Semerkant: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
118. satır:
== Tarihçe ==
[[Dosya:
[[Dosya:Afrosiyobning umumiy ko`rinishi (rekonstruksiya).jpg|thumb|195px|sol|Antik dönemde Semerkant]]
[[Dosya:Afrasiab - details from The Ambassadors' Painting 3 - great procession.JPG|thumb|195px|sol|
[[Dosya:Site archéologique d'Afrasiyab (7).jpg|thumb|sol|195px|Efrasiyab arkeolojik sit alanı]]
Rivayetler, dünyanın en eski şehirlerinden biri olan Semerkant'ın kuruluşunu mitolojik olarak [[Firdevsî]]'nin [[Şahname]] adlı eserinin baş kahramanlarından [[Turan]] hükümdarı [[Efrasiyab|Afrâsiyâb]]'a dayandırmaktadır. Efsanevi Turan hükümdarı Afrâsiyâb’ın Semerkant hâkimiyetiyle ilgili rivayetlerden, o dönemde henüz varolmayan Semerkant'ı değil ancak şehrin kurulduğu bölgeyi egemenlik altına aldığı anlaşılmaktadır. Tepedeki kale için ''Afrâsiyâb Kalesi'' terimi yazılı kaynaklarda 17. yüzyılın sonlarından itibaren görülmektedir. Bu nedenle eski şehrin antik dönemden günümüze ulaşan harabelerinin bulunduğu arkeolojik alana [[Afrasiyab, Semerkand|Afrâsiyâb]] adı verilmiştir. Afrâsiyâb'taki ilk kazı çalışmaları 19. yüzyılın sonunda Rus arkeolog Nikolay Veselovsky tarafından gerçekleştirildi. Afrâsiyâb kalıntıları [[Sovyetler Birliği]] döneminde devlet koruması altında alınarak arkeolojik sit alanı olarak ilan edildi ve 1970 yılında uzun yıllardır toplanan kazı ve bilimsel araştırma buluntularını barındıran, bir Afrasiyab Müzesi kuruldu<ref name="ei"/>. Ancak, Semerkant'ın kesin olarak ne zaman kurulduğuna dair bir kanıt yoktur. Semerkant Arkeoloji Enstitüsü araştırmacıları kentin MÖ 8. ve 7. yüzyıllar arasında varlığını savunuyorlar. Şehir sınırları içinde yapılan arkeolojik kazılarda, [[Eski Taş Çağı|Geç Paleolitik]] döneme kadar uzanan kırk bin yıl öncesine dayanan insan yaşamına dair izler ortaya çıkarılmıştır. Şehrin banliyölerinde M.Ö. 12 - 7. binlere tarihlendirilen bir grup [[Orta Taş Çağı|Mezolitik dönem]] arkeolojik alanlar keşfedilmiştir. Şehri su ile besleyen Zerefşan Nehrine bağlı Siab ve Darg'om kanallarının, MÖ 7. ila 5. yüzyıllarda erken [[Demir Çağı]]nda oluştuğu tespit edilmiştir.▼
Rivayetler, dünyanın en eski şehirlerinden biri olan Semerkant'ın kuruluşunu mitolojik olarak [[Firdevsî]]'nin [[Şehname|Şehnâme]] adlı eserinin baş kahramanlarından [[Feridun]]'a dayandırmaktadır. [[Avesta]] ve Şehnâme'ye göre İslam öncesi İran hanedanlarının ilki olan [[Pişdâdîler]]'e mensup yarı mitolojik bir karakter olan Feridun, hakimiyeti altındaki toprakları üç oğlu arasında taksim etmiştir. Selm'e [[Hindistan]]'ı, [[İrec|Îrec]]'e [[İran]]'ı, [[Tur|Tûr]]'a da [[Turan]]'ı vermiştir. Turan ile İran arasına Siriderya nehrini sınır olarak koymuş, sonra da oğlu Tûr için Semerkant'ı inşa ettirmiştir. Şehname'nin, en önemli karakterlerinden olan ve Tur'un soyundan gelen efsanevi Turan hükümdarı [[Alp Er Tunga|Efrâsiyâb]], Semerkant'ı imar edip oraya yerleşmiştir. Orta Asya'nın Türkî halkları tarafından bir kahraman olarak benimsenen ve kendisine birçok hikmetli sözler