marksist]] eğilimlerinden kaynaklanan bir parçasıydı. 20. yüzyıla girerken Du Bois, Siyah kapitalizmini ve Siyah girişimcilerin Siyahlarca desteklenmesini savunmuştu. Ama 1905 dolaylarında sosyalist öğretilere eğilim gösterdi. [[1912]]'de, yalnızca kısa bir süre için Sosyalist Parti üyesi olduysa da, [[Marksizm]]e ölünceye değin yakınlık duydu.

NAACP'den ayrıldıktan sonra [[Atlanta Üniversitesi]]'ne dönerek sonraki 10 yılını öğretim ve araştırmaya adadı. 1940'ta [[Atlanta Üniversitesi]]'nin ''ırk ve kültür dergisi'' Phylon'u kurdu.[[1945]]'te, genel yayın yönetmenliğine getirildiği, tasarı halindeki bir Siyah ansiklopedisinin hazırlık cildini yayımladı. Ayrıca, bu dönemde iki önemli kitap yazdı. ''Black Reconstruction: An Essay Toward a History of the Part Which Black Folk Played in the Attempt to Reconstruct Democracy in America, 1860-1880'' ([[1935]]; Siyahların Yeniden İnşası: Amerika'da Demokrasinin Yeniden İnşası Girişiminde Siyah Halkın Oynadığı Rolün Tarihine Yönelik Bir Deneme, [[1860]]-[[1880]]), [[Amerikan İç Savaşı]] sonrasında Birlik'ten ayrılan Güney eyaletlerinin Kongre'nin isteklerine uygun olarak yeniden örgütlendiği Yeniden İnşa Döneminin ([[1865]]-[[1877]]) önemli bir Marksist yorumuydu. Bu yapıtın asıl önemi ise, Amerikan tarihinin bu kritik döneminde Siyahların hakkında var olan bilgilerden ilk kez bir senteze varmasındaydı. [[1940]]'ta De Bois'nin, ''Dusk of Dawn:An Essay Toward an Autobiography of a Race Concept'' (Şafağın Alacakaranlığı: Irk kavramının Otobiyografisine Yönelik Bir Deneme)adlı kitabı yayımlandı.Du Bois bu parlak yaptında kendi meslek yaşamı aracılığıyla, Siyah-beyaz çatışmasının değişen ve karmaşık yanlarını gözler önüne serdi; [[Afrika]] ve [[Afroamerikan]] özgürlük mücadelelerindeki kendi rolünü açıkladı.

[[Atlanta Üniversitesi]]'nde geçirdiği bu verimli 10 yılın ardından bir kez daha NAACP'de bir araştırma görevine geldi. NAACP ile bu kısa bağlantısı ikinci bir şiddetli çatışma ile [[1948]]'de sona erdi. Du Bois bundan sonra siyasi görüşlerinde va yazılarında sürekli sola kaydı. [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] yanlısı görülen Du Bois, [[1951]]'de yabancı bir devletin gayriresmî ajanı olmakla suçlandı. Federal yargıç beraatına karar verdiyse de, artık [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] hakkında her zamankinden de büyük bir düş kırıklığına uğramıştı. [[1958]]'de [[Lenin Barış Ödülü]]'nü aldı. [[1961]]'de Komünist Parti'ye giren ve [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'den ayrılıp [[Gana]]'ya yerleşen Du Bois bir yıl kadar sonra Amerikan vatandaşlığını reddetti.

Yayımlanan başlıca iki yaşamöyküsü [[Francis L. Broderick]]'in ''W.E.B. Du Bois: Nrgro Leader in a Time of Crisis'''i ([[1959]]; W.E.B. Du Bois: Bunalım Zamanının Zenci Önderi) ve [[Elliot M. Rudwick]]'in W.E.B. Du Bois: Propagandist of the Negro Protest'idir ([[1968]]; W.E.B. Du Bois: Zenci Protestosunun Propagandacısı)