Beyşehir Gölü: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Kategori:Türkiye'deki millî parklar kaldırıldı (HotCat) |
madde genişletme+kaynak eklendi |
||
1. satır:
{{Koordinat|37|47|0|N|31|33|0|E|region:TR_type:waterbody|display=title}}
{{Göl bilgi kutusu | göl_adı= Beyşehir Gölü
Satır 5 ⟶ 4:
| başlık = Beyşehir Gölü'nün uydu görüntüsü
| konum = [[Akdeniz Bölgesi|Akdeniz]], [[Türkiye]]
| havzaÜlkeleri = {{bayrakülke|Türkiye}}, [[Konya]], [[Isparta]]
| Yüzölçümü = 656 km²▼
| çıkış = [[Çarşamba Çayı]]
| kıyı = 120 km
| suHacmi = 2.751.000.000 m³
| koord = 37°47′0″K, 31°33′0″D
| Tür = Tektonik göl
|Su = Tatlı su
| EnUzun =
| EnGeniş =
| EnDerin = 10 m
| irtifa = 1.
| adalar = [[İğdeli]], [[Akburun]], Uzunada, [[Kızkulesi (ada)|Kızkulesi]], [[Mada Adası|Mada]], [[Yılanlı]] ve [[Külbent]] adası
}}
'''Beyşehir Gölü''', [[Göller Yöresi]]'inde, [[Konya]] ve [[Isparta]] illeri topraklarında bulunan, [[Türkiye]]'nin ikinci büyük gölü, en büyük tatlı su [[göl]]ü.
'''Beyşehir Gölü''', [[Türkiye]]'nin ikinci büyük [[göl]]ü, güney ve batısında [[Toros Dağları]], doğusunda volkanik bir oluşum olan [[Erenler Dağı]], güneydoğu kuzeybatı yönünde ise [[Anamas Dağı]] ve [[Sultan Dağları]] ile çevrili tektonik bir çökeltide yer almaktadır.▼
▲
== Genel özellikleri ==
Gölün tabanı neojen göl tortularıyla doludur. Gölün bir özelliği de içinde pek çok [[ada]]nın bulunmasıdır. Bunlardan bazıları; İğdeli, Akburun, Kızkulesi, [[Mada Adası|Mada]], Yılanlı, Külbent adalarıdır. Gölde bol miktarda [[Sazan]] Balığı, Aynalı Sazan, [[Turna]], [[Levrek]], Kadife Balığı vardır. [[Beyşehir Gölü Milli Parkı]] kapsamında koruma altındadır. Göl cıvarında çok miktarda [[yaban domuzu]] sürüler halinde bulunur.▼
Yüzeyi denizden 1.121 m yüksekte ve 651 km² yüzölçümünde olan gölün GD–KB doğrultusunda uzunluğu 50 km, bu doğrultuya dik genişliği ise 18–20 km kadardır. En geniş yer Çiftlik köyü ile Kaşaklı Körfezi arasında 26 km'dir. En dar yeri Hoyran ([[Gölyaka, Beyşehir|Gölyaka]]) ile [[Akburun, Beyşehir|Akburun]] köyleri arasında 14 km'dir.
Suları tatlı olup, derinliği en çok 8–9 m civarındadır. En derin yeri farklı kaynaklarda 12, 14, 15 m olarak geçmektedir. Batı kıyıları derin ve dik, kuzey kıyıları derin, güney ve doğu kıyıları sığdır<ref name="HüseyinMuşmal"/>.
Çevresi, 2.000 m yüksekliğini aşan [[dağ]]larla çevrilidir. Fazla suları, yapılan kanal ile [[Çarşamba Suyu]]'na verilir. Beyşehir Gölü, “''Uluarık''” olarak adlandırılan, Çarşamba (Beyşehir) Çayı adlı [[gideğen]]i aracılığı ile güneydoğu yönünde yaklaşık 60 km yol alarak [[Suğla Gölü|Suğla (''Karaviran'') Gölü]]’ne dökülmektedir. [[Konya Ovası]]nın sulanması için Beyşehir kazası yanında büyük bir [[Regülatör (baraj)|regülatör]] yapılmıştır. [[Göller Bölgesi]]nin en büyük gölüdür. Büyük kısmı Konya, az bir bölümü Isparta topraklarında yer alır<ref name="HüseyinMuşmal">{{web kaynağı |soyadı1=Muşmal |ad1=Hüseyin |başlık=XX. Yüzyılın Başlarında Beyşehir Gölü ve 1910–1911 Yılları Büyük Taşkın Hadiseleri |url=http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/257919 |yayıncı=TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ |erişimtarihi=19 Nisan 2020 |tarih=2008}}</ref>. Konya'daki alan 523 km², Isparta'da 130 km²'dir.
