|
| resim_boyutu = 200px
| başlık = Pafnutiy Lvoviç Çebışov
| doğum_tarihi = 16 Mayıs [[1821]]
| uyruk =
| doğum_adı =
| doğum_yeri = [[Borovsk]], [[Kaluga Oblastı|Kaluga]], [[Rus İmparatorluğu]]
| ölüm_tarihi = [[18 Aralık]] [[1894]]
| ölüm_yeri = [[Rusya]] / [[Sankt-Peterburg]]
| ikamet =
}}
'''Pafnutiy Lvoviç Çebışov''' (Пафнутий Львович Чебышёв - ''Pafnutiy Lvoviç Çebışov'') (16 Mayıs [[1821]] - [[8 Aralık]] [[1894]]) [[Ruslar|Rus]] matematikçidir. İsmi '''Çebışov, Tchebycheff''' ya da '''Tschebyscheff''' olarak da çevrilir ([[Almanca]] ve [[Fransızca]] çeviri yazılarda).
== Hayatı ==
[[Kaluga]] eyaletinin [[Borovsk]] bölgesindeki Okatovo köyünde ailesinin dokuz çocuğundan biri olarak dünyaya geldi. Babası varlıklı bir toprak sahibi olan Lev Pavlovich Chebyshev'di. Pafnuty Lvovich ilk eğitimini evde annesi Agrafena İvanovna Çebışova (okuma, yazma) ve kuzeni Avdotya Kvintillianovna Suharyova'dan (Fransızca ve aritmetik) aldı. Müzik öğretmeni de Çebışov'un eğitiminde önemli rol oynamıştır, Çebışov'un kendisi bu konuda "kendisi aklımı kusursuzluk ve analiz üzerine yetiştirdi" şeklinde bir değerlendirmesi olmuştur.
Sebepleri hala tam bilinmemekle birlikte muhtemelen fiziksel bir engelin Çebışov'un ergenlik ve gelişmesinde önemli bir etkisi oldu. Çocukluğundan itibaren topallıyor ve bir koltuk değneğinin yardımı ile yürüyordu. Bu yüzden ailesi onun için bir memurluk kariyeri fikrinden vazgeçmişti. Rahatsızlığı onu pek çok çocuk oyununu oynamasından alıkoyuyordu bunun sonucu olarak kendini bütün hayatını belirleyecek bir tutkuya adadı; mekanizmaların yapısı. [[1832]] yılında ailesi yaşça en yetişkin olan çocuklarının (Pafnutiy ve Pavel, daha sonra avukat oldular) eğitimlerine devam etmesi için [[Moskova]]'ya taşındı. Çebışov eğitimine evde, kendisi için tutulan, zamanın Moskova'daki en iyi öğretmenlerinden biri olan ve yazar [[İvan Sergeyeviç Turgenyev]]'i yetiştirmiş [[P. N. Pogorelskiy]] tarafından verilen fizik ve matematik dersleri ile devam etti. Ayrıca diğer konularla ilgili dönemin en meşhur öğretmenlerinden de ders almıştı.
=== Üniversite eğitimi ===
[[1837]] yılında Çebışov, kayıt sınavlarını başarı ile geçerek Moskova Üniversitesi felsefe bölümünde matematik eğitimine başladı. Öğretmenleri arasında [[N. D. Brashman]], [[N. E. Zernov]] ve [[D. M. Perevoşçikov]] gibi isimler vardı. Hiç şüphe yok ki Brashman öğretmenleri içerisinde Çebışov üzerinde en büyük etkiyi yapan isimdir. Çebışov'u pratik mekanik konusunda eğitmiş ve muhtemelen Fransız mühendis [[Jean-Victor Poncelet|J. V. Poncelet]]'in çalışmalarını göstermiştir. [[1841]] yılında Çebışov, "denklemlerin köklerinin hesabı" isimli [[1838]] yılında tamamlanmış olan çalışmasıyla gümüş madalya kazandı. Bu çalışmada Chebyshev, [[Newton]] algoritmasına dayanan "n" dereceden cebirsel denklemlerin çözümü için bir yaklaşıklık algoritması türetmişti. Aynı yıl çalışmalarını "en seçkin aday" olarak tamamladı.
