Sakarya: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Acar54 (mesaj | katkılar)
İklim diyagramı eklendi
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Rescuing 26 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0
70. satır:
=== İlk çağlar ===
[[Dosya:Sangarius Bridge, Justinyen Köprüsü-2.JPG|thumbnail|frame|sağ|500px|Bizans İmparatoru [[I. Justinianus]]'un 562 yılında yaptırdığı [[Justinianus Köprüsü|Beşköprü]] ]]
Anadolu birliğini ilk kuran [[Hititler]]le Sakarya'nın da tarihi başlar. İç karışıklıklar sonucunda bölünen Hititlerden sonra bölgede [[Frigya|Frigler]] hakim olmuştur. Frigya hakimiyeti sona erdiğinde bölge [[Lidya]]lıların eline geçmiştir. MÖ 6. yüzyılda [[Pers İmparatorluğu]] Lidya Krallığı'nı yıkarak Anadolu'ya hakim olmuştur. Makedonya Kralı [[Büyük İskender]] MÖ 4. yüzyılda Persleri yenerek Anadolu'ya hakim oldu. Büyük İskender'in ölümünden sonra Bitinya Kralığı bağımsızlığını ilan ederek Sakarya'nın da bulunduğu bölgede hakimiyetini ilan etti. MÖ 1. yüzyılda [[Roma İmparatorluğu]] Bitinya Krallığı'na son vererek bölgeyi topraklarına kattı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/SAKARYA.pdf | başlık = Tarihçe | yazar = | tarih = | eser = TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE SAKARYA 2013 | yayıncı = tuik.gov.tr | erişimtarihi = 20 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150121010035/http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/SAKARYA.pdf | arşivtarihi = 21 Ocak 2015 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
Roma İmparatorluğu ikiye bölündüğünde (MS 365), Bitinya bölgesi [[Bizans İmparatorluğu]]'na kaldı. İstanbul'u ele geçirmek gayesiyle gelen İslam orduları bölgeyi fethetmişlerdir. Bu hakimiyetler kalıcı olmamıştır. Bölgeye zaman zaman [[Sasani İmparatorluğu|Sasaniler]] de akınlar düzenlemiştir.
80. satır:
=== Osmanlı dönemi ===
[[Dosya:Adapazarı Çark, 1895.png|thumb|1894 yılında Adapazarı'na [[Çark Suyu|Çark Deresi]]nden su vermek amacıyla yapılmış çark.]]
13. yüzyılın sonlarına doğru [[Konur Alp]], bugünkü Adapazarı Havzası'nı fethederek Türk hakimiyetini yeniden sağladı.<ref name="i-gunler"/> [[Orhan Gazi]] zamanında yapılan bu fetihlere ithafen Sakarya ve çevresinde padişah adına [[Orhan Cami (Adapazarı)|Orhan Camii]]'ler yapılmıştır. İlk olarak batı [[Türkistan]] ve [[Azerbaycan]]'dan gelen göçebe Türk boyları buralarda köyler ve kentler kurmuşlardır. [[Adapazarı]], [[Sakarya Nehri]] ve [[Sapanca Gölü]]'nden çıkan Çark Suyu arasında kalan yarımada biçimindeki kara parçası üzerinde kurulmuştur. [[1563]] yılına ait bir vesika ve [[1581]] yılında Akyazı Ada Kadılığı'na yazılan ve bu yöreden nahiye diye bahseden bir ferman şehrin tarihini anlatan ilk belgelerdendir.<ref name="i-gunler">{{Web kaynağı | url = http://www.i-gunler.com/Sakarya/Sehir-Tarihi/54 | başlık = Sakarya Tarihi/Genel Bilgiler | erişimtarihi = 29 Ağustos 2009 | yayımcı = i-gunler.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307090738/http://www.i-gunler.com/Sakarya/Sehir-Tarihi/54 | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
Adapazarı yöresi başkent yakınında olduğu için üretim fazlası her şey İstanbul'a gönderilirdi. Özellikle tarım, hayvancılık ürünleri ve kereste açısından Sakarya çevresi önemliydi. İstanbul, İzmit ve Kefken tersanelerine yakınlığı çevreden çokça kerestenin üretilmesine neden olmuştur.<ref name= satso>{{Web kaynağı | url = http://bilgi.satso.org.tr/yayin/59/satsodan-sakaryaya-90--yil-armagani-adadan-pazara-sakarya.aspx | başlık = Osmanlının Sakarya'daki zenginliği: Ormanları | yazar = | tarih = | eser = Ada'dan Pazar'a Sakarya | yayıncı = satso.org.tr | erişimtarihi = 21 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307132632/http://bilgi.satso.org.tr/yayin/59/satsodan-sakaryaya-90--yil-armagani-adadan-pazara-sakarya.aspx | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref>
93. satır:
[[Dosya:Hanımeli konağı.jpg|thumb|sağ|[[Taraklı]]daki tarihi Hanımeli Konağı]]
[[Dosya:Sakarya Müzesi.jpg|thumb|sağ|Sakarya müzesi; [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]'in [[Adapazarı]] ziyaretinde konakladığı ev.]]
Adapazarı yöresi Kurtuluş Savaşı'na; [[Ali Fuat Cebesoy]], Hasan Cavit Bey, Sırrı Bey, Çerkez Sait Bey, Metozade Hüseyin Bey, Koçzade Mahmut Bey, Abdurrahman Bey, Kaymakam Tahir Bey, Cevat Bey, Kazım Kaptan, [[Halit Molla]] ve [[İpsiz Recep]] gibi kahramanlarıyla katkıda bulunmuştur.<ref name=satso1>{{Web kaynağı | url = http://satso.org.tr/SakaryaTanitim.aspx | başlık = KURTULUŞ SAVAŞINDA SAKARYA | yazar = | tarih = | eser = Sakarya Tarihçesi | yayıncı = | erişimtarihi = 25 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307032642/http://satso.org.tr/sakaryatanitim.aspx | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
İlçede ilk müfrezeyi kurma görevi Yüzbaşı Ramiz, Yüzbaşı Rauf, Doktor Raik'e verilmiştir. Onlar da Meto Hüseyin ve Mehmet Bey'in katkılarıyla bu görevi yerine getirdiler. Geyve, Hendek ve Adapazarı'nda [[Kuva-yı Milliye]] teşkilatı aynı zamanda kuruldu. Bölgenin önde gelenleri Ankara’ya [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]’e bağlılık telgrafı çektiler.<ref name=satso1/>
115. satır:
*1954: ''Adapazarı merkez ilçesi'' yeni kurulan Sakarya ilinin merkezi.
*2000: Adapazarı Büyükşehir Belediyesi kurulur.
*2008: Adapazarı ilçe belediyesi, Sakarya Büyükşehir Belediyesi'nin alt kademe belediyesi olur. Kentin adı '''Sakarya'''dır artık.<ref>{{Web kaynağı | url = http://adapazari.bel.tr/upload/tr/dosya/dokumanyonetimi/65/24042014171518-1.pdf | başlık = Adapazarı’nın Tarihçesi | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = adapazari.bel.tr | erişimtarihi = 13 Kasım 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160305052336/http://adapazari.bel.tr/upload/tr/dosya/dokumanyonetimi/65/24042014171518-1.pdf | arşivtarihi = 5 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
*2014: 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı yasa ile yeni değişiklikler olmuştur. 2014 mahalli idareler genel seçimi sonrasında büyük şehir belediyesi Sakarya il mülki idare sınırlarındaki tüm alanda hizmet vermeye başlanmış, ilin tüm ilçe belediyeleri büyükşehire bağlanmıştır.
 