== Konumu ==
[[İç Anadolu Bölgesi]]'nin [[batı]]sına yakın, [[Isparta]] ile [[Beyşehir]] arasındadır. Gölü [[İç Anadolu Bölgesi]]'nden ayıran [[Sultan Dağları]] takriben 100 km uzunluğundadır. Bu dağlar aynı zamanda [[Eğirdir Gölü|Eğirdir]] ve [[Akşehir Gölü]] ile Beyşehir Gölü havzalarının [[su bölümü çizgisi]] konumundadır. [[Sultan Dağları]], Beyşehir Gölü Havzası’nı KD'dan çevreledikten sonra yerini [[Erenler Dağı|Erenler]] (''2319 m'') ve [[Alacadağ, (Seydişehir)|Alacadağları]]’na (''2203 m'') bırakmaktadır.
[[Suğla Gölü|Suğla]] ve Beyşehir gölleri arasında bulunan Seydişehir–Beyşehir çöküntü oluğunun doğusundaki dağlar: [[Sultan Dağları]], [[Göl Dağları]], [[Geyik Dağları]], [[Batı Toroslar]]ın iç koludur. Göl’ün batı kıyıları yüksek ve dik olup bu bölümde eğimin azaldığı bölgelerde Yenişar Ovası bulunur. Doğu ve güney kıyılar ise daha alçaktır. Hafif eğimli olan bu kıyıların gerisinde batı yönünde Yeşildağ ve doğu yönünde Kıreli ovaları uzanmaktadır.
Gölün tabanı neojen göl tortularıyla doludur. Gölün bir özelliği de içinde pek çok [[ada]]nın bulunmasıdır. Suların seviyesine bağlı sayıları değişmekle beraber 10 kayalık ve 27 ada bulunur. Bunlardan bazıları; İğdeli, Akburun, Kızkalesi, [[Mada Adası|Mada]], Yılanlı, Külbent, İğdeli, Aygır, Orta, Keçi ve Hacıarif<ref name="erdemgümüş">{{web kaynağı |soyadı1=Gümüş |ad1=Erdem |başlık=GÖL-YERALTISUYU ETKİLEŞİMİ: BEYŞEHİR GÖLÜ ÖRNEĞİ |url=http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TF02517.pdf |yayıncı=sdu.edu.tr |erişimtarihi=19 Nisan 2020 |yer=Isparta |tarih=2013}}</ref> adalarıdır. Bazı adalar eski zamanlardan itibaren yerleşim amaçlı kullanılmıştır.
== Hidrografya ==
Beyşehir Gölü'ne sularını gönderen alan (Beyşehir Gölü Havzası) 4200 km<sup>2</sup>'dir. 651 km<sup>2</sup> alana sahip göl, kendinden 6–7 kat büyük bir alanın sularını toplamaktadır. Gölde bulunan değişik kaçakların bulunması göle gelen ve giden suyun belirlenmesini engellemektedir. Havzaya su gönderen 30 kadar dere bulunmaktadır. Derelerin bazıları yazın kurusa da kaynak suları her mevsim göle ulaşır. Çevre istasyonların ortalaması alınarak, göl yüzeyine düşen yıllık ortalama yağış 726 mm hesap edilmiştir<ref name="HüseyinMuşmal"/>.
16 havza göle su göndermektedir. Bunlardan, Yeşildağ–Soğuksu havzası 459 km², Üstünler Çayı'nın havzası 168 km²'dir. Yeşildağ Dere 1000 lt/sn, Han Boğazı Dere 650 lt/sn, Eflatun dere 500 lt/sn, Yenişarbademli Dere 20–50 lt/sn, Armutlu Dere 5–10 lt/sn akışlara sahiptir. Gölün tek çıkışı olan Çarşamba Çayı'nın ortalama akımı 343,8 hm³/yıl'dır<ref name="erdemgümüş"/>.