ve öğütler atfedilen Efrâsiyâb’ın Semerkant hâkimiyetiyle ilgili rivayetlerden, o dönemde henüz varolmayan Semerkant'ı değil ancak şehrin kurulduğu bölgeyi egemenlik altına aldığı anlaşılmaktadır. Tepedeki kale için kullanılan ''Efrâsiyâb kalesi'' terimi yazılı kaynaklarda 17. yüzyılın sonlarından itibaren görülmektedir. Bu nedenle eski şehrin antik dönemden günümüze ulaşan harabelerinin bulunduğu arkeolojik alana [[Afrasiyab, Semerkand|Efrâsiyâb]] adı verilmiştir. Başka bir rivayete göre Semerkant ilk defa İslam öncesi İran hanedanlarından ikincisi olan [[Keyânîler|Keyânî]] hükümdarlarından [[Keykâvus]] tarafından inşa edilmiştir. Semerkant şehrini İskender'in kurduğu şeklinde rivayetler de bulunmaktadır. İskender, fethettiği bölgelerde İskenderiye adını yaşıyan on iki büyük şehir kurmuştur. Bunlardan üçü Horasan bölgesinde olup Semerkant'ta bunlardan biridir. Önceleri İskenderiye adıyla bilinen bu şehrin ismi zamanla değişip Semerkant adını almıştır. İskender, bölgeye vardığında çok kıymet verdiği ve son derece saygı duyduğu yanındaki bir şahıs hastalanmıştır. Hastanın rahatsızlığı orada konaklamaya başladıktan sonra azalınca doktorların buranın havasının sağlıklı olduğunu belirtip burada konaklamalarını söylemesi üzerine burada kalmaya devam edilmiş ve eğer burada ikamet edilirse hastanın tamamen iyileşeceği umulmuştur. Bunun üzerine İskender yanında bulunan komutanlarına buraya yerleşilmesini, herkesin içinde oturabileceği bir ev bina etmesini ve orada bir kanalın açılmasını emretmiştir. Bunun üzerine 12 bin asker, 12 bin ev ve şehrin içinden geçen büyük kanalla birlikte evlerin içinde akan arklar inşa etmişlerdir. Ancak tarihi ve arkeolojik olarak ele alındığında İskenderi bölgeye geldiğinde Semerkant şehrinin zaten var olduğu görülmektedir. Bu rivayetler onun şehrin büyük dış surlarını yaptırması ve bölgede üç yıl süren mücadeleleri esnasında Semerkant'ı ana karargah olarak kullanması ile ilgili olduğu görüşü yaygındır.<ref>Osman Aydınlı, "Smerkant Tarihi-Fethinden Samanilerin Yıkılışına Kadar", ''İSAM'', 2011: 88-99.</ref>
▲
Semerkant, ilk olarak bugünkü şehir merkezinin kuzeyinde kalan Zerefşan Nehrinin güney kıyısındaki vadiye hakim yüksek bir mevkide kurulmuştu. Cengiz Han'ın 1220'de şehri tahrip etmesinden sonra daha güneyde bugünkü modern Semerkant’ın bulunduğu bölgede yeni bir şehir kurulmuştur. Elde edilen arkelojik ve tarihi verilere göre Semerkant'ın, M.Ö 535 yılında [[Persler|Pers]] hükümdarı [[Büyük Kiros]] tarafından ileri bir karakol olarak kurulduğu anlaşılmaktadır. Arkeolojik verilere göre şehir Persler dönemde 218,5 hektarlık bir alanı kaplamakta olup o dönemde Orta Asya’nın, hatta dünyanın en büyük şehirlerinden biri konumundaydı. Semerkant ilk zamanlardan itibaren [[Soğdiana|Soğd]], medeniyetinin merkezi konumundaydı.<ref>Darmesteter J., "Hang-e Afrasiab", ''Études Iraniennes'' (1883): 225-27.</ref> Soğdiana [[satraplık|satraplığının]] yönetim merkezi olarak uzun süre [[Ahameniş İmparatorluğu]]'nda önemli bir rol oynadı.
| |||