121. satır:
İlin topoğrafyası üç ana kısımda incelenir: 1. Kuzeydeki alçak tepelik alanlar, 2. Orta kısımda Adapazarı ovası düzlüğü, 3. Güneyde engebeli dağlık alanlar. Kuzey Anadolu Fay hattının kuzeyinde olmak üzere, batıdan [[Kocaeli platosu]] Sakarya nehrine kadar ilerler. Çam Dağı kütlesi hariç kuzey Kısımlar Kocaeli platosunun devamı durumundadır.
 
''[[Adapazarı ovası]]'' (Akova) Sakarya nehrinin taşıdığı alüvyonlarla oluşmuştur. [[İzmit körfezi]] ve [[Sapanca Gölü]]nün devamı olan Adapazarı ve Düzce ovaları tektonik oluşumlu ovalardır. Ovada 400 metreye kadar alüvyon çökeller yer alır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/15945.pdf | başlık = 3.Adapazarı Yöresi jeolojisi | yazar = MOLLAMAHMUTOĞLU, Doç. Dr. Murat | tarih = | eser = Adapazarı-Erenler Beldesinde Zemin Sıvılaşma Potansiyelinin İrdelenmesi | yayıncı = | erişimtarihi = 10 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140512220401/http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/15945.pdf | arşivtarihi = 12 Mayıs 2014 | ölüurl = noyes }}</ref> İl topraklarının %34'ü ovalar, %44'ü platolar, %22'si dağlar tarafından oluşturulur.
 
=== Dağlar ===
137. satır:
''[[Adapazarı Ovası]]'', '''Akova''' da denilen alan Sakarya nehrinin biriktirdiği verimli alüvyonlarla kaplıdır. 620&nbsp;km<sup>2</sup> büyüklüğüyle Marmara'nın büyük ovalarındandır. Ova, Sakarya ekonomisine önemli katkı sağlar. Yaklaşık 30 m yüksekliğe sahiptir ve merkezi kısmına Sakarya şehri kurulmuştur. Mısır, şeker pancarı, buğday, kabak, patates ekimi yapılır.
 
''Pamukova'', Sakarya nehrinin Adapazarı ovasından önce, Geyve boğazının güneyinde oluşturduğu, 170&nbsp;km<sup>2</sup> büyüklüğündeki ovadır. Akdeniz iklimi etkisi altındaki ovada çoğunlukla meyvecilik ve sebzecilik yapılır. Sakarya'nın içinden aktığı ovada sulanan tarlalarda; buğday, şeker pancarı, soğan, salçalık biber, domates, bağ, ayva ,şeftali, çilek, armut yetiştirilir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.pamukova.gov.tr/default_B0.aspx?content=327 | başlık = Tarım | yazar = | tarih = | eser = İlçemiz/ekonomi | yayıncı = www.pamukova.gov.tr | erişimtarihi = 10 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150322124053/http://www.pamukova.gov.tr/default_B0.aspx?content=327 | arşivtarihi = 22 Mart 2015 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
''Söğütlü Ovası'', 30&nbsp;km uzunluk 20&nbsp;km genişliğindeki ova ilin en çukur kısmıdır. Sakarya sık taşkın yapar, yer altı suyu seviyesi de yüksektir. Ova dranaj kanalları açıldıktan sonra tamamen kullanılmaya başlanmıştır.
145. satır:
[[Sakarya Nehri]]: Kaynağını Eskişehir topraklarından alan nehrin uzunluğu 824&nbsp;km'dir. İl sınırlarında 159&nbsp;km'lik kısmı yer alır. Sakarya merkezin 4&nbsp;km doğusundan geçen nehir önce Mudurnu Çayını, [[Seyifler Kalesi]] yanında Çark Suyu'nu alır, [[Karasu]] [[Yenimahalle, Karasu|Yenimahalle]]'den Karadeniz'e dökülür.
 