Gölden [[düden]]lerden su kaçakları olmaktadır. Batı kıyısındaki düden yüksekte olduğundan, kaçak 1123 m seviyesine gelindiğinde başlamaktadır. Ortalama kaçak 5 m³/sn iken, 1976 Mart'ında 29,7 m³/sn ile en büyük kaçak yaşanmıştır. Gölden [[Manavgat Nehri]]'na doğru düdenlerden su kaçağı bulunduğu bilinmektedir. Küre ve Homat burunlarında, Mada Adası’nın doğusunda, Kül Adası ve Hacı Arif adası çevresinde düdenlerden boşalım gerçekleşir<ref>{{web kaynağı |soyadı1=SOYASLAN |ad1=İskender |soyadı2=HEPDENİZ |ad2=Kerem |başlık=Beyşehir Gölü Havzasının Yeraltısuyu Akım Modellemesi Esaslı Hidrojeolojik Özelliklerinin Değerlendirilmesi |url=https://www.researchgate.net/publication/323248461_Beysehir_Golu_Havzasinin_Yeraltisuyu_Akim_Modellemesi_Esasli_Hidrojeolo-jik_Ozelliklerinin_Degerlendirilmesi |yayıncı=MAKÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi |erişimtarihi=19 Nisan 2020 |tarih=2018}}</ref>.
Beyşehir Gölü'nün güneyinde yer alan [[Kembos Ovası|Gembos Polyesi]]'nin sularını Manavgat Çayı'na göndermektedir. Karstik formasyon içinden, yeraltından olan bu akışa, 2005'de yapılan Gembos Derivasyon Kanalı ve [[Derebucak Barajı]] ile müdahale edilmiştir. Yapılan kanal ile Beyşehir Gölü'ne yönlendirilen sular, göl seviyesini yükseltmiş, Manavgat Çayı'nın sularında azalma belirlenmiştir.
Beyşehir Gölü Havzasında yeraltısuyu akım yönü göle doğrudur. Gölden çevre tarım arazileri için sulama suyu çekilmektedir. Yapılan araştırmada, sulu tarım alanı 100.000 ha geçerse, göl minimum su kotu 1118,6 m'ye düşmektedir. Sulanan alan 80.000 ha olduğunda sulama yapılabilmekte fakat göl seviyesi düşmektedir. Göl seviyesinin sulamaya rağmen korunabildiği alan 40.000 ha olarak belirlenmiştir<ref>{{web kaynağı |soyadı1=Doğan |ad1=Ahmet |soyadı2=Şanlı |ad2=A. Sancak |başlık=Beyşehir Gölü su kullanımının iklim verilerine bağlı optimizasyonu |url=http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/302778 |yayıncı=Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Dergisi |tarih=2016}}</ref>.
== Yerleşim ==
Zamanımızdan 10.000–7.000 yıl önce sıcaklık artmış, Anadolu kapalı havzalarındaki göllerde kuruma ve geri çekilme yaşanmıştır. Kuruyan alüvyal alanlara yerleşimler yapılmıştır. Gölün kuzeyindeki [[Çukurkent Düz Yerleşmesi|Çukurkent]] yerleşmesi bu zamana aittir. Çevrede Neolitik, Kalkolitik, Tunç, Demir çağlarına ait yerleşme kalıntıları bulunur. Bu yerleşimlerin kesintili kullanılmasının, gölün kabarıp–çekilmesine bağlı olduğu anlaşılmıştır. Çekinik zamanlarda göl seviyesi bugünden daha aşağıdadır. Günümüzde göl fazla çekilince su altından eski yerleşimler görülmektedir. Suyun çekildiği zamanlarda yerleşim kuran insanlar, sular yükseldiğinde alanı terk etmiştir. [[MÖ 6000]]'e tarihlenen [[Erbaba Höyüğü|Erbaba]] yerleşimi gölden birkaç km uzaktadır. [[MÖ 3000]]'e tarihlenen Kuşluca yerleşimi ancak sular çekildiğinde meydana çıkmaktadır<ref name="HüseyinMuşmal"/>.
[[Mada Adası]]'na 1866'da Rus Kazakların yerleştirilmiştir. İklime uyum sağlayamayan Kazakların çoğu adayı terk etmiş, bir zaman sonra 7–8 hane kalmıştır.
Göl suyunun kabarıp–çekilmesi, tarım alanlarının darlığı geçmişten itibaren kıyılarda büyük yerleşimlerin kurulmasını engellemektedir.
