İran Türkleri: Revizyonlar arasındaki fark

'''İran Türkleri'''<ref>[[Ahmet Caferoğlu]], ''Türk Kavimleri'', Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 64 - 72.</ref><ref name="refMuhittinatamaniran">Ataman, Muhittin. [http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2010110_muhittin.13.pdf İran'daki Türkiye algılaması: çakışan ve çelişen beklentiler ve bakış açıları]. Ortadoğu Analiz, Ocak’10 Cilt 2 - Sayı 13, Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi</ref><ref name="refFerhadrahimi">Muhammed Taki Zehtabi (Kirişçi); çeviren: Rahimi, Ferhad (2010). [http://www.oguzlar.az/upload/Muhammed%20Tagi%20Zehtabi%20Iran%20turklerinin%20eski%20tarihi.pdf İran Türklerinin Eski Tarihi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121021165341/http://www.oguzlar.az/upload/Muhammed%20Tagi%20Zehtabi%20Iran%20turklerinin%20eski%20tarihi.pdf |date=21 Ekim 2012 }}. IQ Kültür Sanat Yayıncılık: 403, Şiir Dizisi: 350, Aralık 2010, İstanbul</ref> ({{Dil|fa|'''ترک‌های ایران'''|dil_adı=e}} ''Torkha-ye İran''), [[İran]]'da yaşayan [[Türk halkları]]. Başta [[İran Azerileri|Azerbaycan Türkleri]] olmak üzere [[Türkmenler]], [[Kaşkaylar]], [[Horasan Türkleri]], [[Halaçlar]], [[Sungurlar]], [[Ebiverdiler]], [[Kazaklar]] ve [[Özbekler]] gibi [[Türk halkları]] İran’ın belirli bölgelerinde yaşamaktadırlar.<ref name="refRafaelblaga">Blaga, Rafael (1997). İran Halkları El Kitabı, sayfa: 272</ref>

Bugün İran'da popüler konuşmada ''Torki'' sözü ''Türkî'' (Turkic) ve ''Türk'' (Turkish) kelimelerinin her ikisine işaret eder.<ref name="refHelenabanishoraka">Bani-Shoraka, Helena (2007). [http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/pnB5RP80Mji1tcYh4shcUjJbn3pEGg.pdf Azerbaycan Dili ve Kimliği Yeniden Canlanıyor mu?] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130320000152/http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/pnB5RP80Mji1tcYh4shcUjJbn3pEGg.pdf |date=20 Mart 2013 }}. Çeviren: Süer Ekeri, OAKA, Cilt:2, Say›: 3, ss. 160-167, 2007</ref> İran'da Azeriler en büyük Türk grubudur ve Farsçadaki İran Türkleri (ترکهای ایران) adı öncelikle Azerbaycan Türkleri için kullanılmaktadır.<ref name="refCemildoğaçipek">İpek, Cemil Doğaç (2012). [http://tdae.ege.edu.tr/files/dergi_12/11.pdf Güney Azerbaycan Türklerinde kimlik sorunu]. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/1 (Yaz 2012), sayfa: 267-283.</ref> [[Tebriz]], İran Türklüğünün siyasi ve kültürel merkezidir.<ref>Karaağaçlı, Abbas [http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1498:tebriz-zlenimleri&catid=168:ortadogu-analizler Bilgesam: Tebriz İzlenimleri]{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }}</ref>

İran ve Türk kelimeleri yan yana geldiğinde sıkça '''İran ~ Turan''' ikilemesi kullanılır. '''Turan''' adı verilen coğrafya Türklerin ve Türklerle akraba diğer kavimlerin üzerinde yaşamış oldukları, İran ve Çin arasında kalan ve hatta Horasan’ı içerisine alan kısımdır. '''İran''' ise Aryen kavimlerinin üzerinde yaşamış olduğu ve Turan ile Mezopotamya arasında kalan toprakların adıdır. Çoğu zaman İran’dan kastedilen Farslar ve Turan’dan kastedilen de Türkler olduğu düşünülür. İranlılar doğularında yaşayan kavimleri Turan olarak adlandırmışlar ve Ceyhun Nehri’nin kuzeyinde yaşayan bütün kavimleri bu isimle adlandırmışlardır. Buna göre, İran ve Turan arasındaki doğal sınır [[Ceyhun Nehri]]’dir.<ref>Bakır, Abdülhalik & Ahmet Altıngök (2011). [http://www.egeweb2.ege.edu.tr/tid/dosyalar/XXVI-2_2011/TIDXXVI-2_2011-03.pdf Klasik ve çağdaş kaynaklar ışığında Turan-İran kavramı ve tarihsel coğrafyası] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130320015737/http://www.egeweb2.ege.edu.tr/tid/dosyalar/XXVI-2_2011/TIDXXVI-2_2011-03.pdf |date=20 Mart 2013 }}. Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt/Volume XXVI, Sayı/Number 2, Aralık/December 2011, 361-422</ref>

[[Hamedan Eyaleti]]nde yaşayan Azeriler, ''Karagözlüler'', ''Baharlular'', ''Afşarlar'', ''Karapapaklar'', ''Şahsevenler'', ''Hüdabendelular (Herbendelular)'', ''Gülbagiler (Gelbagiler)'' ve ''Türkaşvendler'' gibi gruplara ayrılırlar ve [[Alevilik]]ten [[Şiilik|Şiiliğe]] geçmektedirler.<ref>[{{Web kaynağı |url=http://www.aleviforum.com/attachment.php?attachmentid=5147&d=1147207714 |başlık=Hemedan Ostani Azerileri] |erişimtarihi=16 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120129033112/http://www.aleviforum.com/attachment.php?attachmentid=5147&d=1147207714 |arşivtarihi=29 Ocak 2012 |ölüurl=yes }}</ref>