''[[Çark Suyu]]'': [[Sapanca Gölü]]nün fazla sularını taşıyan Çark 45&nbsp;km uzunluğundadır. Sapanca gölünden doğar, Ferizli-Seyifler köyünde Sakarya Nehri ile birleşir. Son yıllarda Sapanca Gölünün suları insan faaliyetleri amacıyla yoğun kullanıldığı için fazla bir akışı yoktur. Belediyenin akışı sağlamak amacıyla Sakarya Nehrinden su taşıma projesi gerçekleşmiş, Kent içindeki Çark deresi çorak görünümden kurtulmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryayenihaber.com/869-cark-deresi-suyla-bulustu-haberi.html | başlık = Çark Deresi suyla buluştu | yazar = | tarih = 22 Kasım 2007 | eser = | yayıncı = sakaryayenihaber.com | erişimtarihi = 15 Nisan 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160308135607/http://sakaryayenihaber.com/869-cark-deresi-suyla-bulustu-haberi.html | arşivtarihi = 8 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
''Dinsiz Çayı'': Mudurnu çayının koludur, uzunluğu 34&nbsp;km'dir. Hendek sınırlarından doğar, Fabrika dere, Balıklı dere, Bıçkıdere ve Gürcüdere'yi alarak Mudurnu Çayıyla birleşir.
179. satır:
 
=== İklim ===
Sakarya ilinin Karadeniz kıyılarında [[Türkiye'de Karadeniz iklimi]] , güney kısmında Marmara tipi [[Akdeniz iklimi]] etkilidir. Kuzeyde Fındık yetiştirilirken, güney ilçelerinde bir kısmı zeytin bahçesi olan meyve bahçeleri yaygın olması bunun göstergesidir. İl merkezinin güneyinde yer alan Samanlı dağları ve Keremali dağları Karadeniz iklim etkisinin güneye ulaşmasına engel olur. İlin güney bölümüne [[İznik Gölü]] yönünden Akdeniz hava kütleleri ulaşır. Yağış Kuzeyden güneye doğru azalır: Karasu'da 1000&nbsp;mm, Merkezde 840&nbsp;mm, Geyve'de 600&nbsp;mm'ye düşer. Hakim rüzgâr yönü KKB'dır. Bağıl nem ortalaması %72'dir.<ref name=sakarya>{{Web kaynağı | url = http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | başlık = C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) | yazar = | tarih = 2011 | eser = Sakarya İl Çevre Durum raporu | yayıncı = Çevre ve Şehircilik Bakanlığı | erişimtarihi = 8 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150528123834/http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/sakarya_icdr2011.pdf | arşivtarihi = 28 Mayıs 2015 | ölüurl = yes }}‎</ref> Yıllık sıcaklık ortalaması 14,2&nbsp;°C'dir. Ocak ayının fazla soğuk olmaması (5.9&nbsp;°C), Temmuz sıcaklıklarının yüksek olamaması (23.3&nbsp;°C), yıllık sıcaklık farkının düşük olması (17.4&nbsp;°C), Karadeniz iklimi etkisindendir. Yağışın mevsimlere dağılışı: %31 kışın, %26 sonbahar, %22 ilkbahar, %21 yaz. Bu dağılım Karadeniz yağış rejiminin özeliklerini yansıtır. Yağışın %95,9'u normal, %3,7'si sağanak şeklindedir. Yıllın 133 günü yağışlıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://web.sakarya.edu.tr/~cikiel/Y3.pdf | başlık = GİRİŞ | ad = Cercis | soyadı = İKİEL | soyadı2 = KAYMAZ | ad2 = Beyza | tarih = | eser = ADAPAZARI’NDA İKLİM KOŞULLARININ MISIR YETİŞTİRİCİLİĞİNE ETKİSİ | yayıncı = sakarya.edu.t | erişimtarihi = | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140818232527/http://web.sakarya.edu.tr/~cikiel/Y3.pdf | arşivtarihi = 18 Ağustos 2014 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
{{İklim bilgi kutusu
259. satır:
[[Dosya:DIzmit moletrack.jpg|thumb|200px|[[1999 Gölcük depremi]] sonucu oluşmuş yer kırığı]]
====Deprem====
Sakarya [[Kuzey Anadolu Fay Hattı]] üzerinde yer aldığı için 1. derece deprem bölgesidir. Arazinin genç nehir çökellerinden oluşur ve yer altı suyu seviyesi yüksektir. Bu iki olgu zemin sıvılaşmasına neden olmakta ve depremin etkisini artırmaktadır<ref name=icdr/>. Tarihte önemli depremlerden zarar görmüştür:<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryaafetacil.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=155&Itemid=131 | başlık = İllerin Afetselliği | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = sakaryaafetacil.gov.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151108122408/http://www.sakaryaafetacil.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=155&Itemid=131 | arşivtarihi = 8 Kasım 2015 | ölüurl = noyes }}</ref>
*[[1943 Adapazarı-Hendek depremi|1943 Hendek Depremi]]:<ref>{{Web kaynağı | url = http://medyabar.com/haber/16206/71-yil-once-bir-haziran-gunu.aspx | başlık = 71 yıl önce bir Haziran günü... | yazar = | tarih = 22 Haziran 2014 | eser = | yayıncı = medyabar.com | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160307071018/http://medyabar.com/haber/16206/71-yil-once-bir-haziran-gunu.aspx | arşivtarihi = 7 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref> 6.6 [[Mw]] şiddetindeki deprem 360 kişinin ölmesine yol açmıştır. Adapazarı bu depremde önemli ölçüde zarar görmüştür.
*[[1957 Abant Depremi]]: Sakarya'yı da etkileyen 7,1 [[Mw]] şiddetindeki deprem 26 Mayıs saat 08:33'te oluşmuştur
269. satır:
 