[[1841]] yılında Çebışov'un finansal durumunda önemli değişiklikler oldu, Rusya'da çıkan bir kıtlıktan dolayı ailesi şehri terk etmek zorunda kaldı ve oğullarına olan desteklerini sürdüremeyecek duruma geldiler. Yine de Çebışov matematik eğitimine devam etmeye karar verdi ve yaklaşık 6 ay boyunca yüksek lisans sınavlarına hazırlandı. Ekim [[1843]]'de bu sınavları geçti. [[1846]] yılında "Olasılık Teorisinin Temel Analizinin Denenmesi" isimli yüksek lisans tezini savundu. Biyografi yazarı Prudnikov, Çebışov'un olasılık teorisi üzerine yakın zamanda basılmış kitaplar ya da Rusya'daki sigorta endüstrisinin gelirleri hakkında bilgi sahibi olduktan sonra matematiğin bu dalına yönlendirildiğini düşünmektedir.
=== Yetişkin yılları ===
[[Sankt-Peterburg]] Üniversitesine girmeden ve orada eğitimci olma hakkını elde etmeden önce [[1847]] yılında "logaritmaların yardımı ile integrasyon hakkında" isimli tezini savundu. Bu sıralarda P. N. Fuss tarafından yeniden keşfedilen [[Leonhard Euler]]'in bir takım çalışmaları, Chebyshev'i bu konularda çalışması için cesaretlendiren [[V. Ya. Bunyakovsky]] tarafından geliştiriliyordu. Böylece ilgi alanının temelleri oluşturuldu. [[1848]] yılında doktora tezi için uygunluk teorisi üzerine yaptığı çalışmayı verdi ve [[1849]] yılında savunmasını yaptı. St. Petersburg Üniversitesinde profesör seçildikten bir yıl sonra, [[1860]] yılında [[Ordinaryüs Profesör|ordinaryüs profesör]] oldu. Akademisyenliğinin başlangıcından 25 yıl sonra onursal profesör olup [[1882]] yılında üniversiteden ayrıldı ve hayatını tamamen araştırmalarına adadı.
Üniversitedeki profesörlüğü yanında Çebışov [[1852]]-[[1858]] yılları arasında St. Petersburg'un güney varoşlarından [[Tsarskoe Selo]]'daki (şu anda Puşkin) [[Alexander Lyceum]]'da pratik mekanik dersleri verdi.
Bilimsel başarıları [[1856]] yılında [[junior]] akademisyen (adjunkt) olarak seçilmesinin nedenlerindendir. [[1856]] yılında profesör olmasından sonra [[1858]]'de [[İmparatorluk Bilimler Akademisi]]'nin bir üyesi oldu. Aynı yıl [[Moskova Üniversitesi]]nin onursal üyesi oldu. Bunların yanında Çebışov'un daha pek çok onursal üyelikleri vardır; [[1856]] yılında millî eğitim bakanlığı bilimsel komite üyesi oldu, [[1859]] yılında akademinin [[ordonat]] bölümünün üyeliğine getirildi ve burada atış teorisi ile ilgili deneyler ve ordonat ile alakalı matematiksel sorularla ilgili komitenin başına geçti, 1860 yılında [[Paris Akademisi]]'nde karşılıklı akademik üye olarak seçildi ve bu üyelik [[1874]] yılında tam yabancı üyeliğe dönüştürüldü. [[1890]] yılında kurulan St. Petersburg Matematik topluluğuna [[1893]] yılında onursal üye olarak seçildi.
Pafnutiy Lvoviç Çebışov, 26 Kasım 1894 tarihinde [[Sankt-Peterburg]]'da öldü.
: <math>\Pr(|X - {\mathbf E}(X)| \ge a\,\sigma )\le \frac {1}{a^2} </math>
Çebışov eşitsizliği, [[asal sayı teoremi]] ve [[Bertrand-Çebışov teoremi]]ni ("n"den küçük asal sayıların sayısı <math>p(n)=n/\log(n)+o(n)</math>'dir ) ([[1845]]|[[1850]]) ispatlamak için kullanılır.
== Mirası ==
| 