Göl çevresinde günümüzde bulunan yerleşmeler şunlardır: Beyşehir, Yenişarbademli, Kıreli,Üzümlü, Yeşildağ, Üstünler, Kurucaova, Belceğiz, Gölyaka, Gedikli, Yassıbel, Budak, Tolca, Akburun, Karayaka, Yenikaya, Gölkaşı, Bademli, Kıyakdede, Gölkonak, Karadiken, Ağılönü, Avdancık, Sarıkabal, Kuşluca, Çiftlik.
=== Adalar ===
Türkiye'de göl içindeki ada sayısı bakımından Beyşehir Gölü ilk sıradadır. Adalar günümüzde geçici yerleşme ve çevre yerleşimlerin ekonomik faaliyetlerini destekler mahiyettedir.
Adalarda Roma ve Bizans kalıntıları da bulunur: Kirse ve Hacıarif adalarında tapınak, Kızılada'da mezar ve hamam, Kuşkondu adasında mezar bulunmuştur. Mındıras adasında antik kalıntılar, Çeçen ve Akburun adalarında hamam harabeleri bulunur. Sular çekildiğinde Höyük Adası'nın güneybatısında mezarlık, Manarga Adasında antik yerleşme görülmektedir. Türk egemenliğinden sonra, 1277'de, Gölyaka köyü civarında Kubadabad sarayına bağlı iç kale mahiyetindeki şato Kızkalesi Adası'nda kurulmuştur<ref name=yazıcı&arıbaş>{{web kaynağı |soyadı1=Yazıcı |ad1=Hakkı |soyadı2=Arıbaş |ad2=Kenan |başlık=BEYŞEHİR GÖLÜ ADALARINDA NÜFUS, YERLEŞME VE EKONOMİK FAALİYETLER |url=http://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231179 |yayıncı=Coğrafya Dergisi |erişimtarihi=20 Nisan 2020 |tarih=2012}}</ref>.
Gölün kuzeybatısındaki Mada Adası (İğneliada) ve doğudaki Çeçen Adası'nda sürekli yerleşim bulunur. Mada Adası [[Şarkikaraağaç]]'ın, [[Gedikli, Şarkikaraağaç|Gedikli]] köyüne bağlı Kumluca mahallesidir. Çeçen Adası'nda üç hane yaşamaktadır <ref name=yazıcı&Arıbaş/>. Çeçen Adası için Aşağıağıl, Telkenli, ve Gavur adası isimleri de kullanılmaktadır.
== Taşkınlar ==
Beyşehir Gölü'nde buharlaşma ve yağış normal düzeyde olduğunda, göle gelen ve giden su dengededir. Fakat yağış artığı veya azaldığı zamanlarda önemli seviye değişimleri olmaktadır. Göl en yüksek seviyeye Mayıs ayında, en düşük seviyeye Ekim ayında ulaşmaktadır.
1910–1911 yıllarında Suğla ve Beyşehir gölleri büyük taşkınlar yapmıştır. Bozkır, Seydişehir ve Beyşehir kazalarına bağlı 30'a yakın yerleşim taşkınlardan etkilenmiştir. Taşkınların sebebi bu zamanda yapımına başlanan [[KOP|Konya Ovası Sulama projesi]]nin uygulama hatalarıdır. Ölümün olmadığı köylerde evler yıkılmış, tarlalar 2 yıl süren taşkınların etkisi ile su altında kalmıştır. Yağışların çok fazla olduğu zamanlarda göl taşmakta, Konya Ovasına kadar sular yayılmaktadır. 1501–1504 yılları arası aşırı yağışlı geçmiş, taşan sular, [[Konya Ovası]]'nı basmıştır. [[Bağdat Seferi]] sırasında gölün taştığını gören [[IV. Murat]], suyun faklı bir yöne kanalize edilmesini emretmiştir. 1731'de göl yine taşmış ve ovayı su basmıştır. Adları günümüzde yer isimleri olarak kullanılan bazı köyler taşkınlardan dolayı terk edilmiştir<ref name="HüseyinMuşmal"/>.
1123,35 m seviyesinden doğal yolla gölü boşaltan Çarşamba Çayı, sular artığında yetersiz kalmakta, taşkınlar oluşmaktaydı. 1908–1914 arasında yapılan sulama projesinde Beyşehir Regülatörü 1121,03 m kotuna yapılmış, taşkınlar kontrol edilmeye çalışılmıştır.
== Canlı hayatı ==
▲
=== Göçmen su kuşları ===
| |||