====Su baskını olayları====
İlde yer alan Sakarya Nehri, Mudurnu Çayı, Darıçayırı Deresi, gibi akarsular zaman zaman taşkınlara neden olmaktadır. Ani sağanak yağış ve kar erimelerinde seller oluşmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.zaman.com.tr/gundem_sakaryada-taskin_993476.html | başlık = Sakarya'da taşkın | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = www.zaman.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150214002125/http://www.zaman.com.tr/gundem_sakaryada-taskin_993476.html | arşivtarihi = 14 Şubat 2015 | ölüurl = noyes }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.aa.com.tr/tr/tag/340981--asiri-yagistan-dereler-tasti | başlık = Aşırı yağıştan dereler taştı | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = aa.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150509102405/http://www.aa.com.tr/tr/tag/340981--asiri-yagistan-dereler-tasti | arşivtarihi = 9 Mayıs 2015 | ölüurl = no }}</ref>
 
====Kıyı erozyonu====
475. satır:
 
Sakarya'da (2012) millî gelir 14.064 $, istihdam oranı %47.7, işsizlik %10.2'dir. Sosyo-ekonomik [[Türkiye'deki illerin gelişmişlik düzeyleri|gelişmişlik sıralamasına]] göre Türkiye 18.si, Kişi başına düşen GSYİH sıralamasında 33.dür. Türkiye GSYİH içinde 1.1'lik paya sahiptir<ref name=satso/>.
2013 yılında %26 ile ihracatını en fazla artıran il olarak, 1 milyar$ üzerinde ihracat yapan iller arasına katılmıştır. Sakarya en fazla ihracat yapan 9. şehir olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tim.org.tr/tr/tim-gundem-ihracat-aralikta-98-artti-2013-yilini-1517-milyar-dolarla-tamamladi.html | başlık = İhracat aralıkta %9,8 arttı, 2013 yılını 151,7 milyar dolarla tamamladı | yazar = | tarih = | eser = İhracat aralıkta %9,8 arttı, 2013 yılını 151,7 milyar dolarla tamamladı | yayıncı = tim.org.tr | erişimtarihi = 5 Mayıs 2014 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140505215559/http://www.tim.org.tr/tr/tim-gundem-ihracat-aralikta-98-artti-2013-yilini-1517-milyar-dolarla-tamamladi.html | arşivtarihi = 5 Mayıs 2014 | ölüurl = yes }}</ref> 2012 verilerine göre 1.8 milyar ihracat, 1.1 milyar dolar ithalat yapılmıştır. 2012 için ihracatın ithalatı karşılama oranı %159 oranında gerçekleşmiş, böylece il aldıklarından daha fazlasını yurt dışına satmıştır.<ref name=skry2/>
 
=== Sanayi ===
[[Dosya:Serdivan, Sakarya.jpg|thumb|250px|sağ|Önde Serdivan AVM, arkada şehrin büyümesiyle yerleşim alanı içinde kalmış Adapazarı Şeker Fabrikası]]
Sanayi faaliyet kolunun il ekonomisine katkısı %25 oranındadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.siyasetdergisi.com.tr/IlTanitim/Sakarya/10 | başlık = Sakarya Sanayi | yazar = | tarih = | eser = Sakarya İl Tanıtımı | yayıncı = siyasetdergisi.com.tr | erişimtarihi = 13 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150924034051/http://www.siyasetdergisi.com.tr/IlTanitim/Sakarya/10 | arşivtarihi = 24 Eylül 2015 | ölüurl = noyes }}</ref> Günümüzde sanayi yatırımlarını teşvik, düzenli şehirleşme ve istihdam sorunlarını çözümlemeye yönelik etkili bir kalkınma aracı olarak görülen Organize Sanayi Bölgesi kurulması çalışmaları 1976 yılından itibaren Sakarya'da devam eden Organize Sanayi Bölgesi 1993 yılında nihayet bulmuştur.
 
