|
Antik dönemlerde Banaz Ovasını oluşturan bölgenin adı "Panasion" olarak bilinmektedir. [[Bakır Çağı]]na ait yerleşim yerinin az görüldüğü Banaz'da [[Tunç Çağı]] yerleşimleri sıklıkla görülebilmektedir. [[Frigler]], [[Lidyalılar]], [[Persler]], Romalılar ve Bizans egemenliğinde bulunan yerleşim 11. yüzyılın sonlarından itibaren Türkler' in yerleşimi başlamıştır.
Banaz ilk olarak 1076 yılında Türk egemenliğine girmiş ancak Batı Anadolu’da Bizans'la sınır bölgesinde olduğundan yerleşim sık sık Anadolu Selçukluları ile Bizanslılar arasında el değiştirmiştir. [[1243]] tarihinde gerçekleşen [[Kösedağ Muharebesi]] sonrasında [[Türkiye Selçuklu Devleti]]' nin dağılmasıyla Banaz, Selçuklu veziri [[Sâhib Ata Fahreddin Ali]]' nın denetimine verildi. Banaz'daki [[Sâhib Ataoğulları Beyliği]]' nin yönetimi [[1276]] yılında Germiyanoğulları'na geçti. Sonrasında Sâhib Ataoğulları ile Germiyanoğulları arasında el değiştiren yerleşim, 13. yüzyıl sonu itibarıyla kesin olarak Germiyanoğulları'nın egemenliğine katıldı. [[1391]] yılına kadar [[Germiyanoğulları Beyliği]]’nin hakimiyetinde kalan yerleşim bu tarihte [[I. Bayezid]] tarafından Osmanlı topraklarına katılmış ancak [[1402]] yılında meydana gelen [[Ankara savaşı]] sonrasında Banaz'ın da dahil olduğu bölge [[Timur]] tarafından Germiyanoğulları Beyliğine geri verilmiştir. Germiyanoğulları Beyliği’nin son beyi olan [[II. Yakub Bey|Yakup Bey]], Germiyanoğulları topraklarını [[vasiyet]]i olarak Osmanlı Devleti’ne bırakmıştır. Bu vasiyet uyarınca Banaz [[1429]] yılında yeniden Osmanlı hakimiyetine katıldı.<ref name= "banaz1">{{Web kaynağı |url=http://www.aku.edu.tr/aku/dosyayonetimi/sosyalbilens/dergi/III2/ontug.pdf |başlık="Osmanlıdan Cumhuriyete Banaz" Mustafa Murat Öntuğ |erişimtarihi=20 Ekim 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160201225308/http://www.aku.edu.tr/aku/dosyayonetimi/sosyalbilens/dergi/III2/ontug.pdf |arşivtarihi=1 Şubat 2016 |ölüurl=yes }}</ref>
1391 yılından sonraki ilk Osmanlı hakimiyeti döneminde [[Anadolu Eyaleti]] [[Kütahya Sancağı]]' nın Uşak kazasına bağlı [[nahiye]] olan Banaz, [[1429]] yılından sonra da bu statüsünü korumuştur. Osmanlı kaynaklarında "Nefs-i Banaz" olarak yerleşimden bahsedilmekte olup, [[II. Bayezid]] döneminde yapılan [[tahrir]]de yerleşimde 45 hanenin bulunduğu ve 51 neferin yaşadığı kaydedilmiştir. [[1520]] kayıtlarında 40 hane ve 66 neferin bulunduğu nahiyede [[1570]] kayıtlarında 83 hane bulunmakta ve 114 nefer yaşamaktaydı.<ref name= "banaz2">15-16. Yüzyıl Arşiv Kaynaklarına Göre Uşak Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul-2001, Dr. Mehtap ÖZDEĞER</ref>
1671-1672 yıllarında Uşak'ı gezen [[Evliya Çelebi]] Banaz'ı, yüz haneli, bir camili, hamamsız ve çarşısı olmayan küçük bir kasaba olarak tarif etmiştir. Ayrıca Banaz' a bağlı 40 köyün olduğu ve nüfusun çoğunun [[sipahi]] olduğunu da belirtmiştir.
1870 yılında Uşak kazası Banaz, Göbek ve Gediz nahiyelerinden oluşmaktaydı. 19. yüzyılın sonlarında Uşak halkının Uşak kazasının [[sancak]] yapılması ve bu süreçte Banaz' ın da kaza statüsüne yükseltilmesini içeren talepler [[Hüdavendigâr Vilayeti]] valisinin olumsuz görüşleri nedeniyle kabul edilmemiştir<ref name= "banaz3">[http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1972/20608.pdf "Osmanlı Taşrasında Yönetme ve Yönetilme Kaygıları: Uşak Kazasında Mülkî-İdarî Değişim Talepleri ve Teşebbüsleri (1908-1919)" OTAM, 36 /Güz 2014, 45-65, Biray Çakmak]</ref>. 2 Ekim 1887' de Uşak ve çevresini etkileyen depremde Banaz önemli tahribata uğradı.
9 Temmuz [[1953]] tarihinde Uşak'ın [[il]] haline getirilmesiyle Banaz' da Uşak'a bağlı [[ilçe]] merkezi oldu.
=== İstiklal Savaşı'nda Banaz ===
23 Mart [[1921]]'de Banaz, [[Yunanlar|Yunan]] işgaline uğradı. [[26 Ağustos]] [[1922]]'de [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk]]'ün başlattığı [[Başkomutanlık Meydan Muharebesi]]'nde düşmanı bozguna uğratan Türk ordusuna bağlı birlikler 29-[[30 Ağustos]] gecesi General Vasil komutasındaki Yunan 2. Tümeni'ne bağlı birlikleri [[Büyükoturak]] kasabasının güneydoğusunda bozguna uğratıp geri çekilmeye zorlamıştır. 30-[[31 Ağustos]] 1922 gecesi [[Kaplangı]] ve [[Yenice, Banaz|Yenice]] dağlarında Türk birlikleri ile Yunan Tümeni arasında çarpışma olmuştur. Yunan birlikleri büyük kayıplar vererek hızla çekilmeye başlamıştır. 31 Ağustos 1922'de Türk ordusunun Banaz'a girmesi ile Banaz Yunan işgalinden tamamen kurtulmuştur. Her yıl 31 Ağustos günü ilçenin kurtuluş günü olarak kutlanmaktadır.
== Coğrafya ==
== Nüfus ==
Osmanlı döneminde yapılan [[1831]] tarihli ilk nüfus sayımında sadece erkek nüfusun tespiti amaçlanmış ve buna göre Banaz'da 3.529 erkek nüfusun bulunduğu belirlenmiştir. 1892-1893 yılına ait [[Hüdavendigâr Vilayeti]] [[Salname]]’nde 28 köyden oluştuğu belirtilen Banaz toplam 13.251 nüfusa sahip olup, bunun 6.768'i erkek ve 6.483' ü de kadındır. Yapılan sayıma göre yaşayanların tamamının Müslüman olduğu belirtilmiştir. 1898-1899 tarihli [[Hüdavendigâr Vilayeti]] [[Salname]]'nde ise 5.385' i erkek, 6.584' ü kadın olmak üzere 11.982 kişi Banaz' da yaşamaktaydı.<ref name= "banaz1" />
{{Türkiye ilçe nüfus/Uşak/Banaz}}
| 