'''Türkmensahra Türkmenleri''' ya da '''İran Türkmenleri''' (kısmen): ([[Türkmence]] ''Eýran Türkmenleri, Türkmensähra Türkmenleri, Türkmensähralylar'') İran'ın kuzey-doğusunda bulunan ve [[Türkmenistan]] ile sınır komşusu olan ''İran Türkmenistanı''<ref name="refYaşarkalafathorasan">Kalafat, Yaşar. [http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat_horasan.pdf Horasan Türk halk inançları]</ref> ya da ''Güney Türkmenistan''<ref>[http://www.yorturkvakfi.com/turkish/modules.php?name=News&file=print&sid=708 İran yönetimi Türkmenleri ezmeye çalışıyor] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140407092801/http://www.yorturkvakfi.com/turkish/modules.php?name=News&file=print&sid=708 |date=7 Nisan 2014 }}. 25.07.2009</ref> olarak da adlandırılan [[Türkmen Sahra|Türkmen Sahra [Türkmensahra]]] (ترکمن صحرا) denen coğrafi bölgede, çoğunluk oldukları [[Gülistan Eyaleti|Gülistan]] eyaleti ile azınlık oldukları [[Kuzey Horasan Eyaleti|Kuzey Horasan]] ve [[Razavi Horasan Eyaleti|Razavi Horasan]] eyaletlerinde yaşayan Sünni Hanefi [[Türkmenler]]dir.

[[Safevî Devleti]]’nin kuruluşunda önemli rol oynayan ve Anadolu’dan gelen [[Alevilik|Alevi]]-[[Kızılbaş]] [[Türkiye Türkmenleri|Türkmen]] oymakları arasında [[Rumlular|Rumlu]] (Sivas-Tokat-Amasya), [[Ustaclu]] (Sivas-Tokat-Amasya bölgesinde yaşayan Uluyörük topluluğu), [[Teke Türkmenleri|Tekelü]] (Antalya-İsparta-Burdur), [[Şamlular|Şamlu]] (Halep Türkmenlerinden), [[Dulkadirli]] (Maraş-Yozgat), [[Varsaklar|Varsak]] (Tarsus), [[Çepniler|Çepni]], [[Arapgirlü]] (Malatya-Arapgir), [[Turgudlu]] (Karaman), [[Bozcalu]] (Halep Türkmenlerinden), [[Acirlü]] (Halep Türkmenlerinden), [[Hınıslu]] (Erzurum-Hınıs) ve [[Çemişezeklü]] (Tunceli-Çemişkezek) oymakları sayılır ve bu oymaklar arasında en kalabalık olanları Şamlu ve Ustaclulardır. Anadolu kökenli olmayan oymaklar arasında ise [[Karakoyunlu]] ve [[Akkoyunlu]] mensubu olan [[Kaçar]], [[Karamanlu]], Türkmen ve [[Afşar]] oymakları sayılır.<ref>Tavukçu, Sinan (2009). [http://www.haber10.com/makale/14277/#.UUif6FdINe0 Alevi Türkmenlerin aşiretten cemaate dönüştürülmesi-III] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130322024355/http://www.haber10.com/makale/14277#.UUif6FdINe0 |date=22 Mart 2013 }}. 28 Ocak 2009</ref>

'''[[Halaçlar]]''' (Farsça '''ترک‌های خلج''' ''Torkha-yi Halac'' «Halaç Türkleri»): Orta İran'da Qom, Arāk ve Sāva üçgeninde bulunan yaklaşık 46 köyde yaşayan, [[Kaşgarlı Mahmud]]'un belirttiği [[Argu]] Türklerinin kalıntıları olan ve dilleri [[Halaçça]] tek başına [[Argu grubu]]nu oluşturan Türk halkıdır. Dilleri eskiden Azericenin bir lehçesi olarak kabul edilirken, kâşifi [[Gerhard Doerfer]] tarafından ortaya konduktan sonra bugün bütün yaşayan Türk lehçeleri içerisinde Türkçenin çekirdek yapısını koruyan en arkaik bir Türk dili olduğu kabul görmektedir.<ref>Gerhard Doerfer (yazan), Sultan Tulu (çeviren). [http://www.dergi.tehlikedekidiller.com/index.php/TDD/article/download/25/7 Sekiz Halaçça Atasözü] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160304132801/http://www.dergi.tehlikedekidiller.com/index.php/TDD/article/download/25/7 |date=4 Mart 2016 }}</ref> Soyu tehlike altındadır ve gençler daha çok Farsça ya da Azerice konuşmayı yeğlemektedirler.<ref name="refMehmetölmezhalaç">Ölmez, Mehmet. [http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/mehmet_olmez_halaclar_ve_halacca.pdf Türk Halkları ve Dilleri 2: Halaçlar ve Halaçça].</ref> Nüfusları 30.000 kişidir.<ref>Hey’et, Cevad (1988). ''[[Varlık (İran dergisi)|Varlık]]'' (وارلیق), 70.4, sayfa: 12-24</ref>

[[Nasreddin Hoca]] fıkraları [[Türkmenistan]]'da ve İran'da [[Halaçlar]] ve [[Horasan Türkleri]] tarafından da bilinseler de Türkmen-Sahra bölgesindeki İran Türkmenlerince bilinmemektedir.<ref>Tulu, Sultan (çeviren). [http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/sultan_tulu_halaclar_molla_nasreddin_fikralari.pdf İran, Halaçlar ve Horasan Türklerinden Molla Nasreddin Fıkraları] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130320021034/http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/sultan_tulu_halaclar_molla_nasreddin_fikralari.pdf |date=20 Mart 2013 }}. 16.12.2011</ref>