Sakarya'da son yıllarda özellikle otomotiv, tekstil ve gıda sektörlerinde büyük gelişmeler yaşanmıştır. Bu sektörlerde önümüzdeki yıllarda da hızlı bir büyüme beklemekteyiz. Otomotiv devi olan Toyota, Otoyol, Otokar ve Tırsan firmalarının önemli yatırımlarını ilimizde yapmaları, beraberinde ilimiz otomotiv yan sanayi üreticilerinin de hızla büyümelerini sağlayacaktır.
493. satır:
*''[[TÜVASAŞ]]'': Vagon üretiminde Türkiye açısından önemli bir yerdedir. Son zamanlarda TCDD, Marmaray, Irak Demiryolları, Bulgaristan Demiryolları için üretimler yapılmıştır. ''Sakarya Et Kombinası'' Marmara'da üretim ve pazarlama yapan tek EBK kombinasıdır. Günlük 360 büyükbaş, 2600 küçükbaş kesme kapasitesine sahiptir.
*''Adapazarı Şeker Fabrikası'': 1999 Marmara depreminden sonra bir süre çalışmamış, modernize edildikten sonra 2006'da Pancar ekicileri kooperatifine devredilerek yeniden üretime başlamıştı. Ancak kredi borçlarından dolayı fabrikayı 2012 Eylül ayında [[Bank Asya]] devralmıştır. Ülker Grubu ile Bank Asya, fabrikanın %98,8 hisse ve fabrikaya ait taşınmazları, alacak ve borçların mahsup edilmesi kaydıyla 182 milyon ₺'ye [[Yıldız Holding]]’e satılması için sözleşme imzalandı.<ref>{{Web kaynağı | url =http://www.milliyet.com.tr/ulker-60-yillik-seker-fabrikasini/ekonomi/detay/1764532/default.htm | başlık = Ülker 60 yıllık şeker fabrikasını aldı| yazar = | tarih =17 Eylül 2013| eser = | yayıncı = milliyet.com.tr| erişimtarihi = 20 Aralık 2015 | arşivengelli = evet}}</ref> Yıldız Holding Adapazarı çevresinde yeterli ham madde temin edemediği gerekçesiyle fabrikayı Afyona taşımayı hedeflemektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://medyabar.com/haber/92022/seker-fabrikasina-tasinma-izni-cikti.aspx| başlık = Şeker Fabrikasına taşınma izni çıktı! |yazar = | tarih = 22 Ağustos 2015| eser = | yayıncı = medyabar.com| erişimtarihi = 20 Aralık 2015 | arşivengelli = evet}}</ref>
*''[[Başak Traktör]]'': 1915'te Adapazarı Araba Fabrikası olarak açılmış, sonrasında [[Türkiye Zirai Donatım Kurumu Anonim Şirketi|Türkiye Zirai Donatım Kurumu]]na bağlı traktör fabrikasına dönüştürülmüştür.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.makinaturkiye.com/Sirket/47648/Basak-Traktor-Is-Ve-Tarim-Makineleri-AS/Hakkimizda | başlık = Hakkımızda | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = makinaturkiye.com | erişimtarihi = 4 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304203856/http://www.makinaturkiye.com/Sirket/47648/Basak-Traktor-Is-Ve-Tarim-Makineleri-AS/Hakkimizda | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref> 1944 yılında TZDK'ye devredilen fabrika özelleştirildiği 2003 yılına kadar Türk çiftçisine traktör üretmiştir. 2003 yılında özelleşen firma 2012 yılında [[Sanko Holding]]e satılmıştır. Fabrika [[Başak Traktör]] markasıyla helen yerli traktör üretimine devam etmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.basaktraktor.com/index.php/tr/cms/5/5/basak | başlık = BAŞAK | yazar = | tarih = | eser = BAŞAK | yayıncı = | erişimtarihi = 15 Mayıs 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151128090327/http://www.basaktraktor.com/index.php/tr/cms/5/5/basak | arşivtarihi = 28 Kasım 2015 | ölüurl = yes }}</ref>
*''[[Türk Traktör]]'': Firmanın Ankara'da bulunan üretim üssünden sonra açtığı ikinci fabrikasıdır. Erenler'de 222 bin m<sup>2</sup> açık, 68 bin m<sup>2</sup> kapalı alanda kuruludur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.milliyet.com.tr/turktraktor-un-sakarya-erenler/ekonomi/detay/1898599/default.htm | başlık = TürkTraktör'ün Sakarya Erenler fabrikası açıldı | yazar = | tarih = 17 Haziran 2014 | eser = | yayıncı = milliyet.com.tr | erişimtarihi = 8 Eylül 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141003082856/http://www.milliyet.com.tr/turktraktor-un-sakarya-erenler/ekonomi/detay/1898599/default.htm | arşivtarihi = 3 Ekim 2014 | ölüurl = no }}</ref>
*''[[1010'uncu Ordudonatım Ana Tamir Fabrika Müdürlüğü|Tank-Palet Fabrikası]]'': 1967 yılından itibaren Türk ordusuna hizmet vermektedir. Fabrika, 1973 yılında Palet Yenileme Atölyesi ile hizmete başlanmıştır. 1974 yılında ise Tank Yenileştirme Atölyesi ve Motor-Transmisyon Atölyesi işletmeye alınmıştır. Kara Kuvvetleri Komutanlığı'ndaki tüm paletli araçları kapsayacak şekilde, araç yenileştirme ve bu araçlara ait motor, transmisiyon, optik aksam ve paletleri yenileştirmek, söz konusu araçları modernize etmek ve ayrıca yenileştirme ve modernizasyon için gerekli olan her türlü yedek parçayı imal ve tedarik etmektir.
500. satır:
*''Ak gıda'': Ülker'in bağlı olduğu [[Yıldız Holding]]in gıda firmasıdır. Akyazı ve Pamukova'da üretim yapmaktadır.
*''[[Otokar]]'': [[Koç Holding]]e ait firma Sakarya merkez ilçelerden Arifiye'deki fabrikasında üretime devam etmektedir. Otobüs, kamyon, treyler, savunma sanayi araçları üretmektedir. Savunma sanayinde taktik tekerlekli araçlar ve taktik tekerlekli ve paletli zırhlı araçlar üretmektedir. Otokar, Türkiye'nin millî ana muharebe tankı [[Altay (tank)|Altay]]’ın Tasarım ve Prototip Üretimi Projesinde ana yüklenicidir.
*''Goodyear'': Sakarya'da kurulu lastik fabrikası. 1964 yılında Vehbi Koç'un Uniroyal ortaklığı ile temellerini attığı fabrikadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.anilarimlavehbikoc.com/sayfa.asp?sayfa=309 | başlık = ANILARIMLA PATRONUM VEHBİ KOÇ | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = anilarimlavehbikoc.com | erişimtarihi = 10 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160322151841/http://www.anilarimlavehbikoc.com/sayfa.asp?sayfa=309 | arşivtarihi = 22 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref> 1986 yılında Uniroyal ile Goodyear'ın birleşmesiyle fabrika Goodyear'a geçmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.arabakutuphanesi.com/tanitim/goodyear-turkiye | başlık = Goodyear Hakkında | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = arabakutuphanesi.com | erişimtarihi = 10 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150210212759/http://www.arabakutuphanesi.com/tanitim/goodyear-turkiye | arşivtarihi = 10 Şubat 2015 | ölüurl = noyes }}</ref> Arifiye'de, Justinianus Köprüsü ve Otoyol fabrikasına komşu olan işletmede 600 işçi çalışmaktadır. 22 ülkede 52 fabrikada üretim yapan şirket, Türkiye'de İzmit ve Sakarya fabrikalarından yıllık 650 milyon dolarlık ihracat yapmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.kobiden.com/goodyear-ilk-ceyrekte-176-milyon-tllik-ihracat-yapti-20837h.htm | başlık = Goodyear, ilk çeyrekte 176 milyon TL’lik ihracat yaptı | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = kobiden.com | erişimtarihi = 10 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160323190919/http://www.kobiden.com/goodyear-ilk-ceyrekte-176-milyon-tllik-ihracat-yapti-20837h.htm | arşivtarihi = 23 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
*''ASAŞ Alüminyum'': Akyazıda kurulu firma alüminyumda önemli üretici ve ihracatçı firmalardandır.
*''Federal-Mogul'': Sapanca'da dünyanın ünlü otomobilleri için segman ve silindir gömleği üretmektedir.
524. satır:
''[[Mermer]]'': Merkez, Sapanca ve Akyazı ilçelerinde mermer yatakları bulunur. Harmantepe köyü çevresindeki maden yataklarında menekşe rengi ve koyu kırmızı mermerler çıkarılır. Akyazı [[Dokurcun, Akyazı|Dokurcun]] çevresinde siyah mermer yatakları bulunur. Adapazarı [[Taşkısığı, Adapazarı|Taşkısığı]] köyünde siyah mermer çıkarılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cografya.gen.tr/tr/sakarya/ekonomi.html | başlık = Mâdenler | yazar = | tarih = | eser = Sakarya'da Ekonomik Faaliyetler | yayıncı = cografya.gen.tr | erişimtarihi = 13 Şubat 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160310222510/http://cografya.gen.tr/tr/sakarya/ekonomi.html | arşivtarihi = 10 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref>
 
''Kum, çakıl'': Erenler'de Sakarya Nehri'nden, Akyazı'da Mudurnu Çayı'ndan, Geyve'de Karacasu'dan, Hendek'te Mudurnu Çayı'ndan inşaat ve yol stabilize işlerinde kullanılabilecek kum ve çakıl çıkarılmaktadır. [[Sakarya nehri]] kenarlarında kum ocakları doğaya zarar vermesi nedeniyle kapatılmaya çalışılmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://yasam.bugun.com.tr/bu-kum-tehlike-saciyor-haberi/141475 | başlık = Nehirden çıkarılan kum tehlike saçıyor! | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivengelli = evet }}{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.yapi.com.tr/Haberler/sakarya-nehrinde-kum-ocaklarina-yasak_124499.html | başlık = Sakarya Nehri'nde Kum Ocaklarına Yasak | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160324230851/http://www.yapi.com.tr/haberler/sakarya-nehrinde-kum-ocaklarina-yasak_124499.html | arşivtarihi = 24 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref>
 
''[[Manganez]]'': Alaçam Deresi civarında bulunmaktadır.
530. satır:
''[[Titanyum]]'': Karasu sahillerindeki kumullarda zengin rezervlere ulaşılmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a162649.aspx | başlık = ‘Titanyum’ sevinci | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = turkiyegazetesi.com.tr | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160318212854/http://www.turkiyegazetesi.com.tr/genel/a162649.aspx | arşivtarihi = 18 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref>
 
''[[Termal tesisler|Termal kaynaklar]]'': [[Taraklı]], [[Geyve]] ve [[Kuzuluk, Akyazı|Kuzuluk]] sahalarında jeotermal kaynaklar yer alır. Daha çok sağlık turizminde kullanılan kaynaklardan, Kuzuluk'ta jeotermal enerji ile konut ısıtma projesi hazırlanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = | başlık = TÜRKİYE'DE DURUM | yazar = | tarih = 2001 | eser = SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI | yayıncı = | erişimtarihi = 17 Eylül 2015 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010/Sakarya_Madenler.pdf | başlık = SAKARYA İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = mta.gov.tr | erişimtarihi = 22 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304124741/http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010/Sakarya_Madenler.pdf | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
=== Elektrik üretimi ===
642. satır:
 
=== Müzik ve halk oyunları ===
İlde cümbüş, ud, keman, klarnet, davul ve darbuka halk çalgısı olarak kullanılmaktadır. Yörede oynanan başlıca halk oyunları şunlardır; konak getirme, karşılama, ince hava, Geyve-taraklı zeybeği, karagözlüm, ada kasabı, kadın karşılaması, argat sallaması, Geyve-Taraklı çiftetellisi, allı yazma, elmayı top top yapalım, Taraklı karşılaması, Karşıdan gelir sarı, Geyve-Taraklı kasabı, Korudere ve Taraklı zeybeği, kocakarı kocaadam, gelin bindirme, gelin indirme, Türkmen alayı, zöbek.<ref name = sakarya>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.com.tr/sayfa/148-halk-kulturu-folkloru.html | başlık = Halk Kültürü (Folkloru) | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = sakarya.com.tr | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141122190653/http://www.sakarya.com.tr/sayfa/148-halk-kulturu-folkloru.html | arşivtarihi = 22 Kasım 2014 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
''Temcit Geleneği''; [[Taraklı]]ya özgü ilginç bir gelenektir. Ramazan ayında sahura kalkmadan önce erkekleri rahatsız etmeden, kadınların [[temcit pilavı]] pişirmeye çağrılmasıdır. Minarelerden genç erkekler ilahi ve kafiyeli güzel sözler söyleyerek bu görevi yerine getirirler. Genç erkekler gönlündeki kızlara seslerini duyurmaları yanında büyüdükleri de kabul edilmiş olur.<ref name = sakarya/>
 
=== Şenlikler ve festivaller ===
Sakarya'da yıl boyunca yapılan geleneksel olarak şenlik ve festivaller şunlardır: Ali Fuat Cebesoy'u anma, Sakarya Üniversitesi bahar bayramı, Adapazarı tiyatro günleri, Taraklı Hıdırlık pilav şenliği, Geyve kiraz festivali, Akyazı-Akbalık yağlı güreşleri, Sapanca şiir akşamları, Yeşilyurt yaylası şenlikleri, Karasu Turizm ve Fındık festivali, Çiğdem yaylası şenlikleri, Dikmen yaylası şenlikleri, Soğucak yayla şenlikleri, Sünnet Şöleni ve Selman Dede’yi Anma Etkinliği, Şeyhler Köyü Hacet Bayramı, Kocaali Turizm Kültür ve Fındık Festivali, Sakarbaba Etkinlikleri, Pamukova-Karakucak Güreşleri, Pamukova Panayırı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.com.tr/sayfa/147-festivaller-senlikler-etkinlikler.html | başlık = Festivaller / Şenlikler / Etkinlikler | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = sakarya.com.tr | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141205021641/http://www.sakarya.com.tr/sayfa/147-festivaller-senlikler-etkinlikler.html | arşivtarihi = 5 Aralık 2014 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
== Konum ==
808. satır:
== Eğitim ==
[[Dosya:Sakaryauniversityfaculty.jpg|thumb|250px|sağ|[[Sakarya Üniversitesi]].]]
Sakarya'da 889 okul, 6.456 derslik, 9.242 öğretmen ile 181.301 öğrenciye hizmet verilmektedir. Derslik başına ilköğretimde 28, ortaöğretimde 26, Mesleki eğitimde 38 öğrenci düşmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sakarya.meb.gov.tr/ | başlık = il istatistikleri | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151212160733/http://sakarya.meb.gov.tr/ | arşivtarihi = 12 Aralık 2015 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
2013 yılı verilerine göre açıköğretime yerleşenler; %3,2, ön lisansa yerleşenler; %25,8, lisans programına yerleştirilen öğrenciler;%24,9 olmak üzere toplamda sınava giren öğrencilerin %53,97'si üniversiteye yerleşmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://sakarya.meb.gov.tr/argebulten/ | başlık = Sınav Başarıları | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141018180630/http://sakarya.meb.gov.tr/argebulten/ | arşivtarihi = 18 Ekim 2014 | ölüurl = noyes }}</ref>
[[Sakarya Üniversitesi]]; 1992 yılında kurulmuştur, ilin ilk yükseköğretim kurumudur. 13 fakülte, 4 enstitü, 4 yüksekokul, 14 meslek yüksekokulu ve Devlet Konservatuvarı yer alır. Yarısı lisans (41.651), 26526 ön lisans, 9835 yüksek lisans ve 1673 doktora öğrencisi olmak üzere, yaklaşık 80.000 öğrencisi bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakarya.edu.tr/tr/icerik/156/2/rektorden | başlık = Rektörden | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = sakarya.edu.tr | erişimtarihi = 18 Ekim 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160418002756/http://www.sakarya.edu.tr/tr/icerik/156/2/rektorden | arşivtarihi = 18 Nisan 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
 
[[Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi]]; 2018 yılında Sakarya Üniversitesine bağlı meslek yüksekokullarının bir arada toplanmasıyla açılmıştır. Sakarya Üniversitesi'ne göre uygulamalı mesleki eğitim ağırlıklı eğitim vermektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.subu.edu.tr/tr/icerik/156/2/sunus |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=2 Kasım 2018 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20181115234701/http://www.subu.edu.tr/tr/icerik/156/2/sunus |arşivtarihi=15 Kasım 2018 |ölüurl=yes }}</ref>
 
== Medya ==
Sakarya'da ilk gazete Teorik adlı Ermeni vatandaşın çıkardığı Ermenice olan ''Yergir'' (Memleket) gazetesidir. 1919 yılında ''Adapazarı'' gazetesi yayın hayatına başlamıştır. 1916 yılında ''Zurna'' adlı bir mizah gazetesinin yayınlandığı söylenir. ''Halkevi'' gazetesi 1943'te, ''Bize Göre '' 1947'de, ''Yeni Sakarya'' gazetesi 1950 yılında yayınlanmaya başlanmıştır. 1954 yılında ise ''Sakarya Postası'' ile ''Demokrat Sakarya'' yayınlanmaya başlanmıştır. 1986'da ''Sakarya Gün'' (Yenigün) yayına başlamıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sakaryagazetecilercemiyeti.org/icerik/21/sakarya-basin-tarihi.aspx | başlık = Sakarya Basın Tarihi | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = sakaryagazetecilercemiyeti.org | erişimtarihi = 20 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160304134929/http://www.sakaryagazetecilercemiyeti.org/icerik/21/sakarya-basin-tarihi.aspx | arşivtarihi = 4 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
Günümüzde Sakarya'da yayın hayatına devam eden gazeteler şunlardır:
{{multicol}}
836. satır:
*[https://www.sakaryamedyasi.com/ www.sakaryamedyasi.com]
{{Multicol-end}}
İlçelerde ise şu gazeteler yayınlanmaktadır: Hendek şafak gazetesi, Sakarya Kuzey (Karasu), Güncel Sapanca, Yeni Ses (Sapanca) Ferizli'de Gündem.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.gazeteler2.com/sakarya_gazeteleri.html | başlık = Sakarya Gazeteleri - Sakarya Haber Siteleri | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = gazeteler2.com | erişimtarihi = 20 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160314040958/http://gazeteler2.com/sakarya_gazeteleri.html | arşivtarihi = 14 Mart 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
Sakaryada aylık yayınlanan dergiler şunlardır: Zafer, Irmak, Çark, Nabız, Haber Kokteyl.
Sakarya'da ayrıca 13 radyo ve iki televizyon kanalı yayın yapmaktadır.
871. satır:
* [[E-5]] ([[D 100]]): Eski adı E-5 yeni adı D 100 olan, Ankara-İstanbul yolu Sakarya merkezin güneyinden, Sapanca Gölünün kuzeyinden geçer.
* İlin kuzey ilçelerini merkeze devlet yolları bağlamaktadır.[[Şile]], [[Kandıra]] istikametinden gelen yol [[Kaynarca, Sakarya|Kaynarca]]'yı merkeze bağlar. [[Zonguldak]], [[Karadeniz Ereğli|Ereğli]], [[Akçakoca]], istikametinden gelen yol ise önce [[Kocaali]]'ye sonra [[Karasu]]'ya ulaşır, [[Ferizli]] ile [[Söğütlü]] üzerinden merkeze varır. Bu yolun 2014 yılında Kocaali-Sakarya arası bölünmüş yol haline getirilmiştir.
* [[D 650]] (Karasu-Antalya bölünmüş yolu): Yolun bölünmüş hale getirilmesinde iki temel amaç vardır. Birincisi yapılmakta olan Karasu Limanını ulusal karayolu ağına bağlanması. İkincisi ise [[Karadeniz]] ile [[Akdeniz]]'i birbirine bağlanması. Bu yol Türkiye'nin kuzeyi ile güneyini bağlayacak 18 yol projesinden dördüncüsüdür.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.zaman.com.tr/ekonomi_akdeniz-ile-karadeniz-11-bin-kilometre-yolla-birlesiyor_1177815.html | başlık = Akdeniz ile Karadeniz, 11 bin kilometre yolla birleşiyor | yazar = | tarih = 9 Eylül 2011 | eser = | yayıncı = zaman.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160514001937/http://www.zaman.com.tr/ekonomi_akdeniz-ile-karadeniz-11-bin-kilometre-yolla-birlesiyor_1177815.html | arşivtarihi = 14 Mayıs 2016 | ölüurl = noyes }}</ref>
* [[Kuzey Marmara Otoyolu]]: Yapılmakta olan [[Yavuz Sultan Selim Köprüsü]]nün bağlantı yolu olarak planlanan yol, Sakarya merkezin kuzeyinden geçerek [[Akyazı]]'da TEM ile birleşecektir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/kuzey-marmara-otoyolu-icin-ihale-ilanina-cikildi-27483710 | başlık = Kuzey Marmara Otoyolu için ihale ilanına çıkıldı | yazar = | tarih = 30 Ekim 2014 | eser = | yayıncı = hurriyet.com.tr | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivengelli = evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://emlakansiklopedisi.com/wiki/kuzey-marmara-otoyolu-projesi | başlık = Kuzey Marmara Otoyolu Projesi’nin özelliği nedir? | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = emlakansiklopedisi.com | erişimtarihi = 9 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160609183256/http://emlakansiklopedisi.com/wiki/kuzey-marmara-otoyolu-projesi | arşivtarihi = 9 Haziran 2016 | ölüurl = no }}</ref>
* [[D 010|Karadeniz Sahil yolu]]: Zonguldak- İstanbul kısmı yapılmaya çalışılan yol Sakarya'nın kuzeyinden geçmektedir. Karadeniz sahilindeki [[Kocaali]], [[Karasu]], [[Kaynarca, Sakarya|Kaynarca]] ilçeleri arasında çalışmalar devam etmektedir.
893. satır:
{{Div sütunu|3}}
* {{bayraksimge|Germany}} [[Karlsruhe]], [[Almanya]]
* {{bayraksimge|Hollanda}} [[Delft]], [[Hollanda]]<ref>[{{Web kaynağı |url=http://home.wanadoo.nl/ctas/ActiviteitenTR2.htm |başlık=güncellenmesi gerekmektedir] |erişimtarihi=29 Temmuz 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090531105948/http://home.wanadoo.nl/ctas/ActiviteitenTR2.htm |arşivtarihi=31 Mayıs 2009 |ölüurl=yes }}</ref>
* {{bayraksimge|Bulgaristan}} [[Şumnu]], [[Bulgaristan]] (2000-2008)<ref>[http://www.adapazarımerkez.bel.tr/bpi.asp?caid=174&cid=634 Adapazarı - Shoumen Kardeş Şehir Oldu]{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }}</ref>
* {{bayraksimge|Macedonia}} [[Delft]], [[Hollanda]]
* {{bayraksimge|Libya}} [[El Marj]], [[Libya]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Sakarya" sayfasından alınmıştır